Της Εύης Τριάντη,
Μετά από μία εξαντλητική εβδομάδα γεμάτη από δουλειές, μποτιλιαρισμένους δρόμους και ένα απελπιστικά φορτωμένο πρόγραμμα, η καλύτερη γιατρειά μοιάζει κάπως έτσι: ένα ήρεμο Σαββατοκύριακο αφοσιωμένο στην ξεκούραση, στην εκτεταμένη παρακολούθηση τηλεόρασης και, όπως πλέον επιβάλλει η κουλτούρα του σύγχρονου ανθρώπου, στο fast food.
Το γνωστό σε όλους μας «γρήγορο φαγητό» είναι ακριβώς αυτό που περιγράφει το όνομά του – προπαρασκευασμένο, επεξεργασμένο φαγητό, που ο υπάλληλος του μαγαζιού προλαβαίνει να ετοιμάσει, για πακέτο ή και όχι, μέσα σε μερικά μόνο λεπτά. Είναι η εύκολη και γρήγορη λύση ενάντια στην πείνα και την απλή λιγούρα, μία διατροφική επιλογή που δεν απαιτεί ώρες μαγειρέματος ή αναμονής σε κάποιο εστιατόριο, ούτε και μεγάλα ποσά χρημάτων.
Η «δυναστεία» του fast food βρίσκει τις ρίζες της εκατομμύρια χρόνια πριν, καθώς σε σχεδόν όλους τους πολιτισμούς και τις εποχές της ανθρώπινης ύπαρξης εμφανίζονται πάντοτε πωλητές και μαγαζιά με πιο φθηνά, ταχύτατα, παρασκευασμένα φαγητά για τους ανθρώπους των χαμηλότερων οικονομικών και κοινωνικών στρωμάτων. Ωστόσο, το γρήγορο φαγητό απέκτησε αυτήν την ιδιαίτερη φήμη και το χαρακτηριστικό του όνομα όχι πολλά χρόνια πριν.
Συγκεκριμένα, οι αδελφοί McDonald, οι οποίοι δημιούργησαν αυτό που γνωρίζουμε σήμερα ως την πιο επιτυχημένη αλυσίδα εστιατορίων fast food παγκοσμίως, άνοιξαν το πρώτο τους μαγαζί το 1948, χρησιμοποιώντας ταχύτερες τεχνικές, κατεψυγμένα υλικά και περισσότερα συντηρητικά στο φαγητό που προσέφεραν στους πελάτες τους. Ύστερα, από τη μεγάλη τους επιτυχία, εκατοντάδες άλλες αλυσίδες γρήγορου φαγητού δεν άργησαν να ανοίξουν η μία μετά την άλλη, ενώ δεν ήταν λίγα τα εστιατόρια που ξεκίνησαν να αλλάζουν τον πατροπαράδοτο, πιο χρονοβόρο και πιο παραδοσιακό τρόπο με τον οποίο ετοίμαζαν τα προϊόντα τους.
Σήμερα, έχουμε φτάσει στο σημείο τα μαγαζιά γρήγορου φαγητού να βρίσκονται σε κάθε γωνία, σχεδόν κάθε γειτονιάς ανά την υφήλιο! Πίτσα, μπέργκερ, σούσι, σουβλάκι, μεξικάνικο: αποτελούν λίγες μόνο από τις επιλογές που έχει ο μέσος καταναλωτής, οι οποίες πέρα από τις εξευτελιστικά χαμηλές τους τιμές, συνήθως φτάνουν στο σπίτι του σε λιγότερο από μία ώρα αφού τις επιθυμήσει και τις παραγγείλει. Δεν θα έπρεπε να αναρωτιόμαστε, λοιπόν, γιατί ο μέσος σύγχρονος άνθρωπος καταναλώνει τόσα μεγάλα ποσά γρήγορου φαγητού κάθε χρόνο. Ή μήπως θα έπρεπε;
Στο Super Size Me, ένα ανατρεπτικό ντοκιμαντέρ που μπορείτε να δείτε εδώ, ο Morgan Spurlock προσπαθεί να ανακαλύψει τις συνέπειες που θα υποστεί ο οργανισμός του ύστερα από τριάντα ημέρες με γρήγορο φαγητό. Κατά τη διάρκεια του πειράματος, ο Spurlock κατανάλωσε μονάχα φαγητό από την αλυσίδα fast food McDonalds και συμπλήρωσε ημερησίως μονάχα 2.500 βήματα – τον μέσο όρο, δηλαδή, βημάτων ενός Αμερικανού πολίτη. Τα αποτελέσματα ήταν, όπως θα περίμενε κανείς, ανησυχητικά.
Μετά το πέρας των τριάντα ημερών, ο Spurlock όχι μόνο ήταν έντεκα ολόκληρα κιλά βαρύτερος, αλλά εμφάνισε μια πληθώρα από σωματικά και ψυχολογικά προβλήματα, όπως συνεχή εξάντληση, κατάθλιψη, έντονους και συχνούς πονοκεφάλους, προβλήματα στο συκώτι, ταχυκαρδία, αυξημένο κίνδυνο για πιο σοβαρές καρδιακές παθήσεις… και η λίστα συνεχίζεται. Και όλα αυτά μέσα σε μόνο έναν μήνα κατανάλωσης γρήγορου φαγητού από ένα προηγουμένως υγιέστατο άτομο!
Δίχως αμφιβολία, λοιπόν, το fast food δεν αποτελεί μία διατροφική επιλογή για την οποία ο εσωτερικός μας κόσμος και όλα μας τα όργανα θα μας ευχαριστούσαν ποτέ – και αυτό είναι ευρύτατα διαδεδομένη, κοινή γνώση. Ακόμα και η ίδια η διοίκηση και οι φανταχτεροί δικηγόροι των McDonalds δήλωσαν πως: «[…] Οι κίνδυνοί του (φαγητού μας), είναι γνωστοί», όταν το 2002 δύο κορίτσια μήνυσαν την αλυσίδα υποστηρίζοντας πως ευθύνεται για την παχυσαρκία που τους προκάλεσε.
