Του Δημήτρη Άγα,
Έχει περάσει ήδη πάνω από ένας μήνας από την ημέρα που η Ρωσία εισέβαλε στην Ουκρανία, σε μία κίνηση που σόκαρε τον πλανήτη. Ποιες είναι, όμως, οι αιτίες της εισβολής αυτής; Οι λόγοι που οδήγησαν τη Ρωσία στην κίνηση αυτή έχουν τις ρίζες τους στο παρελθόν, στο παρόν και σε μία σειρά από άλλους παράγοντες.
Αρχικά, ο λόγος που πυροδότησε την εισβολή της Ρωσίας ήταν η επιθυμία της Ουκρανίας να ενταχθεί στο ΝΑΤΟ και στην Ε.Ε. με τις ευχές των Η.Π.Α. και της Δύσης. Την επιθυμία αυτή η Ρωσία δεν μπορούσε να την αποδεχτεί, διότι για αυτήν η Ουκρανία είναι πάρα πολύ σημαντική. Όπως έλεγε και ο Λένιν, «η Σοβιετική Ρωσία δεν μπορεί να υπάρξει χωρίς την Ουκρανία. Χάνοντας την Ουκρανία, είναι σαν να χάνεις το κεφάλι σου», και αυτό ισχύει μέχρι σήμερα. Η κατάσταση ήταν πολύ πιεστική τον τελευταίο καιρό, με τη Ρωσία να έχει μαζέψει στρατεύματα στα σύνορα με την Ουκρανία και τελικά στις 24 Φεβρουαρίου έγινε η εισβολή των Ρώσων.
Τα γεωπολιτικά και γεωστρατηγικά χαρακτηριστικά των δύο χωρών έπαιξαν καθοριστικό ρόλο, ώστε να οδηγηθούν οι δύο χώρες σε πόλεμο. Η Ρωσία είναι η μεγαλύτερη χώρα του κόσμου με έκταση 17.000.000 τ. χ., έχει 11 ζώνες ώρας, συνορεύει με 14 χώρες και οφείλει να καθορίσει την εσωτερική και εξωτερική πολιτική της με βάση τα παραπάνω χαρακτηριστικά.
Η Ευρωπαϊκή με την Ασιατική Ρωσία χωρίζονται από τα Ουράλια όρη, τα οποία εκτείνονται από το Βορρά προς το νότο, με το 25% της έκτασης της χώρας και το 78% του πληθυσμού να βρίσκεται δυτικά , ενώ ανατολικά των Ουραλίων βρίσκεται το 75% της έκτασης και κατοικεί το 22% του πληθυσμού, αλλά εκεί βρίσκονται οι μεγαλύτερες πλουτοπαραγωγικές πηγές, όπως το φυσικό αέριο και το πετρέλαιο.
Με την διάλυσή της το 1991, η Σοβιετική Ένωση χωρίστηκε σε 15 χώρες. Κάποιες από αυτές ήταν ουδέτερες, όπως το Ουζμπεκιστάν, το Αζερμπαϊτζάν και το Τουρκμενιστάν, ενώ άλλες ήταν φιλικές προς τη Ρωσία, όπως το Καζακστάν, η Λευκορωσία και η Αρμενία, οι οποίες ήταν άμεσα συνδεδεμένες οικονομικά με τη Ρωσία. Υπήρχαν και οι φιλοδυτικές χώρες, όπως η Πολωνία, η Λετονία, η Τσεχία, η Εσθονία, η Βουλγαρία, η Ουγγαρία και η Ρουμανία.
Εδώ βρίσκεται μία βασική αντιπαράθεση μεταξύ της Ρωσίας και των Η.Π.Α..Οι Ρώσοι υποστηρίζουν πως μετά την πτώση της Σοβιετικής Ένωσης, Ρώσοι και Αμερικάνοι συμφώνησαν να μην υπάρξει επέκταση του ΝΑΤΟ στις πρώην χώρες του Συμφώνου της Βαρσοβίας, ενώ οι Δυτικοί υποστηρίζουν πως δεν συμφώνησαν ποτέ σε κάτι τέτοιο. Ακολούθησε η προσχώρηση των προαναφερθέντων χωρών στο ΝΑΤΟ, το οποίο εξόργισε τους Ρώσους, αλλά η δύναμή τους σε σχέση με την Αμερικανική δεν τους έδινε περιθώρια αντίδρασης.
Κάπως έτσι, φτάσαμε στο σήμερα, με τη Ρωσία να είναι πλέον μία από τις ισχυρότερες δυνάμεις παγκοσμίως και τις Η.Π.Α. να προσπαθούν να εντάξουν στη σφαίρα επιρροής τους την Ουκρανία.
