Της Ελένης Κωστούλα,
Τα επίπεδα πολλών ορμονών κυμαίνονται ανάλογα με τις ώρες της ημέρας και επηρεάζονται επίσης από τον ύπνο, τη σίτιση και την καθημερινότητα του κάθε ατόμου. Η ρύθμιση και ο μεταβολισμός αρκετών ορμονών επηρεάζονται από τις αλληλεπιδράσεις μεταξύ του ύπνου και του εγγενούς κιρκάδιου συστήματος. Για παράδειγμα, τα επίπεδα της αυξητικής ορμόνης, της μελατονίνης, της κορτιζόλης, της λεπτίνης και της γκρελίνης συσχετίζονται σε μεγάλο βαθμό με τον ύπνο και τον κιρκάδιο ρυθμό. Υπάρχουν, επίσης, ενδογενείς κιρκάδιοι μηχανισμοί που χρησιμεύουν για τη ρύθμιση του μεταβολισμού της γλυκόζης και του μεταβολισμού των λιπιδίων.
Η διαταραχή του ύπνου, η οποία επηρεάζει αρνητικά τους ορμονικούς ρυθμούς και τον μεταβολισμό, σχετίζεται επίσης με την παχυσαρκία, την έλλειψη ευαισθησίας στην ινσουλίνη, τον διαβήτη, την ορμονική ανισορροπία και τη διαταραχή της όρεξης. Η διαταραχή του κιρκάδιου, που συνήθως προκαλείται από εργασία σε βάρδιες, μπορεί να επηρεάσει αρνητικά την υγεία λόγω της μειωμένης ομοιόστασης της γλυκόζης και των λιπιδίων, των ανεστραμμένων ρυθμών μελατονίνης και κορτιζόλης και της διαταραχής της ρύθμισης της έκφρασης των γονιδίων.
Τα άτομα που έχουν επαρκή και καλή ποιοτικά διάρκεια ύπνου έχουν ρυθμισμένο ένα μεγάλο μέρος του ενδοκρινικού συστήματος, το οποίο σχετίζεται με την έκκριση ορμονών κατά την διάρκεια των κιρκάδιων κύκλων. Έτσι, κατά τoν ύπνο εκκρίνεται στους ανήλικους η αυξητική ορμόνη άρα πραγματοποιείται και η αύξηση του ύψους ενώ ακόμα ενεργοποιείται στα παιδιά και η ενήβωση, καθώς οι γοναδοτροπίνες αυξάνονται στον ύπνο.
Επίσης, οι ορμόνες του φύλου, και κατά κύριο λόγο η τεστοστερόνη παράγονται στον ύπνο, ενώ παράλληλα εκκρίνεται η κορτιζόλη η οποία είναι μία στεροειδής ορμόνη που επιδρά στον μεταβολισμό της γλυκόζης, στον έλεγχο του ισοζυγίου νερού και άρα επιδρά στην αρτηριακή πίεση και βοηθά στις μακροχρόνιες καταστάσεις στρες τον οργανισμό.
Η έλλειψη ύπνου μπορεί να είναι ιδιαίτερα επιζήμια και να αποτελεί αιτία πρόκλησης πολλών ασθενειών. Στην περίπτωση της παχυσαρκίας, για παράδειγμα, η αυξημένη πρόσληψη τροφής και η μειωμένη σωματική δραστηριότητα είναι οι δύο κύριοι παράγοντες της εμφάνισής της. Βέβαια, η διάρκεια του ύπνου μπορεί επίσης να σχετίζεται με την ανάπτυξη της παχυσαρκίας, καθώς σε έρευνα που διενεργήθηκε για την αξιολόγηση του σπλαχνικού λιπώδους ιστού, τα άτομα που κοιμούνταν για μικρό χρονικό διάστημα (<6 h/ημέρα) και για μεγάλο χρονικό διάστημα (>9 h/ημέρα) είχαν σημαντικά περισσότερο σπλαχνικό λίπος από εκείνα που είχαν φυσιολογικές ώρες ύπνου.