Τι μας κάνει, τότε, να συνεχίζουμε να επιστρέφουμε σε αυτό το είδος φαγητού και να το καταναλώνουμε σε συχνή βάση, ακόμα κι αν γνωρίζουμε όλους τους κινδύνους που έρχονται μαζί του;
Σε πείραμα που διεξήχθη στο Scripps Florida από τους Paul Kenny και Paul Johnson, δύο διαφορετικές ομάδες ποντικών είχαν πρόσβαση σε υγιεινό φαγητό (ισορροπημένο όσον αφορά τις διατροφικές του αξίες, τα ιχνοστοιχεία και τις βιταμίνες) και σε γρήγορο φαγητό αντίστοιχα (όπως μπέικον, λουκάνικο, κέικ). Κατά τη διάρκεια του πειράματος, η ομάδα που τρεφόταν με υγιεινό φαγητό συμπεριφερόταν φυσιολογικά, ενώ η ομάδα που τρεφόταν με προϊόντα που πωλούνται ως fast food άρχισε να αυξάνει βάρος και να γίνεται λιγότερο ενεργή. Μάλιστα, τα υπέρβαρα πλέον ποντίκια συνέχιζαν να τρώνε γρήγορο φαγητό ακόμα κι αν είχαν ήδη φάει αρκετό, και ενώ ήξεραν πως αυτή τους η επιλογή θα οδηγούσε σε ένα ελαφρύ ηλεκτροσόκ στις πατούσες.
Με λίγα λόγια, τα ποντίκια, με την ανθυγιεινή διατροφή, γεμάτη χρωστικές και συντηρητικά που βρίσκουμε σε οποιοδήποτε μαγαζί γρήγορου φαγητού της γειτονιάς μας, άρχισαν να επιδεικνύουν αυτοκαταστροφική συμπεριφορά και συνέχισαν να τρέφονται ανθυγιεινά, ακόμα κι αν αυτό τους επέφερε πόνο και τιμωρίες (σε αντίθεση με τα ποντίκια που ακολουθούσαν ισορροπημένη διατροφή, τα οποία σταματούσαν το φαγητό μόλις ένιωθαν ικανοποιημένα).
Παρομοίως, το γρήγορο φαγητό τείνει να εθίζει τον άνθρωπο, παρόλο που ο ίδιος γνωρίζει πολύ καλά ότι είναι ανθυγιεινό. Επιστημονικά, αυτό το φαινόμενο εξηγείται μέσω του συστήματος επιβράβευσης, που βρίσκεται στον εγκέφαλο.
Με απλά λόγια, το σύστημα επιβράβευσης λειτουργεί με τέτοιο τρόπο, ώστε να ενθαρρύνει το άτομο να παίρνει περισσότερες αποφάσεις που θα εξασφαλίσουν την επιβίωσή του. Έτσι, όταν το άτομο τρέφεται, ο εγκέφαλος παράγει ντοπαμίνη και άλλες ορμόνες που σχετίζονται με ευχάριστες αισθήσεις για να το επιβραβεύσει. Ωστόσο, όταν το άτομο τρώει γρήγορο φαγητό, η ευχαρίστηση που νιώθει χάρις στο σύστημα επιβράβευσης είναι χιλιάδες φορές μεγαλύτερη.
Με αυτόν τον τρόπο, ο καθένας μας μπορεί να «εθιστεί» στην απόλαυση που ο ανθρώπινος εγκέφαλος παράγει όσο καταναλώνουμε όλο και πιο παχυντικά, φορτωμένα με θερμίδες, επεξεργασμένα φαγητά – συχνά σε τέτοιο επίπεδο, που ο οργανισμός μας αρχίζει να αφαιρεί υποδοχείς ντοπαμίνης για να διατηρήσει την ισορροπία, κάτι που οδηγεί με τη σειρά του σε ακόμα μεγαλύτερη ανάγκη για κατανάλωση γρήγορου φαγητού.
Συνοψίζοντας, απ’ ό,τι φαίνεται, η μυστήρια δύναμη που ύπουλα μας οδηγεί προς τον τηλεφωνικό κατάλογο για το κοντινότερο σουβλατζίδικο δεν είναι και τόσο μυστήρια τελικά. Φυσικά, λίγο γρήγορο φαγητό μία στο τόσο δεν έβλαψε κανέναν – άλλωστε, δεν έχει γίνει άδικα τόσο γνωστό το «μέτρον άριστον». Ωστόσο, θα πρέπει να έχουμε στο μυαλό μας ότι ένα πιάτο γεμάτο από υγιεινή τροφή όχι μόνο θα μας ωφελήσει πολύ περισσότερο από ένα κομμάτι πίτσας, αλλά θα μας κάνει να νιώσουμε όμορφα, όχι μονάχα για τα πρώτα είκοσι λεπτά κατανάλωσής του. Τέλος, δεν χρειάζεται να τονίσουμε πως, συχνά, η εύκολη επιλογή δεν είναι και η πιο καλή.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- How Food Addiction Works (and What to Do About It), healthline.com. Διαθέσιμο εδώ
- Rats Starve Rather Than Eat Healthy Food, cbsnews.com. Διαθέσιμο εδώ
- Junk food: an experiment…quite extreme!, bioimis.com. Διαθέσιμο εδώ
- How Fast Food Works, science.howstuffworks.com. Διαθέσιμο εδώ
