Του Νίκου Διονυσάτου,
Τον Δεκέμβριο του 2017, η Πολωνία έγινε η πρώτη χώρα στην ιστορία της Ευρωπαϊκής Ένωσης, η οποία ανάγκασε τις Βρυξέλλες να ενεργοποιήσουν το άρθρο 7 της Ένωσης, προκειμένου να τιμωρηθούν οι καταπατήσεις των ελευθεριών που παρατηρούνταν στη χώρα-μέλος της από την Ανατολική Ευρώπη. Το άρθρο 7 είναι μια δικλείδα ασφαλείας που επιτρέπει στα υπόλοιπα κράτη-μέλη την διακοπή της χρηματοδότησης σε ένα κράτος-μέλος, το οποίο παραβαίνει τις ευρωπαϊκές αξίες και κανόνες, με κάποιον τρόπο. Από το 2015, όταν το κόμμα Νόμος και Δικαιοσύνη ήρθε στην εξουσία, και μέχρι σήμερα, αυτό συμβαίνει συστηματικά στην Πολωνία, με την χώρα να κατρακυλάει σε κάθε δείκτη ατομικών και συλλογικών ελευθεριών, αλλά και διαφθοράς.
Το 2017, ωστόσο, παρά την διάθεση για ενεργοποίηση του άρθρου 7, υπήρχε ένα πρόβλημα. Για να ενεργοποιηθεί η διαδικασία διακοπής χρηματοδότησης της Πολωνίας πρέπει όλα, ανεξαιρέτως, τα υπόλοιπα κράτη-μέλη να συμφωνήσουν σε αυτό και ο Ούγγρος πρωθυπουργός, Viktor Orban, δεν επρόκειτο να αφήσει ακάλυπτους τους πολιτικούς του συμμάχους στην Βαρσοβία. Ο Orban, άλλωστε, που εφαρμόζει παρόμοιου τύπου οπισθοδρομικές και ανελεύθερες πολιτικές και στην χώρα του, απ’ όταν επανεξελέγη, για δεύτερη φορά το 2010, γνωρίζει καλά ότι η λαϊκίστική πολιτική του ναι μεν μπορεί να δαιμονοποιεί την Ευρώπη, όμως, τα σχέδια του χρειάζονται τα ευρωπαϊκά κονδύλια. Κονδύλια τα οποία για να συνεχίσει να λαμβάνει, θα πρέπει να μπορεί να παρακάμπτει, μέσω ισχυρών συμμαχιών, φερ’ ειπείν με την Πολωνία, τις κυρώσεις που οι άλλοι μπορεί να θέλουν να του επιβάλλουν. Αυτός είναι ακριβώς ο ίδιος τρόπος σκέψης που έχουν και οι ιθύνοντες του κόμματος Νόμος και Δικαιοσύνη.
Για να καταλάβει κανείς, ωστόσο, τι παιχνίδι παίζει η σημερινή πολωνική κυβέρνηση στην ευρύτερη ζώνη της Ανατολικής Ευρώπης, και εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης, θα πρέπει να καταλάβει πρώτα τι είναι η Πολωνία και γιατί υφίσταται ως κράτος, κάτι που είναι άμεσα συνυφασμένο με την ύπαρξη της Ουκρανίας, της Λευκορωσίας και της Λιθουανίας. Η Πολωνία δεν είναι καμιά τυχαία ξεχασμένη χώρα της Ευρώπης, τουλάχιστον όχι για τους ίδιους τους Πολωνούς, φυσικά. Η Πολωνοί είναι ένα μεγάλο έθνος, με βαθιά, αυτοκρατορική ιστορία, πρώτα ως βασίλειο της Πολωνίας, και έπειτα ως Πολωνό-Λιθουανική Κοινοπολιτεία. Μέχρι να αρχίσουν να παρακμάζουν, κατά τον 17ο και 18ο αιώνα, οι Πολωνοί, στα πλαίσια του κράτους που κυβερνούσαν μαζί με τους Λιθουανούς, διέθεταν το μεγαλύτερο κράτος της Ευρώπης, για ένα σημαντικό διάστημα, και αποτέλεσαν μια εκ των μεγάλων δυνάμεων της εποχής. Σήμερα, οι δόξες τους περιορίζονται στο να είναι η 5η πολυπληθέστερη χώρα της Ευρωπαϊκής Ένωσης και να διαθέτουν την στερεοτυπική φήμη των καλών υδραυλικών και οικοδόμων, στις χώρες της Δύσης. Μετά τις κοσμοϊστορικές αλλαγές και τις ανακατατάξεις στον ευρωπαϊκό χώρο, κατά τα τέλη του 18ου αιώνα, η Πολωνία, το έτος 1795, τεμαχίστηκε, λοιπόν, παρηκμασμένη, από την Πρωσία, την Αυστρία και την Ρωσία, που τότε αναδύονταν. Από τότε, και με ένα μικρό διάλειμμα στους Ναπολεόντειους Πολέμους, Πολωνικό ανεξάρτητο κράτος δεν υπήρξε, παρά μόνο μετά τις ζυμώσεις και τις καταστροφές του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου.
