Της Αλεξάνδρας Γκασδρόγκα,
Ένας πολύ χαρισματικός συνθέτης, ποιητής, μουσικολόγος και διευθυντής ορχήστρας, του οποίου το έργο άλλαξε την πορεία της λόγιας μουσικής, γεννιέται στις 22 Μαΐου 1813 στη Λειψία. Ο λόγος για τον Βίλχελμ Ρίχαρντ Βάγκνερ (Wilhelm Richard Wagner) —τον συνοφρυωμένο εκείνον μεσήλικα με το σκούρο καπέλο σε προφίλ, όπως συνηθίζεται να απεικονίζεται στις διάφορες γκραβούρες της εποχής. Τι κρύβουν, όμως, εκείνα τα λαμπερά μάτια κάτω από το γείσο;
Ο μικρός Ρίχαρντ αποτελεί το ένατο παιδί της οικογένειάς του. Μένει νωρίς ορφανός από πατέρα και αργότερα και από τον πατριό του. Τον αναθρέφει ο θείος του και, ενώ προσπαθεί να του εμφυσήσει την αγάπη για τη ζωγραφική, εκείνος αγαπάει τη μουσική ολοκληρωτικά. Στα 16 του, θα ακούσει τη σοπράνο Βιλελμίνε Σρέντερ-Ντεβριεντ (Wilhelmine Schröder-Devrient) στον Φιντέλιο του Μπετόβεν (από εκείνη, μάλιστα, τη στιγμή καταλαβαίνει ότι θέλει να γίνει μουσικός) και συνθέτει σύντομα τις πρώτες του σονάτες, ένα κουαρτέτο για βιολιά και την πρώτη του όπερα, όμως ατελή. Θα στρέψει, επίσης, το ενδιαφέρον του στη μυθολογία, ελληνική και ρωμαϊκή. Το 1826, μεταφράζει στα γερμανικά μερικές ραψωδίες από την Οδύσσεια του Ομήρου, έπειτα από ενθάρρυνση του καθηγητή του Σίλινγκ.
Οι λαϊκές εξεγέρσεις που συμβαίνουν σε διάφορα σημεία της Ευρώπης τραβούν την προσοχή του νεαρού μουσικού, ο οποίος αρχίζει να ενδιαφέρεται και για την πολιτική. Μετά από την επικράτηση των κυβερνητικών δυνάμεων, εκδίδεται ένταλμα σύλληψής του και έτσι καταφεύγει στο σπίτι του φίλου του και συνθέτη Φραντς Λιστ στη Βαϊμάρη, πριν ακόμα να εγκατασταθεί στη Ζυρίχη και αργότερα στη Βενετία, το Παρίσι και αλλού. Θα επιστρέψει στη Γερμανία μετά το πέρας δώδεκα ολόκληρων ετών. Ο Ρίχαρντ Βάγκνερ τον Ιανουάριο του 1833 μετακομίζει στο Βίρτζμπουργκ και αναλαμβάνει τη διεύθυνση της χορωδίας και του θεάτρου της πόλης.
Το 1837 αρχίζει να διευθύνει το θέατρο του Κένιξμπεργκ, το οποίο, όμως, γρήγορα θα χρεοκοπήσει. Ο Βάγκνερ δεν έχει έσοδα από άλλη πηγή, επομένως, τα χρέη του γίνονται δυσβάστακτα, καθώς ξοδεύει χωρίς περίσκεψη και μετακινείται συνεχώς, γεγονός που οφείλεται στη δίωξη του από δανειστές του ή από εξοργισμένες κυβερνήσεις.
Γύρω στα τέλη Ιουλίου του 1837 ο Βάγκνερ έρχεται σε επαφή με το μυθιστόρημα του Άγγλου συγγραφέα Έντουαρντ Μπάλγουερ-Λίτον Ριέντσι, εντυπωσιάζεται και αποφασίζει να το μετουσιώσει σε όπερα. Η σημαντικότερή του επαφή είναι εκείνη με τον βασιλιά της Βαυαρίας Λουδοβίκο Β’, που κυριολεκτικά τον διέσωσε, αφού ο γνωστός για την κακή οικονομική του διαχείριση συνθέτης βρίσκεται εκείνον τον καιρό καταχρεωμένος και ανίκανος να υποστηρίξει οικονομικά οποιαδήποτε παραγωγή του. Ένθερμος θαυμαστής του, μόλις στέφεται το 1845, προσκαλεί τον Βάγκνερ στην Αυλή του και τον γεμίζει χρήμα, δόξα και τιμές, αναθέτοντάς του και τη διεύθυνση της φημισμένης Εθνικής Όπερας του Μονάχου.
