Της Γεωργίας Κουμεντάκη,
Εμπνευσμένο από την αρχαία ελληνική μυθολογία, το σύνδρομο του Ίκαρου, όπως φανερώνει και το όνομά του, παραπέμπει στην υπέρμετρη αυτοπεποίθηση και την υπερβολική εκτίμηση των δυνατοτήτων μας. Ο Ίκαρος, πεπεισμένος ότι μπορεί να πετάξει ψηλά, τυφλωμένος από την υπερηφάνεια και τη φιλοδοξία υπερεκτίμησε τις δυνάμεις του και, παρά τις προειδοποιήσεις του πατέρα του Δαιδάλου, πέταξε κοντά στον ήλιο, με φτερά από κερί τα οποία έλιωσαν, με συνέπεια να πέσει και να πνιγεί στη θάλασσα.
Μπορεί να μην άπτεται στο σήμερα εξολοκλήρου αυτός ο μύθος, αλλά σίγουρα η κοινωνία μας είναι γεμάτη από «Ικάρους». Στην καθημερινότητά μας υπάρχουν άτομα που υποφέρουν από το συγκεκριμένο σύνδρομο, άτομα με δεξιότητες, ταλαντούχα άτομα, τα οποία, λόγω της υπερβολικής αυτοπεποίθησης, καταλήγουν όχι μόνο να μην πετυχαίνουν αυτά που θέλουν, αλλά αντιθέτως, λόγω της υπέρμετρης φιλοδοξίας τους, να αποτυγχάνουν είτε σε θέσεις υψηλού κοινωνικού στάτους, όπως για παράδειγμα ενός πολιτικού ή μεγάλου στελέχους μιας εταιρίας, είτε και σε απλές καθημερινές σχέσεις. Τα άτομα αυτά, που έχουν μεγάλη εντύπωση για τον εαυτό τους και που έχουν την τάση, όταν τους δίνεται οποιαδήποτε μορφή εξουσίας, να αναπτύσσουν αισθήματα ανωτερότητας και να πιστεύουν πως κανένας άλλος εκτός από αυτά δεν μπορεί να τα καταφέρει, καταλήγουν να μην καταφέρνουν στην ουσία τίποτα. Στις καθημερινές μας σχέσεις όλοι θα έχουμε προσέξει —είτε ατομικά είτε σε πλαίσιο παρέας— πως πάντα κάποιος από όλους ίσως είναι ο πιο δυναμικός, ο πιο αποφασιστικός, και συνάμα όμως αυτός που έχει, όπως λέμε στα κοινά ελληνικά, μεγάλη ιδέα για τον εαυτό του.
Το σύνδρομο αυτό αναφέρεται στο άτομο που πιστεύει ότι οι άλλοι με τους οποίους συναναστρέφεται, παρόλο που μπορεί να τον προειδοποιήσουν και να τον συμβουλέψουν, δεν το κάνουν για το καλό του, αλλά επειδή ζηλεύουν, επειδή δεν έχουν δικές τους δεξιότητες. Στην πραγματικότητα αυτό το άτομο πιστεύει πως οι οποιεσδήποτε προειδοποιήσεις, από φίλους ή γνωστούς, γίνονται επειδή είναι τυφλωμένοι από τη ζήλια και δε θέλουν να πετύχει, καθώς και οι ίδιοι προφανώς ποθούν κάτι παρόμοιο και δεν το έχουν. Τα άτομα αυτά πιστεύουν πως ο κοντινός κοινωνικός τους περίγυρος δεν γνωρίζει καλά τις καταστάσεις, πως τα προειδοποιεί για κινδύνους που ενδεχομένως ελλοχεύουν, αλλά είναι μικρής κλίμακας. Η αλαζονεία, δηλαδή, τα τυφλώνει και τα πείθει ότι δεν μπορούν να συγκριθούν με κανέναν άλλον, ότι δεν πρέπει να ακούν άτομα, τα οποία ίσως δεν έχουν την ίδια εμπειρία με τα ίδια, παρόλο που επιθυμούν να τα συμβουλέψουν καλοπροαίρετα. Ως αποτέλεσμα, τις συμβουλές και προειδοποιήσεις των πάντων τις βλέπουν ως απειλές.
