Του Σωτήρη Κολέλη,
Ο εμπρησμός αποτελεί αναντίλεκτα μία από τις συνηθέστερες παραβατικές συμπεριφορές στην ελληνική έννομη τάξη και κοινωνική πραγματικότητα, στο μέτρο που συνοδεύεται από μείζονος σημασίας συνέπειες, τόσο περιουσιακής φύσεως όσο, ιδίως, περιβαλλοντικές. Ο Έλληνας νομοθέτης, θέλοντας να περιορίσει τέτοιου είδους εγκληματικές ενέργειες, έχει φροντίσει για την τυποποίηση του εμπρησμού ως ποινικά κολάσιμης συμπεριφοράς, στο άρθρο 264 ΠΚ. Στην ισχύουσα μορφή της, η εν λόγω διάταξη ορίζει ότι: «1. Όποιος προξενεί πυρκαγιά, τιμωρείται: α) με φυλάκιση, αν από την πράξη μπορεί να προκύψει κοινός κίνδυνος για ξένα πράγματα, β) με κάθειρξη έως δέκα έτη, αν από την πράξη μπορεί να προκύψει κίνδυνος για άνθρωπο, γ) με κάθειρξη, αν στην περίπτωση των περ. α΄ ή β΄ η πράξη προκάλεσε σημαντική βλάβη σε εγκαταστάσεις κοινής ωφέλειας ή είχε ως αποτέλεσμα τη βαριά σωματική βλάβη ανθρώπου, δ) με ισόβια κάθειρξη, αν στην περίπτωση της περ. β΄ η πράξη είχε ως αποτέλεσμα τον θάνατο. 2. Όποιος, στις περιπτώσεις της προηγούμενης παραγράφου, προκαλεί από αμέλεια την πυρκαγιά, από την οποία μπορεί να προκύψει κοινός κίνδυνος για ξένα πράγματα ή κίνδυνος για άνθρωπο, τιμωρείται με φυλάκιση έως τρία έτη».
Κατά την αιτιολογική έκθεση του συγκεκριμένου νόμου, σε κοινώς επικίνδυνα εγκλήματα, όπως είναι φυσικά και αυτό του εμπρησμού, δεν είναι δικαιοπολιτικά σκόπιμο για την κατάφαση του αξιοποίνου να έχει όντως πραγματωθεί ο κίνδυνος, αφού τότε είναι, συνήθως, πολύ δύσκολο να αποφευχθεί η βλάβη. Ως εκ τούτου, με τον νέο Ποινικό Κώδικα (ν. 4619/2019) δεν απαιτείται να έχει προκύψει ο κίνδυνος, τόσο για άνθρωπο όσο και για ξένα πράγματα, εν αντιθέσει με το προγενέστερο καθεστώς. Αρκεί, πλέον, η δυνατότητα να προκύψει κοινός κίνδυνος, πρόκειται δηλαδή για ένα έγκλημα δυνητικής διακινδύνευσης. Κοινός καθίσταται ο κίνδυνος, όταν δεν αφορά κάποια συγκεκριμένη μονάδα εννόμου αγαθού (π.χ. τη ζωή του Α), αλλά τη ζωή, την περιουσία, την ιδιοκτησία αόριστου αριθμού προσώπων ή πραγμάτων. Περαιτέρω απαιτείται πρόκληση πυρκαγιάς, ήτοι φωτιάς με τάση αυτοδύναμης εξάπλωσης και δυνατότητα θεμελίωσης κοινού κινδύνου κατά τα ανωτέρω. Τα ως άνω εκτεθέντα ισχύουν για αμφότερα τα αδικήματα εμπρησμού με πρόθεση και από αμέλεια.
Η διαφορά τους σε αντικειμενικό επίπεδο εντοπίζεται στη συνδρομή εξωτερικής αμέλειας στη συμπεριφορά του δράστη που τελεί το έγκλημα της παραγράφου 2. Εν προκειμένω, η συνδρομή του κρίσιμου αυτού στοιχείου εξικνούται στη θεμελίωση ενός λειτουργικού όρου, ήτοι μιας λειτουργικής πηγής κινδύνου, η οποία, ανά πάσα στιγμή, μπορεί να κατευθυνθεί αυτοδύναμα στα έννομα αγαθά ή τα έννομα αγαθά να κατευθυνθούν προς αυτή. Έτσι, δεν δύναται να θεωρηθεί ως εξωτερική αμέλεια η πώληση σπίρτων από κάποιον περιπτερούχο σε παιδιά, ακόμη κι αν τα τελευταία προκαλέσουν εν συνεχεία πυρκαγιά. Απ’ την άλλη, δεν ισχύει το ίδιο και για το ξέχασμα μιας ηλεκτρικής θερμάστρας αναμμένης στο σπίτι, από την υπερθέρμανση της οποίας προκαλείται πυρκαγιά.
