Του Νικόλαου Τσελέντη,
Η κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης προκάλεσε ανάμεικτα συναισθήματα στον κόσμο. Από τη μία δόθηκε ένα οριστικό τέλος στο διπολικό ψυχροπολεμικό σύστημα, με την αδιαμφισβήτητη υπεροχή των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής, και της Δύσης συλλήβδην, γεγονός που προμήνυε ένα κλίμα ασφάλειας και σταθερότητας. Στον αντίποδα, η πτώση μιας εκ των δύο υπερδυνάμεων μεταφράστηκε ως πηγή συγκρούσεων και αναταραχών, αφού ανέκυψαν πολλά νέα κράτη, τα οποία καλούνταν να προσδιορίσουν την ταυτότητά τους και να «πλέξουν» το δικό τους εθνικό αφήγημα. Φυσικά, οι ανωτέρω θεωρήσεις δεν δύνανται να καλύψουν πλήρως την πραγματικότητα, όπως τουλάχιστον αυτή διαμορφώθηκε από τα τέλη της δεκαετίας του 1990 μέχρι και σήμερα, αλλά, σε κάθε περίπτωση, εμπεριέχουν μια δόση αλήθειας. Το παρόν άρθρο θα εστιάσει στη δυναμιτισμένη κατάσταση εντός του πρώην σοβιετικού χώρου, έχοντας ως πρωταγωνιστή τη Γεωργία και την «πάλη» της με τους αυτονομιστές της Νότιας Οσσετίας και Αμπχαζίας και στο ενδεχόμενο ένωσής τους με τη «μητέρα» Ρωσία.
Με την ανακήρυξη της ανεξαρτησίας της, το 1991, η κυβέρνηση της Γεωργίας ήρθε αντιμέτωπη με τις αποσχιστικές τάσεις ορισμένων περιοχών της. Ενεπλάκη διαδοχικά σε πολέμους με τις Νότια Οσσετία, Αμπχαζία και Αζαρία (τα έτη 1991-1994), οι οποίες, αν και βρίσκονταν διοικητικά σε γεωργιανό έδαφος, επιθυμούσαν την απομάκρυνσή τους και τη σύναψη στενότερων σχέσεων με τη Ρωσική Ομοσπονδία. Οι ήττες της Γεωργίας στο πεδίο της μάχης από τους αυτονομιστές, με ελάχιστη ρωσική αρωγή, ουσιαστικά «πάγωσαν» τον χρόνο εκεί, δίχως να προβαίνουν δηλαδή σε εύρεση κάποιας λύσης, κυρίως επειδή τα μέρη έδειχναν ασυμβίβαστα. Βέβαια, τα κέρδη για τους επαναστάτες υπήρξαν μεγαλύτερα, διότι αυξήθηκε η ρωσική επιρροή προς αυτούς αλλά και προς όλη την εθνική επικράτεια – ο Πρόεδρος της Γεωργίας, Eduard Shevardnadze, ήταν ρωσόφιλο ς–, εξασφαλίζοντας, επί του πρακτέου, την αυτονομία τους, παρόλο που κατά τον ΟΗΕ θεωρούνταν ακόμη de jure τμήματα του κυρίαρχου κράτους.
Το σκηνικό μεταβλήθηκε ριζικά με την Επανάσταση των Ρόδων του 2003, όταν οι νέοι εξεγέρθηκαν ενάντια στον διεφθαρμένο και συντηρητικό Shevardnadze, ζητώντας εκσυγχρονισμό βάσει των προτύπων του δυτικού κόσμου. Η πτώση ενός νόμιμα εκλεγμένου ηγέτη, ο οποίος ήταν και φιλικά προσκείμενος στο Κρεμλίνο, προξένησε την οργή του Vladimir Putin, χαρακτηρίζοντας την εξέγερση ως σχέδιο του αμερικανικού επεκτατισμού προς Ανατολάς, που είχε το ελεύθερο να ενεργεί δια στόματος ΝΑΤΟ και Ευρωπαϊκής Ένωσης. Ο αμερικανοτραφής Mikheil Saakashvili ανέλαβε την εξουσία το 2004 και λίαν συντόμως επιβεβαίωσε τους φόβους της Ρωσίας, καθόσον επιτέθηκε (ανεπιτυχώς) στη Νότια Οσσετία και κατόρθωσε μέσω πειθαναγκασμού να προσαρτήσει ξανά την Αζαρία, περιοχή πλούσια σε πετρέλαιο∙ τότε ξεκίνησε το σοβαρό γεωπολιτικό παίγνιο.
