Του Δημήτρη Βασιλειάδη,
Εάν έπρεπε να χαρακτηρίσουμε με μία μονάχα λέξη την ανθρώπινη ιστορία, η λέξη «αιματοβαμμένη» θα ήταν σίγουρα μεταξύ των επικρατέστερων. Χιλιάδες στρατιωτικές συγκρούσεις έχουν λάβει χώρα στον πλανήτη κατά τους αιώνες ανθρώπινης παρουσίας σ’ αυτόν. Εκατομμύρια άνθρωποι θυσιάστηκαν στον βωμό της μισαλλοδοξίας κρατών και ηγετών. Ωστόσο, η ιστορία μας διδάσκει ότι ορισμένες πολεμικές αναμετρήσεις στρατιωτικών δυνάμεων δε μπορούσαν να λύσουν τις διαφορές τους μόνο στη διάρκεια ενός πολέμου. Αντιθέτως, δεν ήταν λίγες οι περιπτώσεις κατά τις οποίες σημειώθηκαν δύο ή και περισσότεροι πόλεμοι μεταξύ δύο αντίπαλων στρατιωτικών παρατάξεων. Το χρονικό διάστημα που μεσολαβεί μεταξύ της διεξαγωγής των επαναλαμβανόμενων πολέμων ονομάζεται «μεσοπόλεμος».
Προσπαθώντας να περιγράψουμε με απλά λόγια τον μεσοπόλεμο, είναι η περίοδος που έπεται τον τερματισμό ενός πολέμου, από τον οποίο τουλάχιστον η μία πλευρά αισθάνεται αδικημένη. Έτσι, ακολουθεί μία περίοδος προετοιμασίας, προκειμένου να βρεθεί έτοιμη για την έναρξη μιας νέας πολεμικής σύρραξης. Το χαρακτηριστικότερο ίσως μεσοπολεμικό παράδειγμα είναι η χρονική περίοδος μεταξύ Α΄ και Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Μεσοπολεμικά παραδείγματα μπορούμε να συναντήσουμε και στην αρχαιότητα, με τους Περσικούς Πολέμους να εμπεριέχουν ένα τέτοιο χρονικό διάστημα.
Ποιες, όμως, ήταν οι κινήσεις των δύο αντίπαλων στρατοπέδων; Ήταν βέβαιοι ότι θα υπάρξει και «Β΄ γύρος» στις μεταξύ τους συγκρούσεις; Από πότε ξεκίνησαν τις προετοιμασίες τους για την πολεμική σύγκρουση που θα ακολουθούσε; Όλα αυτά τα ερωτήματα θα απαντηθούν στη συνέχεια.
Βρισκόμαστε, λοιπόν, στα τέλη του 490 π.Χ. Δεν έχουν περάσει παρά λίγες εβδομάδες από τη μάχη του Μαραθώνα. Η ήττα των Περσών στη μάχη αυτή σηματοδότησε το τέλος της πρώτης εκστρατείας και της μερικής αποτυχίας του Δαρείου Α΄. Ο τελευταίος επιζητούσε την καταστροφή της Ερέτριας και της Αθήνας ως αντίποινα για τη συμμετοχή των δύο πόλεων στην Ιωνική Επανάσταση (498-493 π.Χ.). Παρά το γεγονός ότι η πόλη της Αττικής δεν παραδόθηκε στην ασιατική αυτοκρατορία, η πρώτη αυτή εκστρατεία δε μπορεί να θεωρηθεί πλήρως αποτυχημένη. Οι Πέρσες είχαν υπό τον έλεγχό τους τη Θράκη και τις Κυκλάδες, ενώ το μακεδονικό βασίλειο ήταν υποτελές σ’ αυτούς. Τέλος, σε αντίθεση με την Αθήνα, η Ερέτρια ηττήθηκε και ύστερα από πολιορκία παραδόθηκε στο περσικό μένος.
