Του Τάσου Μοσχονά,
Καθαρές γραμμές, λιτότητα, φυσικό φως, λίγα και προσεκτικά επιλεγμένα έπιπλα. Ορισμένα από τα θεμελιώδη χαρακτηριστικά του μοντέρνου interior design, που επηρεάζουν τη διακόσμηση νεόδμητων σπιτιών, αλλά και γραφείων. Τα στοιχεία αυτά, όμως, δε συναντώνται μόνο στο μοντέρνο design, αλλά, ταυτόχρονα, αποτελούν και θεμελιώδη χαρακτηριστικά της Σκανδιναβικής διακόσμησης.
Το λεγόμενο Σκανδιναβικό στυλ έχει, πλέον, επικρατήσει παγκοσμίως, με την επιδραστικότητά του στα σύγχρονα ρεύματα διακόσμησης και τη δημοφιλία του (μέσω αλυσίδων καταστημάτων όπως η IKEA) να μην αμφισβητείται από πολλούς. Ποιες ήταν, όμως, οι απαρχές του, τα θεμέλια και οι κανόνες του, και τι συμβολίζει η επικράτησή του έναντι άλλων;
Στο σημείο αυτό, κρίσιμο είναι να ξεκαθαρίσουμε το τι ορίζουμε ως «σκανδιναβικό». Πρακτικά, λόγος γίνεται για καλλιτεχνικά ρεύματα στο πεδίο της αρχιτεκτονικής, της επιπλοποιίας και της διακόσμησης, που αναπτύχθηκαν, περίπου, στο δεύτερο μισό του 20ου αιώνα στη Δανία, στη Σουηδία και στη Νορβηγία. Αυτό, βέβαια, δεν σημαίνει πως άλλες γειτονικές βόρειες χώρες, όπως η Φινλανδία και η Ισλανδία, δεν επηρεάστηκαν στην προσέγγισή αυτή. Όμως, η γεωγραφική εγγύτητα των τριών χωρών, σε πολιτισμικό και γλωσσικό επίπεδο, είναι αδιαμφισβήτητη και καθόριζε διαχρονικά τις σχέσεις τους, με τη συνεχή αλληλεπίδραση τους να γίνεται σαφής και να καθιστά δυσχερείς οποιουσδήποτε διαχωρισμούς. Ταυτόχρονα, έχουμε να κάνουμε με τρεις χώρες με μακρά κοινή ιστορία, λίγους επηρεασμούς από εξωτερικές δυνάμεις ή κατακτητές (όπως λ.χ. η Φινλανδία), διαρκή παρουσία του πολιτεύματος της μοναρχίας και σχετικής οικονομικής ευμάρειας.
Ας ξεκινήσουμε, όμως, από τις αρχές του 20ου αιώνα, μια περίοδο στην οποία οι τρεις Σκανδιναβικές χώρες σημείωσαν μεγάλες τομές, σε επίπεδο οικονομικό και κοινωνικό, υιοθετώντας, μάλιστα, και ρηξικέλευθες εκλογικές νομοθεσίες. To διακοσμητικό στυλ στα χρόνια αυτά επηρεαζόταν άμεσα από το κίνημα Art Deco, με μαξιμαλιστική προσέγγιση και εισαγωγή ρουστίκ στοιχείων και μοτίβων παρμένων από την τοπική παράδοση. Τα κοινά διακοσμητικά στοιχεία σιγά σιγά γίνονται διακριτά, και το 1914 η Δανική Εταιρία Διακοσμητικών Τεχνών εκδίδει το περιοδικό Skonvirke, που συγκεντρώνει όλες τις τάσεις και δημιουργεί την αίσθηση πως γεννιέται ένα νέο «σκανδιναβικό» στυλ στο design.
