Της Δήμητρας Παναγιωτακοπούλου,
Η νόσος Gaucher κατηγοριοποιείται ως διαταραχή λυσοσωμικής αποθήκευσης. Τα λυσοσώματα είναι οι κύριες κυτταρικές πεπτικές μονάδες, αφού τα ένζυμα τους διασπούν ή «πέπτουν» θρεπτικά συστατικά, συμπεριλαμβανομένων ορισμένων σύνθετων υδατανθράκων και λιπών. Στη νόσο Gaucher ορισμένα σάκχαρα (γλυκόζη) που περιέχουν λίπος, γνωστά ως γλυκολιπίδια, συσσωρεύονται στο σώμα με ασυνήθιστο τρόπο λόγω της έλλειψης ενός ενζύμου, της γλυκοσερεβροσιδάσης. Η νόσος, σύμφωνα με πρόσφατες δημοσιεύσεις αποτελεί το δεύτερο συνηθέστερο τύπο διαταραχής λυσοσωμικής αποθήκευσης μετά τη νόσο του Fabry.
Τρεις διακριτές μορφές της νόσου εντοπίζονται και διαχωρίζονται από την απουσία ή την παρουσία και την έκταση νευρολογικών επιπλοκών. Πρόσθετες μορφές της νόσου του Gaucher περιλαμβάνουν την περιγεννητική-θανατηφόρα μορφή και την καρδιαγγειακή μορφή. Τα συμπτώματα της νόσου που εμφανίζονται διαφέρουν πολύ από άτομο σε άτομο. Μερικοί παρουσιάζουν λιγοστά ή καθόλου συμπτώματα, ενώ άλλοι αντιμετωπίζουν χρόνιες, και μερικές φορές σοβαρές, επιπλοκές.
Η νόσος Gaucher τύπου 1 είναι επίσης γνωστή ως μη νευροπαθητική, επειδή δεν προσβάλλει το κεντρικό νευρικό σύστημα (εγκέφαλο και νωτιαίο μυελό). Είναι η πιο κοινή μορφή της πάθησης και οι περισσότεροι πάσχοντες εμφανίζουν εύκολα μώλωπες λόγω θρομβοπενίας, χρόνια κόπωση λόγω αναιμίας και ασυνήθιστα μεγεθυσμένο ήπαρ ή/και σπλήνα (ηπατοσπληνομεγαλία). Τα προσβεβλημένα άτομα μπορεί να εμφανίσουν έλλειψη παροχής αίματος σε διάφορα οστά του σώματος με αποτέλεσμα ήπιο ή έντονο οστικό πόνο (οστικές κρίσεις), εκφυλισμό (αγγειακή νέκρωση), παραμόρφωση των προσβεβλημένων οστών, λέπτυνση και εξασθένηση των οστών (οστεοπόρωση). Τέτοιες σκελετικές ανωμαλίες έχουν ως αποτέλεσμα αυξημένη ευαισθησία σε κατάγματα. Σε σπάνιες περιπτώσεις τα προσβεβλημένα άτομα μπορεί να εμφανίσουν ακόμα και προσβολή των πνευμόνων και των νεφρών.
Η νόσος Gaucher τύπου 2 γνωστή και ως οξεία νευροπαθητική νόσος Gaucher εμφανίζεται σε νεογνά και βρέφη. Η ίδια χαρακτηρίζεται από νευρολογικές επιπλοκές λόγω της μη φυσιολογικής συσσώρευσης γλυκοσερεβροσίδης στον εγκέφαλο. Η διεύρυνση του σπλήνα (σπληνομεγαλία) είναι συχνά το πρώτο σύμπτωμα και μπορεί να γίνει εμφανές πριν από την ηλικία των έξι μηνών, ενώ η διόγκωση του ήπατος (ηπατομεγαλία) δεν είναι πάντα εμφανής. Τα προσβεβλημένα βρέφη μπορεί να χάσουν προηγουμένως αποκτηθείσες κινητικές δεξιότητες και να εμφανίσουν χαμηλό μυϊκό τόνο (υποτονία), ακούσιους μυϊκούς σπασμούς (σπαστικότητα) που έχουν ως αποτέλεσμα αργές, δύσκαμπτες κινήσεις των χεριών και των ποδιών και σταυρωμένα μάτια (στραβισμός). Επιπλέον, τα προσβεβλημένα βρέφη μπορεί να παρουσιάσουν δυσκολία στην κατάποση (δυσφαγία), μη φυσιολογική τοποθέτηση ή κάμψη του αυχένα (οπίσθια κάμψη), αποτυχία αύξησης βάρους και ανάπτυξης με τον αναμενόμενο ρυθμό και υψηλή αναπνοή λόγω συστολής των μυών του φωνητικού κουτιού (λαρυγγικός σπασμός). Μπορεί, επίσης, να εμφανιστεί αναιμία και θρομβοπενία.