Σε μια τυχαιοποιημένη, διασταυρούμενη κλινική μελέτη που διεξήχθη από την K.Spiegel, μετρήθηκαν τα επίπεδα της λεπτίνης και της γκρελίνης στο πλάσμα και λήφθηκαν υποκειμενικές αξιολογήσεις πείνας και όρεξης, κατά τη διάρκεια της στέρησης ύπνου και της ανάκαμψης. Τα άτομα εμφάνισαν 18% μείωση στη λεπτίνη (μια ανορεξιγονική ορμόνη), 24% αύξηση στη γκρελίνη (μια ορεξιγονική ορμόνη), 24% αύξηση στην πείνα και 23% αύξηση στην όρεξη όταν ο ύπνος περιορίστηκε στις 4 ώρες. Η όρεξη για τροφή με υψηλή περιεκτικότητα σε υδατάνθρακες αυξήθηκε κατά 32%, κατά τη διάρκεια της στέρησης ύπνου. Αυτά τα δεδομένα υποδηλώνουν ότι οι άνθρωποι θα καταναλώνουν περισσότερες θερμίδες όταν στερούνται ύπνου, λόγω αυξημένης πείνας και μειωμένου κορεσμού.
Τα επίπεδα μελατονίνης των εργαζομένων σε βάρδιες κατά τη διάρκεια της νυχτερινής εργασίας και του ημερήσιου ύπνου ήταν σημαντικά χαμηλότερα σε σύγκριση με εκείνα των εργαζομένων κατά τη διάρκεια της ημέρας, ενώ και η κορτιζόλη του ορού το πρωί μετά τη δουλειά και μετά τον ύπνο ήταν επίσης κατά 24% και 43% χαμηλότερη. Επίσης, οι ίδιοι χαρακτηρίζονται από σημαντικά μεγαλύτερες μεταγευματικές αποκρίσεις γλυκόζης, ινσουλίνης και τριακυλογλυκερίνης. Αρκετές μελέτες δείχνουν ότι η εργασία σε βάρδιες σχετίζεται με αυξημένη συχνότητα μεταβολικού συνδρόμου, παχυσαρκίας και διαβήτη.
Ορισμένες μελέτες δείχνουν ακόμα ότι η έλλειψη ύπνου μπορεί να διεγείρει την απελευθέρωση περισσότερης κορτιζόλης από το σώμα κατά τη διάρκεια της ημέρας, για να τονώσει δυνητικά την εγρήγορση. Η υπερβολική ποσότητα κορτιζόλης μπορεί να προκαλέσει υπερδραστηριότητα του συστήματος των ορμονών, διεγείροντας έτσι τον άξονα υποθαλάμου-υπόφυσης. Αυτή η διαταραχή μπορεί να οδηγήσει σε αϋπνία, μικρότερο χρόνο ύπνου ή κατακερματισμένο ύπνο .
Συμπερασματικά, ο ύπνος έχει αμφίδρομη σχέση με το ενδοκρινικό σύστημα και είναι απαραίτητη η ομαλή λειτουργία και των δύο ώστε να αλληλοελέγχονται. Οι διαταραχές ύπνου και ειδικότερα, η στέρηση, συνδέονται με αυξημένο κίνδυνο παχυσαρκίας, διαβήτη και έλλειψη ευαισθησίας στην ινσουλίνη, καθώς και απορρύθμιση της λεπτίνης και της γκρελίνης, γεγονότα που επηρεάζουν αρνητικά την ανθρώπινη υγεία.
Η διαταραχή του κιρκάδιου, η οποία συνήθως προκαλείται από εργασία σε βάρδιες, μπορεί να επηρεάσει αρνητικά την υγεία λόγω της μειωμένης ομοιόστασης της γλυκόζης και των λιπιδίων, του αντιστρεπτού ρυθμού μελατονίνης και κορτιζόλης, καθώς και της δυσρύθμισης της λεπτίνης και της γκρελίνης, του πιο σοβαρού μεταβολικού συνδρόμου.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Kim, T. W., Jeong, J. H., & Hong, S. C. (2015). The impact of sleep and circadian disturbance on hormones and metabolism. International journal of endocrinology, 2015, 591729. Διαθέσιμο εδώ
- Leproult, R., & Van Cauter, E. (2010). Role of sleep and sleep loss in hormonal release and metabolism. Endocrine development, 17, 11–21. Διαθέσιμο εδώ