Ο μετασχηματισμός, όμως, του στυλ αυτού στο σημερινό Σκανδιναβικό, με τα στοιχεία που γνωρίζουμε, δεν έγινε αμέσως και πέρασε από διάφορα στάδια μέχρι να μορφοποιηθεί σε ένα ομοιογενές σύνολο. Το 1931, στη Σουηδία, γεννιέται το “Acceptera”, ένα ιδιαίτερο κίνημα στο χώρο της αρχιτεκτονικής και των διακοσμητικών τεχνών, αλλά και της προσέγγισης στο ζήτημα της μαζικής παραγωγής. Καλώντας το κοινό, αλλά και τις τοπικές αρχές να «αποδεχθούν την πραγματικότητα» και να συντονιστούν στο ρυθμό των ραγδαίων κοινωνικών και τεχνολογικών εξελίξεων, και χρησιμοποιώντας αρχές κοινωνικής ανάλυσης, μια ομάδα Σουηδών αρχιτεκτόνων προώθησε ένα νέο στυλ, πιο πρακτικό, και βασισμένο στις εξής αρχές: μαζική παραγωγή έναντι της παραγωγής ανά κομμάτι, απλό και πρακτικό στυλ, που ταιριάζει στα σπίτια όλων των κοινωνικών ομάδων, χωρίς φιοριτούρες, και σημασία στην αντοχή και στη διαχρονικότητα. Το ρεύμα δεν έγινε δεκτό χωρίς αντιδράσεις, με μεγάλη μερίδα κόσμου να κριτικάρει τις υψηλές τιμές των δημιουργημάτων, όταν, την ίδια στιγμή, πιο «πολυτελή» και «βαριά» έπιπλα ήταν διαθέσιμα με το ίδιο ή και χαμηλότερο ποσό.
Σημαντικό είναι να αναφέρουμε πως την ίδια εποχή γεννιέται η ιδέα του “nordic model”, της ιδεολογίας, δηλαδή, που διέπει, μέχρι και σήμερα, με λίγες αλλαγές, την πολιτική των Σκανδιναβικών χωρών. Από το 1932 ξεκινά η περίοδος κυριαρχίας του Σοσιαλδημοκρατικού Κόμματος στη Σουηδία, που έμελλε να κρατήσει, χωρίς διακοπή και εναλλαγή εξουσίας, περίπου, μισό αιώνα. Στη Νορβηγία και στη Δανία, δε, ψηφίζονται πρωτοφανείς νόμοι, που ιδρύουν ένα ισχυρό «κοινωνικό κράτος» για την αντιμετώπιση των συνεπειών της προηγηθείσας περιόδου οικονομικής ύφεσης.
Fast forward, 20 χρόνια μετά, με το κίνημα του μοντερνισμού σε πλήρη άνθιση παγκοσμίως και τις Σκανδιναβικές χώρες να θεμελιώνουν καθεστώς υψηλής φορολογίας και πρωτοφανών, για την εποχή, κοινωνικών παροχών, δίχως να απαρνούνται και τις αρχές της ελεύθερης οικονομίας. Aυτό το ιδιαίτερο μείγμα δεν μπορούσε παρά να επηρεάσει και το πεδίο της αρχιτεκτονικής και της διακόσμησης. Δεν άργησε να γεννηθεί, λοιπόν, το κίνημα του “functionalism”, που πρόκρινε, μεταξύ άλλων, τη λειτουργικότητα και την αρμονία με το περιβάλλον.
Η έκθεση στο Brooklyn Museum, στη Νέα Υόρκη το 1954, με τίτλο “Design in Scandinavia”, δεν αποτελούσε παρά το επιστέγασμα μιας καινούριας εποχής, με νέους αρχιτέκτονες και designers να δημιουργούν ένα νέο, ιδιαίτερο, στυλ που έγινε branded ως «σκανδιναβικό». Οι γνωστότεροι εξ αυτών ήταν οι σχεδιαστές καθισμάτων Arne Jakobsen, Borge Mogensen και Verner Panton, ο Φινλανδός αρχιτέκτονας Alvar Aalto, οι σχεδιαστές υφασμάτων Josef Frank και Maija Isola και ο σχεδιαστής φωτιστικών Poul Henningsen. Συνδυαστικά, μαζί με άλλους, οι προαναφερθέντες καλλιτέχνες ανέδειξαν ένα στυλ απλό και λειτουργικό, έτοιμο να υποδεχθεί τις νέες τεχνολογίες και ρυθμούς ζωής. Ένα στυλ διακόσμησης που γειτνίαζε με το βιομηχανικό, και που δεν περιοριζόταν μόνο σε κατασκευή οικιών και επίπλων, αλλά και σε ηλεκτρονικών ειδών. Η ταυτόχρονη, δε, ανάπτυξη του κολοσσού που ακούει στο όνομα IKEA, από το Σουηδό επιχειρηματία Ingvar Kamprad, εδραιώνει το στυλ και τη δυναμική του παγκοσμίως. Στις επόμενες δεκαετίες, το στυλ θα αναδιαρθωθεί ελαφρώς, συντασσόμενο με το κίνημα του μινιμαλισμού και τις αρχές του, διατηρώντας, όμως, τον ξεχωριστό του χαρακτήρα. Ποιος, όμως, είναι αυτός και ποια τα βασικά του χαρακτηριστικά;
