Του Αλέξανδρου Κομπή,
Η οικογένεια των ερπητοϊών περιλαμβάνει πάνω από 150 μέλη τα οποία ταξινομούνται ανάλογα με τα χαρακτηριστικά τους σε επιμέρους γένη. Οι ερπητοϊοί προσβάλλουν τους περισσότερους ζωικούς οργανισμούς και έχουν χαρακτηριστεί από τους πιο αποτελεσματικούς παθογόνους μικροοργανισμούς, εξαιτίας των μηχανισμών που έχουν αναπτύξει σε επίπεδο παθογονικότητας, οι οποίοι τους επιτρέπουν να παρακάμπτουν αμυντικές λειτουργίες του ανοσοποιητικού συστήματος του ξενιστή.
Στον άνθρωπο, έχουν αναγνωριστεί μόνο οκτώ μέλη από την παραπάνω οικογένεια οι οποίοι ονομάζονται ανθρώπινοι ερπητοϊοί και ταξινομούνται με βάση τη διεθνή ονοματολογία ως human herpes viruses 1-8. Οι ανθρώπινοι ερπητοϊοί ταξινομούνται σε τρείς κατηγορίες. Έτσι, διακρίνουμε τους α-ερπητοϊούς, τους β- ερπητοϊούς και τους γ-ερπητοϊούς.
Στην πρώτη κατηγορία εντάσσονται ο επιχείλιος έρπης ( HSV-1), ο έρπης των γεννητικών οργάνων (HSV-2) και ο ιός του έρπητα ζωστήρα ή ιός της ανεμοβλογιάς (VZV). Στη δεύτερη κατηγορία εντάσσονται ο κυτταρομεγαλοϊός (CMV) και οι ανθρώπινοι ερπητοϊοί 6 και 7 (HHV6 και HHV7), ενώ στην τρίτη κατηγορία εντάσσονται ο ιός Epstein-Barr (EBV) και ο ανθρώπινος ερπητοϊός σχετιζόμενος με το σάρκωμα Caposi (HHV-8). Όλοι οι παραπάνω ιοί έχουν ιδιαίτερο κλινικό ενδιαφέρον και αποτελούν σημαντική αιτία νοσηρότητας στον γενικό πληθυσμό. Παρόλα αυτά, ο επιχείλιος έρπης και ο έρπης των γεννητικών οργάνων προκαλούν τις περισσότερες λοιμώξεις σε σχέση με τους υπόλοιπους ανθρώπινους ερπητοϊούς.
Ο επιχείλιος έρπης διαθέτει έλυτρο και έχει ως γενετικό υλικό δίκλωνο DNA. Προσβάλλει το δέρμα και τους βλεννογόνους του προσώπου, κυρίως, ενώ σε επόμενο στάδιο προσβάλλει και τους αισθητικούς νευρώνες της αντίστοιχης περιοχής. Στη συνέχεια, παραμένει σε λανθάνουσα μορφή στα γάγγλια της περιοχής (γάγγλιο του τριδύμου νεύρου) και επανεμφανίζεται σε περιπτώσεις που το ανοσοποιητικό σύστημα αδυνατεί να τον περιορίσει, είτε λόγω ανοσοκαταστολής είτε λόγω στρες. Στο σημείο αυτό, αξίζει να σημειωθεί ότι το ανοσοποιητικό δεν ξεριζώνει τον ιό από το σώμα και η λοίμωξη παραμένει δια βίου.
Ο συνηθέστερος τρόπος μετάδοσης του ιού είναι το φιλί και η επαφή των βλεννογόνων και του δέρματος με μολυσμένα σωματικά υγρά, όπως το σάλιο και άλλες εκκρίσεις. Τα συμπτώματα που εμφανίζει ο ασθενής ποικίλλουν. Έτσι, μπορεί να εμφανιστούν πυώδη επώδυνα έλκη με συνοδό αίσθημα καύσους, φυσαλιδώδες εξάνθημα και λεμφαδενοπάθεια. Τα συμπτώματα αυτά επανεμφανίζονται όταν ο ιός μεταπίπτει από τη λανθάνουσα φάση στη φάση ενεργοποίησης και πολλαπλασιασμού. Συνήθως, όμως, οι εξάρσεις δεν έχουν την ίδια σοβαρότητα με την πρωτολοίμωξη.
Η διάγνωση πραγματοποιείται με εργαστηριακές μεθόδους οι οποίες ανιχνεύουν τα αντισώματα κατά του ιού στο αίμα και με την κλινική εξέταση. Η φαρμακευτική θεραπεία που χρησιμοποιείται έχει ως στόχο τη μείωση της εντάσεως των συμπτωμάτων και την ανακούφιση των ασθενών, καθώς, όπως είπαμε, δεν υπάρχει δυνατότητα εκρίζωσης του ιού από το σώμα. Οι φαρμακευτικές ουσίες που χορηγούνται είναι η ακυκλοβίρη και άλλα νουκλεοτιδικά ανάλογα τα οποία απενεργοποιούν σημαντικά ένζυμα του ιού και παρεμποδίζουν τον πολλαπλασιασμό του.
