Του Άγγελου Γονιδέλη,
Στις 28 Ιουνίου, η δολοφονία του Αυστριακού Αρχιδούκα από έναν Σέρβο εθνικιστή, με την υποστήριξη της σερβικής κυβέρνησης, οδηγεί την Ευρώπη στον όλεθρο. Ο μήνας που ακολούθησε τη δολοφονία αυτή χαρακτηρίζεται από την απεγνωσμένη και αποτυχημένη διπλωματική προσπάθεια για επίλυση της κρίσης. Όταν, στις 28 Ιουλίου, οι Αυστροουγγρικές δυνάμεις εισβάλλουν στη Σερβία, τα ντόμινο πέφτουν και παρασύρουν την ήπειρο στην καταστροφή. Η προστάτιδα της Σερβίας, η Ρωσία, κηρύττει πόλεμο στην Αυστρία, σύμμαχος της οποίας είναι η Γερμανία. Έτσι, η τελευταία κηρύττει πόλεμο στη Ρωσία και τη σύμμαχό της, τη Γαλλία.
Για την Αυστροουγγαρία και τη Γερμανία (γνωστές και ως Κεντρικές Δυνάμεις) η ταυτόχρονη εμπλοκή σε δύο μέτωπα (ανατολικά με τη Ρωσία και δυτικά με τη Γαλλία) δημιουργεί σοβαρό πρόβλημα. Ως λύση στο πρόβλημα αυτό οι Γερμανοί προτάσσουν το σχέδιο “Schlieffen”. Σύμφωνα με αυτό, η νίκη δύναται να επιτευχθεί με τη γρήγορη πτώση της Γαλλίας, σε σύγκριση με την οποία η Γερμανία υπερτερεί αριθμητικά, αφήνοντας, έτσι, τη Ρωσία, που χρειάζεται χρόνο να συγκεντρώσει τις δυνάμεις της, μόνη. Ωστόσο, η γρήγορη προέλαση στη Γαλλία απαιτεί τη διέλευση διαμέσου του ουδέτερου Βελγίου, το οποίο προστατεύεται από την Αγγλία. Η Γερμανία, πιεζόμενη από το αυστηρό χρονοδιάγραμμα του σχεδίου της, εισβάλλει στο Βέλγιο, υποσχόμενη να σεβαστεί την αυτονομία του, αν το τελευταίο επιτρέψει το πέρασμα των στρατευμάτων του Κάιζερ.
Οι Βέλγοι, ωστόσο, πολεμούν. Κομβικά σημεία για τη διέλευση στρατευμάτων καταστρέφονται, ενώ ο Βέλγος βασιλιάς αναλαμβάνει αυτοπροσώπως την άμυνα της χώρας του. Ταυτόχρονα, η Αγγλία κινητοποιεί τις δυνάμεις της, στέλνοντας κάθε διαθέσιμο στράτευμα στη Γαλλία προς υπεράσπιση των ηπειρωτικών της συμμάχων.
Έτσι, ξεκινάει «Η Μάχη των Συνόρων» στις 21 Ιουλίου 1914. Οι βελγικές δυνάμεις, αν και προβάλλουν σθεναρή αντίσταση, δεν έχουν καμία ελπίδα κατά των Γερμανών, οι οποίοι σταδιακά καταλαμβάνουν τη χώρα τους. Ταυτόχρονα, οι γαλλικές δυνάμεις μαζί με το μικρό, αλλά επίλεκτο Αγγλικό Εκστρατευτικό Σώμα (Α.Ε.Σ.), προωθούνται γρήγορα στη βελγική ενδοχώρα, επιχειρώντας να σταματήσουν τη γερμανική προέλαση. Ωστόσο, ο γερμανικός στρατός υπερτερεί τόσο αριθμητικά όσο και οργανωτικά, ωθώντας τις «συμμαχικές δυνάμεις» (Αγγλία, Γαλλία, Βέλγιο) σε συνεχή υποχώρηση προς το Παρίσι. Οι μάχες πλέον μαίνονται και σε γαλλικό έδαφος, με τη νίκη να διαφαίνεται κοντά για τους Γερμανούς.
Υπό αυτές τις δυσμενείς συνθήκες, ο Γάλλος αρχιστράτηγος Joseph Joffre διατάσσει τα συμμαχικά στρατεύματα να σταματήσουν την υποχώρηση στον ποταμό Μάρνη, έξω από τα ανατολικά προάστια του Παρισιού. Στη μάχη που ακολούθησε οι συμμαχικές δυνάμεις κατάφεραν να αναχαιτίσουν τη γερμανική προέλαση, φτάνοντας μέχρι τον ποταμό Aisne, όπου οι Γερμανοί οχυρώθηκαν, με αποτέλεσμα να επέλθει ισορροπία στο μέτωπο.
