Της Εμιλένας Πούπα,
Ήδη από την αρχαιότητα, η περιοχή της Μακεδονίας έχει πρωταγωνιστήσει σε διάφορες συγκρούσεις ανά τους αιώνες. Εξαιτίας του γεγονότος ότι η έκταση αυτού του βασιλείου ήταν αρκετά μεγάλη, με αποτέλεσμα άνθρωποι διαφορετικών περιοχών να αποτελούν τον συνολικό πληθυσμό της περιοχής, η τελευταία αποτέλεσε πεδίο εντάσεων. Ποιοι, όμως, είναι οι Μακεδόνες και ποια η καταγωγή τους; Η ανάλυση που θα ακολουθήσει εστιάζει κυρίως στις μυθολογικές αφηγήσεις σχετικά με το μακεδονικό φύλο, αφηγήσεις χρήσιμες για τη μελέτη της εθνικής καταγωγής των Μακεδόνων.
Αρχικά, κρίνεται σκόπιμο να γίνει μια ετυμολογική ανάλυση της λέξης «Μακεδονία». Η προέλευσή της σχετίζεται με τους «Μακεδόνες», οι οποίοι, όπως και οι «Μάγνητες», εμπεριέχουν το θέμα «μακ» που αναφέρεται στο μέγεθος και, κατά συνέπεια, στο «μήκος» και «μάκρος». Παρόλο που ο Όμηρος δεν κάνει καμία αναφορά στις λέξεις «Μακεδονία» και «Μακεδόνες», στην ελληνική μυθολογία η προέλευση των λέξεων μπορεί να εξηγηθεί με βάση όχι μόνο έναν γενεαλογικό μύθο, αλλά περισσότερους. Πιο συγκεκριμένα, ο πρώτος μύθος κάνει λόγο για τον Μακεδών, τον γιο του Δία και της Θυίας. Η Θυία ήταν κόρη του Δευκαλίωνα και της Πύρρας και αδερφός της ήταν ο Έλληνας. Η γνωστότερη πηγή, σχετική με τις γενεαλογικές καταβολές των Μακεδόνων, είναι ο Γυναικών κατάλογος και η πηγή που αναφέρει τον συγκεκριμένο μύθο είναι ο «Μαρσύας». Σύμφωνα, λοιπόν, με αυτόν, ο γιός του Δία ονόματι «Μακεδών» παντρεύτηκε μια γυναίκα από την ευρύτερη περιοχή του Ολύμπου και της Πιερίας και απέκτησε δύο γιούς, τον Πίερο και τον Άμαθο. Έτσι, άρχισε να γεννιέται το μακεδονικό γένος.
Με την πάροδο του χρόνου, όμως, η συγκεκριμένη αφήγηση άλλαξε μορφή. Φτάνοντας στον 5ο αιώνα π.Χ., η γενεαλογία του Μακεδόνα δεν σχετίζεται πλέον με τον Δία, αλλά με τον Αίολο. Παρόλα αυτά, ασαφές παραμένει το αν αυτή η παραλλαγή του μύθου υιοθετήθηκε από τους Μακεδόνες της κλασικής εποχής. Στα χρόνια πάντως του Φιλίππου Ε΄, οι Μακεδόνες υποστήριζαν ότι κατάγονταν από τον Αίολο. Ο τρίτος μύθος για τη γενεαλογική προέλευση του Μακεδόνα αναφέρει ότι ο ίδιος ήταν γιός του βασιλιά της Αρκαδίας, Λυκάονα, και είχε, μάλιστα, άλλα 49 αδέλφια. Οι αναφορές γίνονται από τον Απολλόδωρο, χωρίς να είναι γνωστή, όμως, η ιστορική του πηγή. Η αλήθεια βρίσκεται στο γεγονός ότι είναι πολύ πιθανό η προσθήκη του Μακεδόνα στους υιούς του Λυκάονα να έγινε μεταγενέστερα, καθώς ο μύθος επαναλαμβάνεται, παρουσιάζοντας κατά τόπους διαφορές.