Μετά από τις επαναστάσεις εναντίον και των τριών αυτοκρατοριών, στις οποίες οι περιοχές τους υπάγονταν μέχρι πρότινος, οι Πολωνοί, στο τέλος του πολέμου και μετά το χάος που ακολούθησε, κατάφεραν να στήσουν ξανά το δικό τους κράτος. Τα σύνορα, όμως, αυτού του κράτους δεν διέθεταν καμία απολύτως σαφή μορφή, επομένως η νεοσύστατη Πολωνία ενεπλάκη, αμέσως, σε πολέμους με όλους, σχεδόν, τους γείτονες της. Με τους Λιθουανούς για το Βίλνιους, που τότε κατοικούνταν κυρίως από Πολωνούς, με το διαλυμένο Γερμανικό κράτος για την Σιλεσία, με τους Ουκρανούς για τις δυτικές περιοχές του κράτους, που κι εκείνοι ήθελαν να στήσουν, ακόμα και με τους Λευκορώσους που δημιούργησαν, με τη σειρά τους, μια βραχύβια ανεξάρτητη κρατική οντότητα. Μακράν, όμως, ο μεγαλύτερος αντίπαλος της Πολωνίας, εκείνη την εποχή, δεν ήταν άλλος από την Σοβιετική Ρωσία και τον επικεφαλής των στρατευμάτων της, Leon Trotsky.
Το αποτέλεσμα του Πολωνό-Σοβιετικού πολέμου, που καθόρισε τα σύνορα των δύο χωρών, τελικά, το 1921, καταδίκασε την Ουκρανία και την Λευκορωσία σε διπλή κατοχή, με κάποιες περιοχές τους να περνάνε στην Πολωνία και κάποιες στη Σοβιετική Ένωση, ενώ αποτέλεσε και μια κολοσσιαία γεωπολιτική αστοχία και για τις δύο χώρες. Ο ίδιος ο στρατάρχης Józef Klemens Piłsudski, εθνικός ήρωας του πολέμου της ανεξαρτησίας της Πολωνίας, και πρώτος επικεφαλής του σύγχρονου πολωνικού κράτους, παραδέχτηκε ότι τα νέα σύνορα ήταν μη βιώσιμα οικονομικά, πρακτικά ανυπεράσπιστα από ανατολάς, αλλά και ότι αγνοούσαν εντελώς τις διεκδικήσεις των γειτονικών κρατών, κάτι που τραυμάτισε τις σχέσεις τους με τους Πολωνούς και οδήγησε τελικώς, το 1939, σε μια εύκολη διχοτόμηση της χώρας μεταξύ Ναζιστικής Γερμανίας και Σοβιετικής Ένωσης, γεγονός που, φυσικά, προκάλεσε τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Η Πολωνία του Μεσοπολέμου, ήταν μια Πολωνία που χρησίμευε ως προγεφύρωμα της Βρετανίας και της Γαλλίας, προκειμένου ο κομμουνισμός να μην επεκταθεί στην κεντρική και ανατολική Ευρώπη. Σήμερα, η χώρα αποτελεί, για άλλη μια φορά, ένα ισχυρό εμπόδιο στα ανοίγματα των ανατολικών γειτόνων της προς την υπόλοιπη Ευρώπη.