Η απόσυρση των περσικών στρατευμάτων εξύψωσε, όπως ήταν λογικό, τα μαχόμενα στρατεύματα των Αθηναίων και των Πλαταιών στα μάτια των υπόλοιπων Ελλήνων. Ο υπεύθυνος της επιτυχίας αυτής, στρατηγός Μιλτιάδης, ανέλαβε την αρχηγία των επόμενων επιχειρήσεων. Ωστόσο, η υποστήριξη που λάμβανε ο νικητής του Μαραθώνα θα έληγε λίαν συντόμως. Ειδικότερα, το 489 π.Χ., η Αθήνα διεξάγει στρατιωτική επιχείρηση εναντίον της Πάρου. Σκοπός ήταν η εκκαθάριση της Περσικής παρουσίας από τις Κυκλάδες.
Η πολιορκία, όμως, δεν πηγαίνει καλά για τους επιτιθέμενους. Η Αθήνα ηττάται και ο στρατός της επιστρέφει στην πόλη ταπεινωμένος. Κύριος υπεύθυνος της αποτυχίας θεωρήθηκε ο Μιλτιάδης. Έτσι, ο μέχρι πρότινος ήρωας της πόλης παραπέμπεται σε δίκη, στην οποία του επιβάλλεται μία μεγάλη χρηματική ποινή. Ο Μιλτιάδης αδυνατεί να πληρώσει το ποσό, με αποτέλεσμα να φυλακισθεί. Στη φυλακή άφησε την τελευταία του πνοή, καθώς υπέκυψε σε ένα τραύμα που αποκόμισε από τις επιχειρήσεις στην Πάρο.
Το τέλος του Μιλτιάδη σηματοδοτεί την ανάδειξη ενός άλλου πολιτικού. Αυτός ήταν ο Θεμιστοκλής. Ο τελευταίος θεωρεί υψίστης σημασίας τη μετατροπή της Αθήνας σε θαλάσσια δύναμη. Δε μπορούμε να είμαστε, όμως, βέβαιοι ότι έδινε τόση σημασία στην απόκτηση στόλου για την αντιμετώπιση μιας δεύτερης περσικής εισβολής. Ίσως προτεραιότητά του να ήταν η επιτυχής αντιμετώπιση μιας άλλης, κοντινότερης αντιπάλου, η οποία τύχαινε να έχει ισχυρότερο στόλο από την Αθήνα. Συγκεκριμένα, αναφερόμαστε στη γειτονική Αίγινα.
Οι διαμάχες μεταξύ των δύο πλευρών δεν ήταν κάτι νέο για την εποχή. Αντιθέτως, οι συγκρούσεις μεταξύ τους ήταν συχνές. Ωστόσο, κατά την εξεταζόμενη περίοδο, η αντιπαλότητά τους είχε αυξηθεί σε μεγάλο βαθμό, με τους Αθηναίους ηγέτες να αναζητούν μία στρατηγική κίνηση που θα τους έδινε το «πάνω χέρι». Την κρίσιμη αυτή στιγμή, ο Θεμιστοκλής δίνει μεγάλο αγώνα προκειμένου να πείσει τους συμπολίτες του να παραχωρήσουν ένα μέρος των εσόδων, που προέρχονταν από τα κοιτάσματα αργύρου του Λαυρίου, ώστε να κατασκευάσουν τις πρώτες τους τριήρεις. Τελικά, καταφέρνει να τους πείσει κι έτσι ξεκινάει ένα πρωτόγνωρο για την εποχή εξοπλιστικό πρόγραμμα το 483/2 π.Χ. Η έναρξη του Β΄ Περσικού Πολέμου βρίσκει τους Αθηναίους σε θέση να παρατάξουν έναν στόλο αποτελούμενο από 200 τριήρεις.