Μέχρι το 2014 που η κυβέρνηση στην Ουκρανία ήταν φιλορωσική, η έξοδος της Ρωσίας στα «ζεστά» νερά της Μαύρης Θάλασσας γινόταν ανενόχλητα. Όμως, από το 2014, όταν ανατράπηκε η κυβέρνηση Yanukovych ύστερα από τις αιματηρές διαδηλώσεις και ανέλαβε την εξουσία ο Poroshenko, η Ουκρανία τάχθηκε με το μέρος της Δύσης, με φιλοδοξίες να μπει στο ΝΑΤΟ και την Ε.Ε και τότε ήταν που ξεκίνησε η πίεση από την πλευρά της Ρωσίας.
Εσωτερικά η Ουκρανία ήταν και εξακολουθεί να είναι διχασμένη, αφού δυτικά της υπάρχουν υποστηρικτές της Δύσης, ενώ ανατολικά υποστηρίζουν τη Ρωσία. Στη χώρα ζουν πολλοί ρωσόφωνοι, κυρίως στην Κριμαία, την Οδησσό, το Ντονέτσκ και το Λουχάνσκ οι οποίες είναι πόλεις που βρίσκονταν υπό ρωσική κυριαρχία για σχεδόν 2 αιώνες. Οι πληθυσμοί αυτοί δεν έχουν και τις πιο αγαστές σχέσεις με τον Ουκρανικό πληθυσμό και η υπεράσπισή τους ήταν και ένας από τους βασικούς λόγους της ρωσικής εισβολής στην Ουκρανία.
Οι Αμερικανοί δεν επέβαλλαν αυστηρές κυρώσεις στη Ρωσία για την προσάρτηση της Κριμαίας, διότι πίστεψαν ότι η Ρωσία θα περιοριστεί εκεί και δεν θα συνεχίσει να απειλεί τη γειτονική της χώρα. Όμως, δεν υπολόγισαν ότι η Ρωσία δεν θα άφηνε ποτέ τη Δύση να εξοπλίσει την Ουκρανία και να δημιουργήσει νατοικές βάσεις στη γειτονική της χώρα. Στη φύση, όταν στριμώχνεις ένα ζώο, αυτό τελικά θα επιτεθεί και τελικά αυτό έκανε η «αρκούδα».
Παρά την τεράστιά της έκταση, το πρόβλημα της Ρωσίας είναι το γεγονός ότι δεν έχει πρόσβαση σε κάποιο «θερμό λιμάνι». Αυτό προβληματίζει έντονα τους Ρώσους, καθώς για να γίνει μια χώρα παγκόσμια υπερδύναμη, είναι αναγκαίο να έχει και ισχυρό ναυτικό. Ο πρώην αυτοκράτορας της χώρας, Μεγάλος Πέτρος, ήταν αυτός που ίδρυσε τη Ρωσική αυτοκρατορία το 1721, προσαρτώντας την Ουκρανία και τις Βαλτικές χώρες. Στη διαθήκη του ανέφερε ότι οι διάδοχοί του έπρεπε να προσπαθήσουν να έχουν πρόσβαση στην Κωνσταντινούπολη και στην Ινδία, οι οποίες βρίσκονται σε θερμά νερά και κάπως έτσι συνοψίζεται η επιθυμία των Ρώσων να επεκταθούν σε θερμά νερά.
Το πρόβλημα της Ρωσίας, όσον αφορά την πρόσβασή της σε ζεστά νερά είναι μείζον και αποτελεί την αιτία για τις περισσότερες κινήσεις της χώρας στην εξωτερική της πολιτική. Το 2014, όταν αναλάμβανε την εξουσία ο Poroshenko, ο Putin προσάρτησε την Κριμαία και το λιμάνι της Σεβαστούπολης, καθώς ήξερε ότι αν δεν κινούταν αστραπιαία, θα έχανε την πρόσβαση στη Μαύρη θάλασσα.
Το λιμάνι αυτό είναι για τη Ρωσία ένα από τα σημαντικότερα σε ζεστά νερά. Έχει ακόμα το λιμάνι του Καλίνινγκραντ, το οποίο έχει πρόβλημα ανεφοδιασμού, διότι ανάμεσα σε αυτό και στη σύμμαχο της Ρωσίας, τη Λευκορωσία, παρεμβάλλεται ένα κράτος- μέλος του ΝΑΤΟ, η Λιθουανία. Κατέχει, ακόμα, ένα μικρότερο λιμάνι ανεφοδιασμού στην Ταρτούς της Συρίας και αυτό εξηγεί γιατί ο Putin υποστηρίζει τη Συριακή κυβέρνηση.