Σε αυτό το σημείο, βέβαια, αξίζει να αναφερθεί και τι αποζητούσαν οι ίδιοι οι Πολωνοί πολιτικά, τουλάχιστον οι περισσότερο εθνικιστές εξ αυτών, τόσο μετά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο όσο και σήμερα. Η ιδέα ενός πραγματικά ανεξάρτητου και δυνατού Πολωνικού κράτους, για πολλούς πολιτικούς της δεξιάς και της ακροδεξιάς, που σήμερα κυβερνάει τη χώρα, δεν μπορεί να υπάρξει, παρά μόνο με ένα πλέγμα χωρών φιλικών προς την ίδια την Πολωνία, ή υπό πολωνική επιρροή. Ο αναθεωρητικός αγώνας ζωτικού χώρου του Putin, σήμερα, είναι ταυτόχρονα και ο αντίστοιχος αγώνας ζωτικού χώρου πολιτικής επιρροής από την Πολωνία, στα πλαίσια του πρότζεκτ Intermarium, δηλαδή ενός συνασπισμού χωρών με κοινά συμφέροντα, που θα ελέγχονται, σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό, από τους Πολωνούς, και θα δημιουργούν μια ευρεία ζώνη ασφαλείας από την Βαλτική μέχρι την Μαύρη Θάλασσα, αντισταθμίζοντας την επιρροή της Μόσχας και του Βερολίνου, από Ανατολή και Δύση αντίστοιχα. Οι Πολωνοί, συμμετέχοντας στο γκρουπ των χωρών του Βίσεγκραντ, και την λεγόμενη “Three Seas Initiative”, με τις υπόλοιπες ανατολικές χώρες-μέλη της ΕΕ, επιδιώκουν την ανάδειξη τους σε μια ισχυρή, αντισταθμιστική περιφερειακή δύναμη. Έτσι, αυτό που για αιώνες υπήρξε η Πολωνία, μια ενδιάμεση ζώνη ανάμεσα σε αυτοκρατορίες και κόσμους, τώρα επιχειρεί να το στρέψει, ξανά, προς όφελος της, έχοντας απαλλαγεί πριν από, μόλις, 30 χρόνια, για άλλη μια φορά, από τους ξένους δυνάστες της.
Λαμβάνοντας υπόψιν, έτσι, την σημαντικότατη γεωστρατηγική σημασία της Πολωνίας, ειδικά μετά τις πρόσφατες εξελίξεις στην Ουκρανία, η Ευρώπη, μάλλον, θα επιχειρήσει να κοιτάξει αλλού, σε ό,τι έχει να κάνει με τους «παραβάτες» των αξιών της, όπως οι Πολωνοί και οι Ούγγροι. Μια ισχυρή Πολωνία, η οποία μάλιστα θα ενισχύει και την φιλοδυτική πλευρά των Ουκρανών με όσο πιο έμπρακτο τρόπο γίνεται, σαφώς, είναι μια εξαιρετικά χρήσιμη εταίρος στην ευαίσθητη αυτή περιοχή και τόσο οι Αμερικάνοι όσο και οι Ευρωπαίοι δεν πρόκειται να ενοχλήσουν την Βαρσοβία, όσο κι αν καταργεί την ανεξαρτησία της δικαστικής εξουσίας ή περιορίζει κάθε δικαίωμα έκτρωσης στις γυναίκες εντός της χώρας.
Επομένως, ο πρωταγωνιστικός ρόλος των Πολωνών στον εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα των Ουκρανών, αλλά και η κοινή ιδεολογική τους συνισταμένη, ο πολιτειακός εθνικισμός και το αντι-ρωσικό αίσθημα, θα καταστίσουν την Ευρώπη στρατηγικά ένα πιο ασφαλές μέρος, αλλά, ταυτοχρόνως, όσο οι ευρωπαϊκές αξίες και τα ιδανικά υπονομεύονται και τα ανθρώπινα δικαιώματα καταπατώνται, θα μπορούσαν να καταστήσουν το ενιαίο ευρωπαϊκό οικοδόμημα μια πιο σαθρή κατασκευή τα χρόνια που έρχονται. Για καλή μας τύχη, τουλάχιστον, η Ευρωπαϊκή Ένωση, από τον περασμένο χρόνο, άλλαξε το πλαίσιο με το οποίο μπορεί να ενεργοποιείται το άρθρο 7, παρακάμπτοντας τον άξονα Ουγγαρίας-Πολωνίας, και εξασφαλίζοντας ότι η ΕΕ θα είναι ένας πιο λειτουργικός και αποτελεσματικός οργανισμός, που θα προστατεύει τις ελευθερίες και την ανεξαρτησία των λαών της, αλλά και θα είναι ευπρόσδεκτη σε όποιο καινούργιο μέλος πληροί τις προϋποθέσεις για να ενταχθεί, ανεξάρτητα από τις διαθέσεις ορισμένων δικτατόρων της παγκόσμιας πολιτικής σκηνής.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- “Intermarium vs the Three Seas Initiative”, neweasterneurope.eu, διαθέσιμο εδώ
- “Can the EU and Poland step back from the brink?”, Financial Times, διαθέσιμο εδώ