Η νόσος Gaucher τύπου 2 συχνά εξελίσσεται προκαλώντας απειλητικές για τη ζωή επιπλοκές, όπως αναπνευστική δυσχέρεια ή είσοδο τροφής στις αναπνευστικές οδούς (πνευμονία εισρόφησης). Σοβαρά προσβεβλημένα νεογέννητα μπορεί να εμφανίσουν δερματικές ανωμαλίες (δερματικές αλλοιώσεις κολλοδίου ή ιχθοβιοειδείς αλλαγές) και γενικευμένο οίδημα (ύδρωπος), με θάνατο τις πρώτες εβδομάδες της ζωής. Άλλα παιδιά με νόσο του Gaucher τύπου 2 έχουν σημαντικά μειωμένη διάρκεια ζωής, με τον θάνατο να εμφανίζεται συνήθως μεταξύ 1 και 3 ετών ζωής.
Η νόσος Gaucher τύπου 3 γνωστή και ως χρόνια νευροπαθητική νόσος Gaucher εμφανίζεται κατά την πρώτη δεκαετία της ζωής. Εκτός από τις ανωμαλίες του αίματος και των οστών που αναπτύχθηκαν παραπάνω, τα προσβεβλημένα άτομα αναπτύσσουν νευρολογικές επιπλοκές που εξελίσσονται πιο αργά από ό,τι στη νόσο του Gaucher τύπου 2. Οι σχετικές νευρολογικές επιπλοκές περιλαμβάνουν την αδυναμία συντονισμού εκούσιων κινήσεων (αταξία) και σύντομους μυϊκούς σπασμούς που μοιάζουν με σοκ των χεριών, των ποδιών ή ολόκληρου του σώματος (μυοκλονικοί σπασμοί). Μερικά άτομα με νόσο του Gaucher τύπου 3 μπορεί να δυσκολεύονται να μετακινήσουν τα μάτια τους από τη μια πλευρά στην άλλη (παράλυση οριζόντιας ματιάς) ή μπορεί επίσης να έχουν πάρεση κάθετου βλέμματος που συνήθως εμφανίζεται αργότερα από την οριζόντια πάρεση βλέμματος.
Ένα σημαντικό ποσοστό ασθενών αναπτύσσει πνευμονική νόσο (διάμεση πνευμονοπάθεια), μπορεί όμως γενικά να υπάρχει μεγάλη διακύμανση στην παρουσίαση και την κλινική πορεία μεταξύ των ασθενών με νόσο του Gaucher τύπου 3. Μερικοί ασθενείς που έχουν προσβληθεί μπορεί να ζήσουν στην εφηβεία τους και στις αρχές της δεκαετίας των 20, ενώ άλλοι έχουν ζήσει πολύ περισσότερο (δεκαετίες 30 και 40). Με τις αυξημένες δυσκολίες, τα επηρεαζόμενα άτομα μπορεί να χρειαστούν βοήθεια για να εκπληρώσουν καθημερινά καθήκοντα.
Η νόσος Gaucher προκαλείται από αλλαγές (μεταλλάξεις) στο γονίδιο GBA και οι τρεις μορφές της νόσου κληρονομούνται με αυτοσωματικό υπολειπόμενο πρότυπο. Τα ανθρώπινα χαρακτηριστικά συμπεριλαμβανομένων των κλασικών γενετικών ασθενειών είναι προϊόντα αλληλεπίδρασης δύο γονιδίων, ενός μητρικού και ενός πατρικού.
Οι υπολειπόμενες γενετικές διαταραχές προκύπτουν όταν ένα άτομο κληρονομεί ένα μη φυσιολογικό γονίδιο από κάθε γονέα. Εάν ένα άτομο λάβει από κάθε γονέα ένα φυσιολογικό γονίδιο και ένα μη φυσιολογικό γονίδιο για τη νόσο, αυτό θα είναι φορέας της νόσου, και συνήθως δεν εμφανίζει συμπτώματα. Ο κίνδυνος για δύο γονείς-φορείς να μεταβιβάσουν και οι δύο το μη φυσιολογικό γονίδιο και, επομένως, να έχουν προσβεβλημένο παιδί είναι 25% σε κάθε εγκυμοσύνη. Ο κίνδυνος να είναι ένα παιδί φορέας, όπως και οι γονείς, είναι 50% σε κάθε εγκυμοσύνη, ενώ η πιθανότητα ένα παιδί να λάβει φυσιολογικά γονίδια και από τους δύο γονείς είναι 25%.