Η λοίμωξη από επιχείλιο έρπη στους ενήλικες δεν δημιουργεί σοβαρά προβλήματα και γρήγορα παρέρχεται. Στα νεογνά όμως και στους ανοσοκατασταλμένους ασθενείς υπάρχει κίνδυνος για σοβαρές επιπλοκές όπως εγκεφαλίτιδα, προσβολή του κερατοειδούς και προσβολή άλλων οργάνων όπως το ήπαρ, οι πνεύμονες, ο σπλήνας και το κεντρικό νευρικό σύστημα.
Ο έρπης των γεννητικών οργάνων μοιάζει δομικά και γενετικά με τον επιχείλιο έρπη. Προσβάλλει την περιοχή των γεννητικών οργάνων και τα γάγγλιά της και έχει παρόμοια συμπτωματολογία με τον HSV-1. Μεταδίδεται κυρίως μέσω της σεξουαλικής επαφής και της επαφής με μολυσμένα υγρά, ενώ συχνή είναι και η περιγεννητική μετάδοση από τη μητέρα στο έμβρυο.
Η διάγνωση πραγματοποιείται με κλινική εξέταση και εργαστηριακή ανίχνευση των αντισωμάτων του ιού στο αίμα. Η λοίμωξη από HSV-2 είναι πιο ήπια σε σχέση με τη λοίμωξη από τον επιχείλιο έρπη και δεν δημιουργεί σοβαρές επιπλοκές, παρά μόνο σε λίγες περιπτώσεις οι οποίες αφορούν νεογνά τα οποία μολύνθηκαν από τη μητέρα κατά τον τοκετό. Για την ανακούφιση των συμπτωμάτων χορηγούνται νουκλεοτιδικά ανάλογα τα οποία παρεμποδίζουν τον πολλαπλασιασμό του ιού.
Ο HSV-2, όπως και ο HSV-1, παραμένει δια βίου στο σώμα, καθώς δεν μπορεί να εκριζωθεί από το ανοσοποιητικό σύστημα. Επιπλέον, σημαντικός πυλώνας για την αντιμετώπιση του έρπη των γεννητικών οργάνων είναι και η πρόληψη η οποία επιτυγχάνεται μέσω της χρήσης προφυλακτικού κατά τη σεξουαλική επαφή. Η χρήση προφυλακτικού κατά τη σεξουαλική επαφή μειώνει σε μεγάλο βαθμό τον κίνδυνο μετάδοσης του ιού, ενώ ταυτόχρονα συστήνεται η αποφυγή των σεξουαλικών επαφών, όταν τα συμπτώματα βρίσκονται σε έξαρση.
Τέλος, αξίζει να αναφερθεί ότι η συγκεκριμένη λοίμωξη, παρότι είναι ήπια, δημιουργεί σοβαρά ψυχολογικά προβλήματα στους ασθενείς, λόγω των επιπτώσεων που έχει στη σεξουαλική τους ζωή και των κοινωνικών προεκτάσεων που λαμβάνει.
Αποτελεσματικό εμβόλιο για τους ιούς HSV-1 και HSV-2 δυστυχώς δεν υπάρχει. Ωστόσο, τα τελευταία χρόνια με την ανάπτυξη την τεχνολογίας των εμβολίων mRNA διεξάγονται ολοένα και περισσότερες κλινικές δοκιμές για ένα εμβόλιο το οποίο θα είναι ταυτόχρονα αποτελεσματικό και ασφαλές. Στόχος του ερευνητικού προγράμματος είναι η δημιουργία ενός εμβολίου το οποίο θα ενεργοποιεί όχι μόνο τη χυμική ανοσία, αλλά και την κυτταρική, έτσι ώστε να προκαλεί ισχυρή ανοσοαντίδραση και να προσφέρει ικανοποιητική προστασία.
Επιπροσθέτως, ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει και η ερευνητική θεραπευτική προσέγγιση του ζητήματος. Πιο συγκεκριμένα, οι νέες έρευνες επικεντρώνονται στη χορήγηση νουκλεασών σε πειραματόζωα, οι οποίες εισέρχονται στα κύτταρα και κατακερματίζουν το γονιδίωμα του ιού, με αποτέλεσμα να μην μπορεί να πολλαπλασιαστεί και να προκαλέσει λοίμωξη. Το συγκεκριμένο πρόγραμμα είναι πολλά υποσχόμενο και σε συνδυασμό με τη χορήγηση ενός εμβολίου, ευελπιστούμε να δώσει λύση σε ένα μείζον πρόβλημα της δημόσιας υγείας.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Gene editing and elimination of latent herpes simplex virus in vivo, nature.com. Διαθέσιμο εδώ
- Human Herpesvirus Latency, ncbi.nlm.nih.gov. Διαθέσιμο εδώ
- Herpes simplex virus, who.int. Διαθέσιμο εδώ
- Pathogenesis and virulence of herpes simplex virus, ncbi.nlm.nih.gov. Διαθέσιμο εδώ
- Vaccines against Genital Herpes: Where Are We?, ncbi.nlm.nih.gov. Διαθέσιμο εδώ