Στα τελευταία του χρόνια ο συνθέτης κάνει πολλές περιοδείες στην Ευρώπη, όπου ανεβάζει έργα του. Στις 26 Ιουλίου παρουσιάζει στο Bayreuth το κύκνειο άσμα του, την όπερα «Πάρσιφαλ», η οποία ήταν βασισμένη σε ένα μεσαιωνικό επικό ποίημα του Βόλφραμ φον Έσενμπαχ. Οι γιατροί προτείνουν να αναπαυτεί, διότι η κατάσταση της υγείας του επιδεινώνεται λόγω των κρίσεων στηθάγχης που τον ταλαιπωρούν. Πάντως, στις 26 Αυγούστου 1882, στην τελευταία παράσταση του έργου, ο Βάγκνερ θα ανέβει στη σκηνή του Bayreuth, θα πάρει την μπαγκέτα από τον μαέστρο Χέρμαν Λέβι και θα διευθύνει ο ίδιος την τρίτη πράξη του Πάρσιφαλ.
Αναφορά γίνεται σε έναν χαρακτήρα επιβλητικό, δυναμικό, πείσμων αλλά και άστατο. Ελευθεριακός σοσιαλιστής αρχικά, «κυλάει» στην πορεία σε συντηρητικότερες θέσεις και απόψεις, δείχνει, επίσης, ενδιαφέρον για την ανατολική φιλοσοφία. Αναμορφωτής της όπερας, έθεσε ως στόχο της καλλιτεχνικής του δημιουργίας και ενασχόλησης την αναβίωση του αρχαίου ελληνικού δράματος μέσω του λυρικού θεάτρου. Ενώνει όλες τις τέχνες (μουσική, ποίηση, εικαστικές τέχνες κ.λπ.) σε μία ενιαία τέχνη. Αναβαθμίζει τον ρόλο της ορχήστρας από απλά συνοδευτικό και υποδουλωτικό του ρυθμού σε ρόλο αληθινού φιλοσοφικού σχολιαστή.
Ο Βάγκνερ είναι, επίσης, εκείνος που μετασχηματίζει την όπερα σε «μουσικό δράμα» (Musikdrama): σε ένα ιδανικό μείγμα μουσικής, χορού, ποίησης και οπτικής απόλαυσης. Εξυψώνει τον γερμανικό ρομαντισμό, με χαρακτηριστική του άποψη το ότι «η μουσική είναι μια τέχνη ομιλούσα και δρώσα», ενώ η μουσική μορφή είναι μια μορφή έκφρασης, μια διατύπωση.
Γνωστότερες συνθέσεις του αποτελούν: τα μουσικοδραματικά έργα «Το δαχτυλίδι των Νιμπελούγκεν» (τετραλογία βασισμένη σε μεσαιωνικούς σκανδιναβικούς θρύλους), «το Λυκόφως των Θεών» (1848–1874), «Τριστάνος και Ιζόλδη» (1856–1859), «Ο Αρχιτραγουδιστής της Νυρεμβέργης» (1845–1867), «Ο Ιπτάμενος Ολλανδός» (1840–1841), Πάρσιφαλ (1865–1882), συμφωνίες σε ντο μείζονα και μι μείζονα (ημιτελής), το Αυτοκρατορικό Εμβατήριο σε σι ύφεση μείζονα (1871) και το Μέγα Εορταστικό Εμβατήριο σε σολ μείζονα (1876), «Φαντασία» (1831) και τρεις σονάτες για πιάνο (σε σι ύφεση μείζονα-1831, σε λα μείζονα-1832 και σε λα ύφεση μείζονα-1853), τον κύκλο τραγουδιών Βέζεντονγκ κ.ά.
Το έργο του ασκεί επιρροή σε δεκάδες συνθέτες, ποιητές και συγγραφείς, σύγχρονους και ακόλουθούς του. Ανάμεσά τους οι Γκούσταβ Μάλερ, Anton Bruckner, Richard Strauss, Charles Baudelaire, Stefan Mallarme, T.S. Eliot και, φυσικά, τον Friedrich Nietzsche, με τον οποίο τον συνέδεε και στενή φιλία.
Στις αρχές του 1883, ο Ρίχαρντ Βάγκνερ θα επισκεφθεί τη Βενετία για ανάπαυση. Στις 3:30 μ.μ. της 13ης Φεβρουαρίου 1883 νιώθει τον κόσμο να χάνεται από τις αισθήσεις του. Η καρδιά του παύει να χτυπά και πεθαίνει στην αγκαλιά της δεύτερης συζύγου του, Cosima. Η σορός του μεταφέρεται στο Bayreuth, όπου γίνεται η ταφή του στις 18 Φεβρουαρίου 1883.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
-
WAGNER DOKUMENTARBIOGRAPHIE, Herausgegeben von Herbert Barth, Dietrich Mack und Egon Voss – Vorwort von Pierre Boulez, Universal Edition, Bibliothek der Musikhochschule Würzburg
- Richard Wagner “My life” ,Αγγλική έκδοση Cambridge University Press, 1983
- Richard Wagner, English National Opera, eno.org, διαθέσιμο εδώ.