Θεμελιώδη στοιχεία του Σκανδιναβικού design αποτελούν πρώτον οι καθαρές γραμμές και δεύτερον τα «ανοιχτά» σχέδια σε απλές φόρμες. Τα χρώματα είναι ουδέτερα, για να φωτίζουν το χώρο στις κρύες, μικρές μέρες του χειμώνα. Η ατμόσφαιρα είναι πάντα cosy, αλλά φωτεινή, με έντονη την παρουσία του μαύρου, του γκρι και του καφέ, χωρίς αυτό να σημαίνει πως δεν συναντώνται και πιο «έντονες» αποχρώσεις από το πουθενά, ζωντανεύοντας (σε συγκεκριμένα, βέβαια, σημεία) το χώρο. Η έμφαση δίνεται στη χρήση του άφθονου, στις Σκανδιναβικές χώρες, ξύλου, χωρίς, όμως, αυτό να σημαίνει πως δίνεται απαραίτητα ένας rustic χαρακτήρας στη διακόσμηση. Βασικός στόχος είναι η μεγιστοποίηση του φυσικού φωτός (που λείπει για μεγάλο τμήμα του έτους στον Ευρωπαϊκό βορρά), η διαχρονικότητα και η σύνδεση με τη φύση, σαν ο χώρος να αποτελεί μια φυσική επέκτασή της. Όλα φαίνονται να προκύπτουν οργανικά, με στόχευση στην βελτιστοποίηση της καθημερινής ζωής και των γρήγορων ρυθμών της.
Στο παρόν, το Σκανδιναβικό στυλ κυριαρχεί στο χώρο του σύγχρονου design, και δεν είναι δύσκολο να βρούμε το γιατί. Έννοιες όπως το δανέζικο “hygge” (η ζεστασιά και η οικειότητα που προκύπτει από ένα άνετο περιβάλλον) αποτελούν κοινό τόπο, ενώ η συμπόρευση με τις τεχνολογικές εξελίξεις και η ένταξή πρωτοποριακών μηχανισμών στο χώρο είναι βασικός στόχος, σχεδόν, όλων των αρχιτεκτόνων και των διακοσμητών εσωτερικών χώρων. Από τις απαρχές του, το Σκανδιναβικό design έδινε έμφαση στο περιβάλλον και την προστασία του και δεχόταν τη μαζική παραγωγή και την καινοτομία, αλλά όχι εις βάρος του περιβάλλοντος και αγορών ευκαιριακών επίπλων, με διάρκεια ζωής λίγων ετών.
Η έμφαση στη βιωσιμότητα και την αντοχή, δε, σε συνδυασμό με το απλό στυλ, που δεν προσδίδει βαρείς τόνους, συχνά συνδεόμενους με έναν κάποιο ελιτισμό, δημιουργεί ένα ιδιαίτερο κράμα. Η ζωή στις Σκανδιναβικές χώρες μπορεί συχνά να είναι δύσκολη, εξαιτίας των αντίξοοων καιρικών συνθηκών, όμως, η παρατεταμένη έρευνα για ένα χώρο όμορφο και λειτουργικό, στον οποίον θα μπορούσαμε να περάσουμε, σχεδόν, ολόκληρη την ημέρα μας αβίαστα, ίσως να οδήγησε σε ένα στυλ ρηξικέλευθο και ριζοσπαστικό, δίχως περιττές φανφάρες, αλλά, ταυτόχρονα, με έντονο χαρακτήρα, ταυτότητα και προσανατολισμό. Ένα στυλ με ρίζες στο παρελθόν, αλλά, ταυτόχρονα, ταιριαστό στο σήμερα, τους προβληματισμούς και τις απαιτήσεις του.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- “The Story Of Scandinavian Design: Combining Function and Aesthetics”, Smashing Magazine, διαθέσιμο εδώ
- What is Scandinavia? And what is Scandinavian design? A brief history of the Nordic countries, Scandinavian Design 101 on Youtube, διαθέσιμο εδώ
- “Ηow Scandinavian Modern Design Took the World by Storm”, Architectural Digest, διαθέσιμο εδώ