Υπό το προγενέστερο καθεστώς του ΠΚ 1950 δεν ήτο ξεκάθαρη η εφαρμοστέα διάταξη για την περίπτωση που ο δράστης είχε μεν δόλο για την πρόκληση πυρκαγιάς, αλλά αμέλεια ως προς τον κοινό κίνδυνο, στο μέτρο που δεν επληρούτο εντελώς η υποκειμενική υπόσταση, ούτε του εκ προθέσεως ούτε του εξ αμελείας εμπρησμού. Ως λύση είχε προταθεί η εφαρμογή του τότε άρθρου 266 ΠΚ (σημερινό 264 παρ. 2 ΠΚ). Η τελευταία αυτή θέση υιοθετείται και από την Αιτιολογική Έκθεση του ν. 4619/2019, πλην όμως δεν φαίνεται να προκύπτει από τη διάταξη του άρθρου 264 παρ. 2 ΠΚ καθαυτή. Και τούτο, διότι από τη γραμματική της ερμηνεία συνάγεται πως αυτή εφαρμόζεται, όπου ο δράστης είχε αμέλεια για την πρόκληση της πυρκαγιάς, ανεξάρτητα από το αν είχε δόλο ή αμέλεια ως προς την πρόκληση κοινού κινδύνου. Επομένως, διαφαίνεται ότι καλύπτεται το ενδεχόμενο κατά το οποίο ο δράστης έχει αμέλεια ως προς την πρόκληση πυρκαγιάς και δόλο ως προς την πρόκληση κοινού κινδύνου, όχι όμως και το αντίστροφο. Περιοριζόμενος ο ερμηνευτής, αποκλειστικά στο γράμμα του νόμου, θα μπορούσε να αποκλείσει την εφαρμογή της παρ. 2 στην τελευταία αυτή περίπτωση, στο μέτρο που εκείνη προϋποθέτει οπωσδήποτε την πρόκληση πυρκαγιάς με αμέλεια, οπότε και θα πρέπει να τιμωρηθεί ο δράστης για το αδίκημα δόλου. Εντούτοις, ορθότερη φαίνεται να είναι η εφαρμογή τελολογικής ερμηνείας, ούτως ώστε, αφενός, να αποκλείεται η εφαρμογή της παρ. 1, όταν ο δράστης δεν καλύπτει με τον απαιτούμενο δόλο τόσο την πρόκληση της πυρκαγιάς, όσο και του κοινού κινδύνου, και αφετέρου να είναι δυνατή η εφαρμογή της παρ. 2 και για την περίπτωση όπου έχει δόλο για την πυρκαγιά και αμέλεια για τον κοινό κίνδυνο. Τούτη εξάλλου η προσέγγιση συνάδει περισσότερο και με το πνεύμα της Αιτιολογικής Έκθεσης του ν. 4619/2019.
Οι συνέπειες της εν λόγω επιλογής θα φανούν κατά βάση στο μέλλον, σε επίπεδο πρακτικής εφαρμογής των διατάξεων, καθότι οι ως άνω ερμηνευτικές παραδοχές απασχολούν ακόμα την επιστημονική ανάλυση και νομολογία. Αναμένεται, επομένως, με ιδιαίτερο ενδιαφέρον να φανεί η αντιμετώπιση που θα τύχουν οι επιμέρους τροποποιήσεις, σε επίπεδο επιστημονικής συζήτησης, καθώς και ο αντίκτυπός τους στη δικαστηριακή πράξη και την καθημερινότητα των ανθρώπων.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Συμεωνίδου – Καστανίδου, Ελισάβετ, Η διαβάθμιση του κινδύνου στα εγκλήματα διακινδύνευσης, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, Νομική Σχολή, Τμήμα Νομικής, 2001.
- Καϊάφα – Γκμπάντι, Μαρία: Κοινώς Επικίνδυνα Εγκλήματα, άρθρα 264-289 Π.Κ, Θεσσαλονίκη, 2005.
- Αιτιολογική Έκθεση του Νόμου υπ’ αριθμ. 4619/2019 (ΦΕΚ 95/Α/11-6-2019), Κύρωση του Ποινικού Κώδικα.