Η ήττα που υπέστησαν τα γεωργιανά στρατεύματα από τους Οσσετίνους λειτούργησε ως ένα καλό «μάθημα» για τις επόμενες κινήσεις του Saakashvili. Συνειδητοποίησε ότι έπρεπε να αφιερώσει χρόνο στην αναδιάρθρωση των ενόπλων δυνάμεών του, επικεντρωνόμενος και σε εσωτερικές μεταρρυθμίσεις, όπως η πάταξη της διαφθοράς. Στο πλαίσιο των διεθνών σχέσεων και συμμαχιών, ο Γεωργιανός Πρόεδρος έχαιρε ευρείας στήριξης από τις Η.Π.Α., οι οποίες προσέβλεπαν στην απόσπαση της Υπερκαυκασίας από τη ρωσική εμβέλεια για οικονομικούς, μα και στρατηγικούς, λόγους, ενισχύοντας, συν τω χρόνω, τη θέση της Τουρκίας έναντι του Ιράν. Παρά, λοιπόν, το αμοιβαίο μίσος μεταξύ Γεωργίας και Τουρκίας, οι δύο χώρες συνεργάστηκαν υποδειγματικά, αφενός γιατί η Τουρκία μπορούσε να δράσει ως αντίβαρο στη ρωσική υπεροχή, αφετέρου επειδή ο αγωγός Μπακού-Τιφλίδα-Τσεϊχάν απέφερε τεράστια έσοδα. Το αντίπαλο δέος, η Ρωσία, βρήκε έναν πιστό σύντροφο στο πρόσωπο του Ιράν, έχοντας ως βασικό σκοπό του την αναχαίτιση της Τουρκίας στον Νότιο Καύκασο, καθώς για τον άσπονδο εχθρό των Η.Π.Α. η Τουρκία ισούται με τη Δύση στην περιοχή – εξ ου και η σύμπλευση του Ιράν με την Αρμενία.
Όσο οι ισορροπίες στην Ευρασία παρέμεναν λεπτές, τόσο περισσότερο ενισχυόταν η αβεβαιότητα πανταχόθεν, με τις Η.Π.Α. να δελεάζουν τακτικά τη Γεωργία να αποσκιρτήσει στη Δύση. Ο Saakashvili, μάλλον αφελώς, πίστεψε τις υποσχέσεις των Αμερικανών και έθεσε σε εφαρμογή την επανάκτηση των απολεσθέντων εδαφών (της Νότιας Οσσετίας και της Αμπχαζίας), ούτως ώστε να υλοποιήσει ανενόχλητος την προσχώρηση στους φιλελεύθερους δυτικούς θεσμούς. Έτσι, στις 7 Αυγούστου του 2008, η Γεωργία κήρυξε πόλεμο στη Νότια Οσσετία, ο οποίος έληξε σε διάστημα περίπου 10 ημερών, με καταστροφικά αποτελέσματα για τους επιτιθέμενους. Τα ρωσικά άρματα μάχης εισέβαλλαν στην πρωτεύουσα Τσχινβάλι της Νότιας Οσσετίας και την κατέλαβαν, μεταφέροντας τις εχθροπραξίες και στην Αμπχαζία, ενώ οι ρωσικοί βομβαρδισμοί έπλητταν επί μέρες τις γεωργιανές δυνάμεις κατά μήκος της χώρας, επιβάλλοντας παράλληλα ναυτικό αποκλεισμό.
Οι Γεωργιανοί στρατιώτες υποχώρησαν ταχέως και η κυβέρνηση ξεκίνησε τις ειρηνευτικές συνομιλίες, προτού «πέσει» η Τιφλίδα. Με τη Γαλλία του Nicolas Sarkozy σε ρόλο διαμεσολαβητή, λόγω της προεδρίας της στην Ε.Ε., συμφωνήθηκε ένα σχέδιο ειρήνης που προέβλεπε, μεταξύ άλλων, την οριστική κατάπαυση πυρός, την αποχώρηση των Ρώσων από τη Γεωργία και την επιστροφή των γεωργιανών στρατευμάτων στις νόμιμες θέσεις τους. Όμως, η ζημιά είχε ήδη γίνει. Η Ρωσία είχε δημιουργήσει ένα τετελεσμένο στις αυτονομιστικές πόλεις, αναγνωρίζοντας τη de facto ανεξαρτησία τους, αποκτώντας απρόσκοπτη πρόσβαση στην Υπερκαυκασία. Ακόμη, η Γεωργία επωμίστηκε την ευθύνη των συνεπειών του πολέμου, ως το επιτιθέμενο κράτος, και απομονώθηκε διπλωματικά, ενταφιάζοντας την είσοδό της στο ΝΑΤΟ. Την ίδια στιγμή, η «Αρκούδα» αναβαθμίστηκε διεθνώς, δείχνοντας ικανή να προβάλλει ισχύ πέραν των συνόρων της στο εγγύς εξωτερικό.
