Του Παναγιώτη Γεραμάνη,
Η αιτιολογία των δικαστικών αποφάσεων προβλέπεται από το Σύνταγμα (αρ.93 παρ.3 Σ), την Ευρωπαϊκή Σύμβαση των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (αρ. 6 ΕΣΔΑ) και τις κατ’ ιδίαν διατάξεις των δικονομικών νομοθεσιών, ως θεμελιώδης όρος για την έκδοση των δικαστικών αποφάσεων. Ο συντακτικός νομοθέτης θέλησε προφανώς να λάβει πρόνοια, ώστε η δικαστική απόφαση να μην είναι αποτέλεσμα δικαστικής αυθαιρεσίας, αλλά προϊόν συλλογισμού του δικαστή, σε σχέση με τα στοιχεία της δικογραφίας και τις διατάξεις του νόμου.
Γι’ αυτόν τον λόγο, η εν λόγω αρχή έχει ενσωματωθεί στη θεμελιώδη νομοθεσία όλων ανεξαίρετα των πολιτισμένων δημοκρατικών κοινωνιών. Αυτή η προσπάθεια αποφυγής δικαστικής αυθαιρεσίας είναι συνυφασμένη με τη δημοκρατική νομιμοποίηση συνολικά του δικαιώματος δικαστικής προστασίας, με την οποία είναι περιβεβλημένοι οι δικαστές, βάσει του Συντάγματος, ώστε να υπάρχει διαφάνεια ως προς τη διαδικασία παραγωγής της απόφασης, αλλά και ως προς τη γνωστική διαδικασία που θεμελιώνει το διατακτικό της απόφασης, συμβάλλοντας στην εμπέδωση της Δικαιοσύνης και του Κράτους Δικαίου.
Κάθε δικαστική απόφαση πρέπει να περιέχει πλήρη και εμπεριστατωμένη αιτιολογία και να απαγγέλλεται σε δημόσια συνεδρίαση. Η απόφαση πρέπει να στηρίζεται σε συγκεκριμένα, μνημονευόμενα σε αυτήν, αποδεικτικά στοιχεία που προέκυψαν από τον έλεγχο των ισχυρισμών και των αποδείξεων που εισέφεραν οι διάδικοι και ακούστηκαν ή αναγνώστηκαν στο ακροατήριο.
Το δικαστήριο οφείλει να αιτιολογήσει όχι μόνο γιατί στηρίχθηκε στις συγκεκριμένες αποδείξεις και ισχυρισμούς, αλλά και να δομήσει έτσι την αιτιολογία του, ώστε να προκύπτει ένας κατανοητός και σαφής συλλογισμός που δεν έχει λογικά κενά. Η απλή αναφορά του δικαστή «αποδείχθηκε από τα έγγραφα και τους μάρτυρες ότι, για παράδειγμα, ο κατηγορούμενος είναι ένοχος, η αίτηση του προσφεύγοντος είναι αβάσιμη» συνιστά λόγο αναίρεσης ενώπιον του Αρείου Πάγου. Ειδικά στις ποινικές δίκες, ο δικαστής δεν πρέπει να αρκείται σε απλή επανάληψη του κατηγορητηρίου, αλλά να κάνει επαρκώς κατανοητό με ποιο σκεπτικό πάρθηκε η απόφαση.
Η μεθοδολογία της αιτιολογίας της δικαστικής απόφασης που ακολουθείται στη χώρα μας είναι η μέθοδος της υπαγωγής. Αρχίζει με αναφορά όλων των νομικών διατάξεων που σχετίζονται με την υπόθεση και στη συνέχεια εξιστορούνται τα γεγονότα αυτής. Κατόπιν, ο δικαστής αναφέρει αν αυτά τα γεγονότα πληρούν το πραγματικό των κανόνων δικαίου ή αν δεν έχουν καμία σχέση και, ανάλογα με αυτή του την κρίση, συμπληρώνει το διατακτικό βάσει των εννόμων συνεπειών των κανόνων.
Συχνά η ανάγκη απόδειξης και τεκμηρίωσης συνδέεται με την επιβράδυνση της απονομής δικαιοσύνης. Η ανάγκη της επισταμένης τεκμηρίωσης φαίνεται να τροχοπεδεί την ταχύτητα και την ευελιξία του δικαστή να διαχειριστεί τον τεράστιο όγκο των υποθέσεων, οι οποίες, σήμερα, είναι περιπλοκότερες, σε σχέση με παλιότερα, ως προς το νομικό και το πραγματικό τους μέρος.
Είναι σύνηθες, δυστυχώς, για τους δικαστές να αναλίσκονται σε υπερβολικά εκτενείς συλλογισμούς και έκθεση κανόνων δικαίου, ώστε χάνεται πολλές φορές το νόημα των λόγων τους, ενώ και ο μακρύς χρόνος που απαιτείται για την έκδοση και καθαρογραφή μιας απόφασης εξαντλεί τους πολίτες. Γι’ αυτό, είναι απαραίτητο οι εκπρόσωποι της δικαιοσύνης να είναι ιδιαίτερα προσεκτικοί στη σύνταξη των αποφάσεων και να βεβαιώνονται ότι ο λόγος τους μπορεί να γίνει κατανοητός από τους διαδίκους.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Νικόλαος Κ. Ανδρουλάκης, ΘΕΜΕΛΙΩΔΕΙΣ ΕΝΝΟΙΕΣ ΤΗΣ ΠΟΙΝΙΚΗΣ ΔΙΚΗΣ, 5η εκδ., Π.Ν ΣΑΚΚΟΥΛΑΣ, Αθήνα 2020
- Αργύριος Καρράς, Ποινικό Δικονομικό Δίκαιο, 6η εκδ. Νομική Βιβλιοθήκη ΑΕΒΕ, Αθήνα 2019
- «ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΗ ΑΝΑΘΕΩΡΗΣΗ ΚΑΙ ΑΙΤΙΟΛΟΓΙΑ ΤΩΝ ΔΙΚΑΣΤΙΚΩΝ ΑΠΟΦΑΣΕΩΝ», διαθέσιμο εδώ