Πέρα από αυτά τα λιμάνια, η ρωσική ομοσπονδία εξαρτάται από τις διαθέσεις της Τουρκίας για την έξοδό της στο Αιγαίο και έπειτα στη Μεσόγειο, καθώς αυτή ασκεί έλεγχο για τα πλοία που διέρχονται από τα Δαρδανέλια, σύμφωνα με τη συνθήκη του Μοντρέ το 1936. Εάν θέλει να βγει στον Ατλαντικό πρέπει αρχικά να περάσει στη Μεσόγειο και στη συνέχεια από το Γιβραλτάρ, το οποίο είναι υπερπόντια κτήση της Αγγλίας. Τα πράγματα περιπλέκονται πολύ αν προσπαθήσει να περάσει μέσω του πορθμού Στάγκερακ, λόγω της παρουσίας εκεί των κρατών- μελών του ΝΑΤΟ Δανίας και Νορβηγίας.
Έπειτα, η Ρωσία οφείλει να πάρει άδεια από το κανάλι του Σουέζ για να βγει στον Ινδικό ωκεανό. Με τα παραπάνω δεδομένα, αλλά και από το γεγονός ότι το λιμάνι Μουρμάνσκ στα βόρεια της Ρωσίας έχει παγωμένα νερά για σχεδόν 6 μήνες το χρόνο, εξηγείται η επιθυμία της χώρας να έχει πρόσβαση στο λιμάνι της Σεβαστούπολης.
Ένας σοβαρός λόγος που η Ρωσία δεν δέχθηκε την επέκταση του ΝΑΤΟ στην Ουκρανία είναι τα πλούσια φυσικά αποθέματα της χώρας. Ενδεικτικά, η Ουκρανία είναι πρώτη στην Ευρώπη σε αποθέματα ουρανίου, δεύτερη στην Ευρώπη και δέκατη στον κόσμο σε αποθέματα τιτανίου και δεύτερη στον κόσμο σε αποθέματα μαγγανίου, σιδήρου και σε κοιτάσματα υδραργύρου.
Επίσης, όσον αφορά στην αγροτική παραγωγή, είναι πρώτη στον κόσμο σε εξαγωγές ηλιελαίου, δεύτερη σε παραγωγή κριθαριού, τρίτη σε παραγωγή καλαμποκιού, τέταρτη σε παραγωγή πατάτας και σίκαλης. Πρόσφατα, Ουκρανοί ερευνητές υπολόγισαν ότι ανατολικά της χώρας υπάρχουν κατ´ εκτίμηση 500.000 τόνοι οξειδίου του λιθίου, το οποίο είναι σημαντικό για την παραγωγή των μπαταριών για ηλεκτρικά αυτοκίνητα.
Το δεδομένο είναι ότι μια υπερδύναμη, όπως η Ρωσία και ένας πρόεδρος σαν τον Putin δύσκολα θα εγκαταλείψουν, εάν στα μάτια πρωτίστως του λαού τους, αλλά και της υστεροφημίας τους δεν βγουν νικητές. Από την άλλη, η Ουκρανία μάχεται, ώστε να χάσει όσο λιγότερα εδάφη γίνεται, αλλά και να μη στερηθεί την έξοδο στη θάλασσα, που θα ήταν καταστροφικό για την οικονομία της. Αυτή που προς το παρόν φαίνεται κερδισμένη από τον πόλεμο είναι η Ρωσία, η οποία εξακολουθεί να έχει του χεριού της την Ευρώπη, λόγω της εξάρτησης της τελευταίας από το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο της Ρωσίας. Η άλλη κερδισμένη χώρα είναι οι Η.Π.Α. οι οποίες είχαν λαβωθεί με την απόσυρση από το Αφγανιστάν, αλλά τώρα θα ξεκινήσουν να πωλούν αυξημένες ποσότητες υγροποιημένου φυσικού αερίου (LNG) στην Ευρώπη.
Κερδισμένες, ακόμα, είναι οι εταιρείες όπλων, αεροπλάνων, πολεμικών πλοίων, ενώ χαμένος είναι πρωτίστως ο Ουκρανικός λαός, αλλά και όλες οι άλλες άμεσα ή έμμεσα εμπλεκόμενες χώρες, όπως για παράδειγμα η Γερμανία, η οποία ξεκινάει πλέον να κοιτάει προς τη Δύση και να εγκαταλείπει τη μέχρι πρότινος στενή σχέση με τη Ρωσία. Η αυτοδιάθεση των λαών έπρεπε να είναι αυτονόητη, αλλά τα εκάστοτε συμφέροντα των χωρών δεν αφήνουν τελικά την ελευθερία να κυριαρχήσει.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Marshall, Tim (2019), Αιχμάλωτοι της γεωγραφίας, Αθήνα, Εκδόσεις Διόπτρα
- Πόλεμος στην Ουκρανία: Η χώρα με τους τεράστιους πόρους που όλοι γλυκοκοιτάζουν, ot.gr, διαθέσιμο εδώ