Η έτερη μεγάλη δύναμη του ελληνικού χώρου, η Σπάρτη, δε δείχνει την ίδια κινητικότητα με την Αθήνα, τουλάχιστον μέχρι το 481 π.Χ. Εκείνη τη χρονιά, όμως, γίνεται πλέον ξεκάθαρο σε όλες τις πόλεις ότι η Περσική Αυτοκρατορία δεν έχει αποσυρθεί από τα σχέδια κατάκτησης του ελλαδικού χώρου. Έτσι, λοιπόν, η Σπάρτη ως ηγετική δύναμη καλείται να εμπλακεί ενεργά και να παίξει πρωταγωνιστικό ρόλο στις αποφάσεις που θα παρθούν. Οι ελληνικές πόλεις έχουν χωριστεί σε δύο στρατόπεδα: στο ένα ανήκουν όσοι θέλουν να συμμαχήσουν με τους Πέρσες, κυρίως οι πόλεις της Θεσσαλίας και της Βοιωτίας. Στο δεύτερο στρατόπεδο συγκεντρώνονται οι πόλεις που θέλουν να αντισταθούν στα περσικά στρατεύματα, μεταξύ αυτών η Αθήνα και η Σπάρτη.
Οι εχθρικά διακείμενες στους Πέρσες ελληνικές δυνάμεις συγκεντρώνονται στον Ισθμό της Κορίνθου, το φθινόπωρο του 481 π.Χ. Εκεί, αποφασίζουν να αντιμετωπίσουν τα περσικά στρατεύματα στις Θερμοπύλες. Σε περίπτωση που γνώριζαν την ήττα, θα κατευθύνονταν προς τον Ισθμό της Κορίνθου, τον οποίον θα οχύρωναν. Η αρχηγία των συνασπισμένων δυνάμεων δόθηκε στους Λακεδαιμόνιους. Ο αριθμός του στρατεύματος εκτιμάται περίπου στους 40.000 στρατιώτες και στις 300 τριήρεις.
Μέχρι τώρα, έχουν αναφερθεί οι κινήσεις προετοιμασίας της ελληνικής πλευράς. Όμως, αξίζει να εξετάσουμε και το στρατόπεδο της Περσικής Αυτοκρατορίας. Ο Δαρείος Α΄ πεθαίνει το 486 π.Χ. Την ίδια χρονιά ξεσπά επανάσταση στην Αίγυπτο και 2 έτη αργότερα στη Βαβυλώνα. Το σύνολο των επαναστατικών κινημάτων αντιμετωπίζεται με επιτυχία και ο νέος «Μέγας Βασιλέας», ο Ξέρξης, μπορεί απερίσπαστος να ασχοληθεί με το ελληνικό ζήτημα.
Έτσι, λοιπόν, ο Ξέρξης συγκεντρώνει ένα πολύ μεγάλο εκστρατευτικό σώμα. Ο ακριβής αριθμός των συμμετεχόντων δε μπορεί να μας είναι γνωστός. Οι ελληνικές πηγές θεωρείται ότι αναφέρουν υπερβολικά νούμερα, όσον αφορά τον στρατό ξηράς. Ο τελευταίος υπολογίζεται μεταξύ 60 και 200 χιλιάδων ανδρών. Για τον στόλο τα δεδομένα είναι καλύτερα, καθώς πιστεύεται ότι το νούμερο των 1.207 τριηρών που αναφέρει ο Ηρόδοτος είναι κοντά στην πραγματικότητα. Την άνοιξη του 480 π.Χ. οι χερσαίες περσικές δυνάμεις περνούν τα στενά του Ελλησπόντου μέσω δύο πλωτών γεφυρών που είχαν κατασκευαστεί. Ο Β΄ Περσικός Πόλεμος έχει αρχίσει.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Lefevre, Francois (2016), Ιστορία του Αρχαίου Ελληνικού Κόσμου, Αθήνα: Ινστιτούτο του Βιβλίου Καρδαμίτσα
- Matyszak, Philip (2017), Sparta: Rise of a Warrior Nation, Barnsley: Pen & Sword Books Ltd
- Mosse, Claude (2002), Η ιστορία μιας δημοκρατίας: Αθήνα, 3η ανατύπωση, Αθήνα: Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης
- Orrieux Claude, Smitt Pantel Pauline (2018), Αρχαία Ελληνική Ιστορία, Αθήνα: Εκδόσεις Gutenberg
- Wilcken, Ulrich (1976), Αρχαία Ελληνική Ιστορία, 9η έκδοση, Αθήνα: Εκδόσεις Παπαζήση