Επιθυμώντας τα άτομα αυτά να είναι ο αρχηγός μιας οποιασδήποτε κοινωνικής ομάδας, θέλοντας να ανελιχθούν, είτε κοινωνικά είτε οικονομικά, να νιώσουν ότι αυτοί είναι καλύτεροι στο πλαίσιο μιας κοινωνικής σχέσης, ουσιαστικά διακατέχονται από κόμπλεξ, όπως το σύνδρομο του Ίκαρου, γιατί δεν αναγνωρίζουν, ή μάλλον δεν αφήνονται να αναγνωρίζουν, τις καλοπροαίρετες προειδοποιήσεις και συμβουλές άλλων ανθρώπων, κινούμενοι από τα δικά τους συμφέροντα για εξυπηρέτηση των στόχων τους. Όσοι πάσχουν από το σύνδρομο αυτό, στην πραγματικότητα την ίδια στιγμή, όσο κι αν φαίνεται αντιφατικό, συμπεριφέρονται με αφέλεια, γιατί αναλαμβάνουν οποιοδήποτε ρίσκο, πιστεύοντας πως δύνανται πάντα να τα πετύχουν όλα, γιατί τυφλωμένοι από τις ίδιες τους τις δυνατότητες δε ζυγίζουν δεύτερη φορά τις σκέψεις τους και προσπαθούν να πετάξουν ψηλά όπως έκανε και ο Ίκαρος, χωρίς όμως να συνειδητοποιούν ότι υπάρχουν μεγάλες πιθανότητες να «καούν». Πόσες φορές ο καθένας μας έχει συναντήσει, μέσα από την παρέα του, το εργασιακό και κοινωνικό περιβάλλον, κάποιον τον οποίο θα τον χαρακτηρίσει ξεροκέφαλο και εγωιστή; Πόσες φορές, ακόμα και αν διαθέτει ταλέντα, αυτά αποβαίνουν δίκοπο μαχαίρι, καθώς, λόγω της υπέρμετρης αυτοπεποίθησής του, στο τέλος θα τον δει να «καίγεται»;
Το σύνδρομο αυτό έχει τις ρίζες του στην παιδική ηλικία. Συνήθως κάποια απροσεξία των γονιών, με τη μορφή περισσότερο της απόρριψης παρά του υπερβολικού και αβάσιμου επαίνου, οδηγεί τα άτομα στα μετέπειτα στάδια της ζωής τους να αναζητούν διαρκώς αποδοχή και επειδή δεν έχουν ξεκαθαρίσει το ποιοι είναι, τα θέλω και τις δυνατότητές τους, συνήθως στρέφονται προς την πλευρά της αλαζονείας, της πεποίθησης ότι είναι «πολύ καλοί» παρόλο που κανείς δεν τους το λέει. Τα αισθήματα κατωτερότητας που βιώνουν τους οδηγούν σε μία ασυνάρτητη κλίμακα αξιών, μη γνωρίζοντας και μη όντας άνετοι με αυτό που είναι, γι’ αυτό και ψάχνουν συνέχεια την επιβεβαίωση.
Στην καθημερινότητα είναι δύσκολη η συναναστροφή με τέτοιου είδους ανθρώπους, που θέλουν να χειραγωγούν τους άλλους, να έχουν εκείνοι το πάνω χέρι, να θεωρούν ότι μόνο εκείνοι μπορούν να πετύχουν, υποτιμώντας την αξία και τη νοημοσύνη των γύρω τους. Οι άνθρωποι αυτοί, ακόμα και αν οι ίδιοι δεν κατέχουν κάποια υψηλή θέση, γνώσεις ή εμπειρία, δεν εκτιμούν ανθρώπους σε «χαμηλότερες» θέσεις και οικονομικές απολαβές, αντιμετωπίζοντάς τους ως κατώτερους τους, καθιστώντας, συνεπώς, δύσκολη τη σύναψη οποιασδήποτε σχέσης μαζί τους.
Όντας εγκλωβισμένοι σε μία δική τους πραγματικότητα, «οι απόγονοι του Ίκαρου» τείνουν να μένουν μόνοι τους, αφού οι γύρω τους δεν μπορούν να διαχειριστούν την αλαζονεία, την υπερβολική αυτοεκτίμηση, τη χειριστικότητα και την ειρωνεία με την οποία τους αντιμετωπίζουν. Ακόμα και τότε οι ίδιοι πιστεύουν ότι είναι δική τους επιλογή, στην πραγματικότητα, όμως, η αποστασιοποίηση είναι κυρίως επιλογή των άλλων. Έτσι, δυσχεραίνουν ολοένα και περισσότερο την κάθε μέρα τους, χωρίς όμως να κατανοούν ότι δεν θα βρίσκονται πάντα «εκεί ψηλά». Σίγουρα κάποια στιγμή στη ζωή τους θα έρθει η ώρα που θα χάσουν, και η δική τους ήττα θα είναι χειρότερη από την ήττα ανθρώπων των πιο προσγειωμένων και συνειδητοποιημένων.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΠΗΓΗ
- Το «Σύνδρομο του Ίκαρου»: όταν η δύναμη μεθάει, είναι δύσκολη η αυτοκριτική, Psychologynow, διαθέσιμο εδώ