Όλες οι μορφές της νόσου του Gaucher προσβάλλουν ισάριθμα άνδρες και γυναίκες. Η τύπου 1 είναι ο πιο κοινός τύπος που αντιπροσωπεύει περισσότερο από το 90 τοις εκατό των περιπτώσεων μεταξύ των Καυκάσιων. Τα άτομα με νόσο του Gaucher τύπου 1 παρουσιάζουν συνήθως συμπτώματα κατά την εφηβεία, αλλά η ηλικία εμφάνισης κυμαίνεται από την παιδική ζωή έως την ενήλικη. Η ηλικία εμφάνισης της νόσου Gaucher τύπου 2 είναι κατά την πρώιμη βρεφική ηλικία. Η ηλικία εμφάνισης της νόσου Gaucher τύπου 3 ποικίλλει, αλλά η διαταραχή αρχίζει γενικά κατά την παιδική ηλικία ή την εφηβεία. Η συχνότητα των νευροπαθητικών μορφών της νόσου δηλαδή το ποσοστό τέτοιων περιπτώσεων είναι υψηλότερη μεταξύ των μη Καυκάσιων. Υπάρχουν περίπου 6.000 άτομα με νόσο του Gaucher στις Ηνωμένες Πολιτείες.
Η ενδεχόμενη διάγνωση της ασθένειας θα πρέπει να εξετάζεται σε άτομα με ανεξήγητη αναιμία και εύκολη εμφάνιση μωλώπων, ιδιαίτερα εάν έχουν διόγκωση της σπλήνας, του ήπατος και κατάγματα. Η διάγνωση της νόσου του Gaucher μπορεί να επιβεβαιωθεί με ενδελεχή κλινική αξιολόγηση και μια ποικιλία εξειδικευμένων δοκιμών, ιδιαίτερα δοκιμών (δηλαδή, δοκιμασία ενζύμου) που μετρούν τη δραστηριότητα της όξινης βήτα-γλυκοσιδάσης στα λευκά αιμοσφαίρια (λευκοκύτταρα) ή στα κύτταρα του δέρματος (ινοβλάστες) και γενετική ανάλυση (DNA) για τα αιτιολογικά γονιδιακά ελαττώματα (μεταλλάξεις). Η δοκιμή ενζύμων δεν μπορεί να ανιχνεύσει αξιόπιστα φορείς, ενώ η προγεννητική διάγνωση της νόσου του Gaucher είναι δυνατή εάν υπάρχει γνωστή γονιδιακή μετάλλαξη στην οικογένεια.
Ο κύριος στόχος είναι να βελτιωθεί η ποιότητα ζωής των ασθενών επιτρέποντάς τους να εκτελούν τις κανονικές καθημερινές τους δραστηριότητες, όπως να εργάζονται χωρίς να αισθάνονται υπερβολική κόπωση ή να περπατούν κανονικά χωρίς πόνο στις αρθρώσεις. Άλλοι στόχοι περιλαμβάνουν την πρόληψη της σοβαρότητας των επιπλοκών, όπως η μειωμένη οστική πυκνότητα έως την αραίωση, τα αδύναμα οστά (οστεοπόρωση) και τα εύκολα κατάγματα ή τη δύσπνοια λόγω μειωμένης πνευμονικής λειτουργίας. Η ομαλοποίηση της ανάπτυξης για ένα παιδί ώστε να φτάσει σε φυσιολογικό ύψος μπορεί επίσης να αποτελέσει ένα στόχο.
Η θεραπεία εξατομικεύεται για κάθε ασθενή ανάλογα με τον τύπο της νόσου του. Η νόσος Gaucher τύπου 1 θεωρείται θεραπεύσιμη και ήπια, επειδή δεν περιλαμβάνει νευρολογικά συμπτώματα αφού ο εγκέφαλος δεν επηρεάζεται. Ο τύπος 2 δεν θεωρείται θεραπεύσιμος σε αυτό το σημείο, λόγω της γρήγορης και μη αναστρέψιμης εγκεφαλικής βλάβης στα βρεφικά χρόνια. Ο τύπος 3 εξακολουθεί να περιλαμβάνει νευρολογική βλάβη, αλλά τα συμπτώματα αυτά εξελίσσονται πιο αργά από ότι στον τύπο 2. Υπάρχουν, ακόμα, τρέχουσες εγκεκριμένες φαρμακευτικές επιλογές που περιλαμβάνουν θεραπεία αντικατάστασης ενζύμου (ERT) και θεραπεία μείωσης υποστρώματος (SRT). Άλλη θεραπεία μπορεί να είναι συμπτωματική και υποστηρικτική, ενώ συνιστάται η γενετική συμβουλευτική για τα άτομα που πάσχουν και τις οικογένειές τους.
Υπάρχει τρέχουσα έρευνα σχετικά με μια πιθανή σχέση ή συσχέτιση μεταξύ της νόσου του Gaucher και της νόσου του Πάρκινσον. Τα άτομα με νόσο του Gaucher διατρέχουν, επιπλέον, αυξημένο κίνδυνο για πολλαπλό μυέλωμα και ως ενήλικες θα πρέπει να παρακολουθούνται προσεκτικά.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Gaucher Disease, hopkinsmedicine.org. Διαθέσιμο εδώ
- Gaucher Disease, my.clevelandclinic.org. Διαθέσιμο εδώ
- Gaucher disease, mayoclinic.org. Διαθέσιμο εδώ
- Gaucher Disease, rarediseases.org. Διαθέσιμο εδώ