Επί 12 χρόνια, στη Γεωργία επικρατούσε μια limbo κατάσταση, καθώς δεν είχε ανακύψει κάποια λύση που θα ικανοποιούσε τα αιτήματα των διαπλεκόμενων μερών. Αυτό άλλαξε φέτος, με τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία, η οποία έδωσε το έναυσμα σε πληθώρα οντοτήτων να σκεφτούν το μέλλον τους, τρέφοντας τον εθνικισμό τους. Στην περίπτωση της Νότιας Οσσετίας, ο Anatoly Bibilov, υπηρετώντας ως Πρόεδρος του de facto ανεξάρτητου κράτους, ανακοίνωσε τη διεξαγωγή δημοψηφίσματος για την ένωση με την ιστορική πατρίδα, τη «μητέρα» Ρωσία. Μιλώντας εκ μέρους της πλειοψηφίας του λαού, ο Bibilov πιστεύει ότι ήρθε η ώρα της ολοκλήρωσης του οράματος των Οσσετίνων να ενταχθούν στην Ομοσπονδία και συγκεκριμένα με τη Βόρεια Οσσετία που ανήκει ήδη σε αυτήν. Αντίθετα, η Αμπχαζία δίστασε να πάρει το μέρος της Νότιας Οσσετίας και γνωστοποίησε πως δεν βρίσκονται στα άμεσα σχέδια των πολιτών μία τέτοια κίνηση.
Στο άκουσμα των παραπάνω, οι αξιωματούχοι της γεωργιανής κυβέρνησης έκαναν επίκληση των κανόνων διεθνούς δικαίου, σύμφωνα με το οποίο οι αυτονομιστικές περιοχές θεωρούνται κατεχόμενες, και άρα οιοδήποτε δημοψήφισμα, αυτομάτως, λογίζεται ως παράνομο. Εξάλλου, το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου έχει στο παρελθόν αποφανθεί υπέρ της Γεωργίας και η επακόλουθη μη αναγνώριση της Νότιας Οσσετίας και της Αμπχαζίας από τη διεθνή κοινότητα επιβεβαιώνει τις διατάξεις του. Αξίζει να σημειωθεί ότι ο Γραμματέας Τύπου του Vladimir Putin, ονόματι Dmitry Peskov, γείωσε, εν μέρει, τον Bibilov, ζητώντας του να ακολουθηθούν οι νόμιμες διαδικασίες – πράγμα το οποίο δεν δύναται να συμβεί. Άφησε, ωστόσο, ανοιχτό το ενδεχόμενο μίας μονομερούς απόφασης των Οσσετίνων, τονίζοντας ότι η έκφραση του λαού πρέπει να γίνεται σεβαστή.
Ωσότου ξεδιαλύνει το σκηνικό στη Νότια Οσσετία, μετά το πέρας των προεδρικών εκλογών της 10ης Απριλίου – οπότε αναμένονται οι επίσημες αποφάσεις –, η διεθνής κοινότητα οφείλει να βρίσκεται σε επαγρύπνηση και να μην επιτρέψει την αλλαγή του ήδη ταραγμένου status quo. Και αυτό γιατί μπορεί η Ρωσία να μην τοποθετεί τη Νότια Οσσετία υψηλά στην ατζέντα της και στους αντικειμενικούς σκοπούς της, αλλά οπωσδήποτε το κάθε εδαφικό κέρδος θα θρέψει το «εγώ» της και θα της δώσει μία μικρή νίκη στο εσωτερικό. Προς το παρόν, το σενάριο του εναγκαλισμού με τη «μαμά» Ρωσία φαντάζει δύσκολο, κρατώντας βέβαια «μικρό καλάθι», μιας και ο Putin έχει την προδιάθεση να πιάνει τον κόσμο εξαπίνης.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- “Georgia’s South Ossetia plans to take steps to join Russia”, Al Jazeera, διαθέσιμο εδώ
- “South Ossetia may unite with North Ossetia – report”, The Jerusalem Post, διαθέσιμο εδώ
- “Georgia says ‘unacceptable’ for breakaway region to vote on joining Russia”, Reuters, διαθέσιμο εδώ
- “Kremlin Plays Down South Ossetia Leader’s Call to Join Russia”, The Moscow Times, διαθέσιμο εδώ
- “Where is South Ossetia, and why does it want to join Russia?”, The Washington Post, διαθέσιμο εδώ
- «Νότια Οσετία: Δημοψήφισμα για ένταξη στη Ρωσία τον Μάιο ή Ιούνιο», Η Καθημερινή, διαθέσιμο εδώ
- “Unacceptable: Georgia condemns proposed separatist referendum on joining Russia”, Euronews, διαθέσιμο εδώ