Η τέταρτη γενεαλογική προέλευση του Μακεδόνα επισημαίνει ότι ο ίδιος είναι γηγενής βασιλιάς, που ζούσε στην περιοχή της Μακεδονίας. Η εκδοχή αυτή χρονολογείται τον 4ο αιώνα π.Χ. και αποδίδεται κυρίως στον Έφορο, ο οποίος αποτέλεσε πηγή για τον Σκύμνο να γράψει 3 αιώνες αργότερα ένα ποίημα με μακεδονικά στοιχεία. Αυτό που συνάγεται, όμως, είναι ότι και οι δύο χαρακτηρίζουν τον Μακεδόνα ως αυτόχθονα, εκδοχή που δεν υιοθετήθηκε ιδιαιτέρα αργότερα. Η τελευταία παράδοση για την καταγωγή των Μακεδόνων θα λέγαμε ότι δεν έχει καμία σχέση με τον ελληνικό πολιτισμό. Πολύ περισσότερο έχει να κάνει με την Αίγυπτο. Σύμφωνα, λοιπόν, με τον Διόδωρο τον Σικελιώτη, ο αιγυπτιακός θεός Όσιρις είχε δύο γιούς, τον Ανούβη και τον Μακεδών. Αυτοί ήταν που ανέλαβαν αυτοπροσώπως την εκπολιτιστική εκστρατεία του πατέρα τους, που είχε ως αποτέλεσμα την παραμονή του Μακεδόνα στην περιοχή της Μακεδονίας. Από αυτόν γεννήθηκε, μετέπειτα, το μακεδονικό φύλο.
Επομένως, το ερώτημα που τίθεται είναι κατά πόσο οι γενεαλογικές αυτές εκδοχές μπορούν να φανούν χρήσιμές στους ιστορικούς για να διατυπώσουν την εθνική καταγωγή των Μακεδόνων. Οι εκδοχές σαφώς και διαφέρουν μεταξύ τους από τη στιγμή που άλλες κάνουν λόγο για την προέλευση του Μακεδόνα από τον Δία ή τον Αίολο και άλλες από τον Αιγύπτιο θεό Όσιρη ή ακόμα και την αυτόχθονα καταγωγή του. Είναι ξεκάθαρο ότι οι δυο πρώτες εκδοχές δίνουν πολλά στοιχεία που συνδέονται με τον ελληνικό πολιτισμό. Και μόνο η συγγένεια του Μακεδόνα με τον Έλληνα σαφέστατα καταδεικνύει τους Μακεδόνες ως Έλληνες. Βέβαια, το ότι οι Μάγνητες –αδελφικό φύλο των Μακεδόνων– δεν έπαψαν ποτέ να θεωρούνται Έλληνες, ενισχύει ακόμα περισσότερο την προαναφερθείσα άποψη.
Επιπλέον, το ότι η Θυία ήταν κόρη του Δευκαλίωνα, του αρχέγονου ανθρώπου που έζησε στην ηπειρωτική Ελλάδα μετά τον καταυλισμό, ενισχύει το επιχείρημα ότι οι απόγονοί του, σύμφωνα πάντα με τις γενεαλογίες του Καταλόγου των Γυναικών, συμπεριλαμβάνονται σε μια ευρύτερη ομάδα ανθρώπων, αποτελούμενη και από άλλα φύλα που θεωρούνται ελληνικά. Από την άλλη μεριά, μια μικρή μερίδα ιστορικών υποστηρίζει ότι δεν αρκεί η έμμεση συγγένεια του Μακεδόνα με τον αδελφό της Θυίας –Έλληνα– για να θεωρηθεί το μακεδονικό φύλο ελληνικό. Αυτό, όμως, που έχει σημασία είναι ότι ο αρχηγός της φυλής που εγκαταστάθηκε στην περιοχή, που εμείς σήμερα ονομάζουμε Μακεδονία, αποτελεί τον πρόγονο των Μακεδόνων, οι οποίοι, στη συνέχεια, ίδρυσαν το αρχαίο βασίλειο της Μακεδονίας, που έμελλε να εξελιχθεί σε μια από τις μεγαλύτερες ελληνικές δυνάμεις.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Μάλλιος, Γιώργος (2011), Μύθος και ιστορία, η περίπτωση της αρχαίας Μακεδονίας, διδακτορική διατριβή, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης
- britannica.com, Macedonia, ancient kingdom, Europe. Διαθέσιμο εδώ
- Roisman Joseph, Worthinghton Ian (2010), A companion to ancient Macedonia, U.K.:Blackwell Publishing Ltd