Τη «Μάχη του Μάρνη» (6-12 Σεπτεμβρίου) και τη σχετική σταθεροποίηση του μετώπου ακολούθησε ο «αγώνας προς τη θάλασσα», ο οποίος περιλάμβανε ελιγμούς προς τον βορρά και από τις δυο πλευρές, με στόχο να περικυκλώσουν ο ένας τον άλλον. Ο Αγώνας θα κορυφωνόταν γύρω από τη βελγική πόλη Ypres. Τα δύο στρατεύματα παρατάχθηκαν γύρω από αυτήν, με το συμμαχικό να σχηματίζει μία «προεξοχή». Σε αυτήν την «προεξοχή» κομβικά σημεία ήταν ο ποταμός Yser (βόρεια της πόλης), το χωριό Langemark (στα βορειοανατολικά της πόλης) και το χωριό Gheluvelt (νότια της πόλης). Οι Βέλγοι ανέλαβαν να πολεμήσουν στον Yser, οι Γάλλοι στο Largemark και οι Βρετανοί στο Gheluvelt. Οι Γάλλοι, όντας «ο πνεύμονας» των συμμαχικών δυνάμεων, μπορούσαν να διαθέσουν ενισχύσεις και για τους δύο συμμάχους τους.
Οι Γερμανοί σχεδιάζουν επίθεση κοντά στην Υpres. Η νίκη επί των συμμάχων εκεί θα τους δώσει τη δυνατότητα να καταλάβουν τις παράκτιες πόλεις Dunkirk, Calais και Boulogne, κόβοντας, έτσι, την επικοινωνία της Αγγλίας με την ήπειρο. O Γερμανός επιτελάρχης Erich von Falkenhayn συγκέντρωσε δυνάμεις στην περιοχή, τις οποίες ενίσχυσε με νεοσύλλεκτους, όπως ο νεαρός Αδόλφος Χίτλερ. Αποκτώντας αριθμητική υπεροχή, θα εξαπέλυε την επίθεσή του στις 20 Οκτωβρίου, ξεκινώντας την «1η Μάχη της Ypres».
Ωστόσο, ήδη από τις 19 Οκτωβρίου οι βρετανικές δυνάμεις ξεκίνησαν επίθεση κατά των γερμανικών θέσεων, στα πλαίσια του μαινόμενου «αγώνα προς τη θάλασσα» και της προσπάθειας περικύκλωσης του εχθρού. Βέβαια, η βρετανική επίθεση δεν κράτησε παραπάνω από μια μέρα και, έτσι, η γερμανική επίθεση κατά μήκος της «προεξοχής της Ypres» ξεκίνησε. Η απειλή δεν έγινε αντιληπτή από τους συμμάχους, καθώς οι Βρετανοί συνέχισαν να νομίζουν ότι επιτίθενται, ενώ με τα βίας κρατούσαν τις ήδη κεκτημένες θέσεις τους. Μια μέρα μετά (21 Οκτωβρίου), ο Γάλλος αρχιστράτηγος συνειδητοποιεί τον κίνδυνο και διατάσσει τις συμμαχικές δυνάμεις να λάβουν αμυντικές θέσεις και να δημιουργήσουν οχυρώματα το συντομότερο δυνατόν, ενώ, ταυτόχρονα, φέρνει το 9ο σώμα στρατού να βοηθήσει στην άμυνα.
Οι συμπλοκές κατά μήκος του μετώπου συνεχίζονται για τρεις μέρες. Η άμυνα στο Langemark κρατάει και απωθεί τις γερμανικές επιθέσεις. Στον νότο, οι ολιγάριθμες βρετανικές δυνάμεις αρχίζουν να στερούνται πολεμοφοδίων και βρίσκονται στα πρόθυρα κατάρρευσης. Ταυτόχρονα, οι Βέλγοι βρίσκονται σε παρόμοια κατάσταση. Η ήττα των Βέλγων θα σήμανε την περικύκλωση όλων των συμμαχικών δυνάμεων και ίσως την ήττα στο δυτικό μέτωπο. Όμως, ο Βέλγος βασιλιάς Αλβέρτος Α΄ έχει έναν τελευταίο άσσο στο μανίκι του. Κατά τη διάρκεια της 25ης Οκτωβρίου, οι Βέλγοι ανοίγουν τα φράγματα που προστάτευαν τη χώρα, πλημυρίζοντας τις όχθες του Υser και κάνοντας την προσέγγιση αδύνατη. Αυτή η πράξη ασφαλίζει οριστικά τη βόρεια πτέρυγα της μάχης, ωστόσο, η βελγική πόλη Nieuport καταστρέφεται ολοσχερώς. Υπολογίζεται ότι 18.000 Βέλγοι και 5.000 Γάλλοι πέθαναν στην άμυνα του ποταμού.
Η «πύρρειος νίκη» στον βορρά δε στάθηκε ικανή για μία συνολική επικράτηση στη μάχη. Στις 30 Οκτωβρίου, οι εξαθλιωμένες βρετανικές δυνάμεις αρχίσαν να υποχωρούν υπό την πίεση των γερμανικών επιθέσεων, εωσότου γαλλικές ενισχύσεις σταθεροποίησαν και πάλι τη γραμμή. Παρόλα αυτά, το χωριό Gheluvelt καταλήφθηκε στις 31 Οκτωβρίου, ενώ ο βομβαρδισμός του διπλανού χωριού (Hooge Chateau) είχε ως αποτέλεσμα τον θάνατο πολλών Βρετανών λοχαγών, που χρησιμοποιούσαν το χωριό ως κέντρο διοίκησης. Αν και σχεδόν αποδεκατισμένα, τα βρετανικά σώματα κατάφεραν να εκτελέσουν άριστα μια αντεπίθεση, ανακαταλαμβάνοντας το Gheluvelt.
Πάλι, όμως, παρά την επιτυχία τους στο Gheluvelt, οι σύμμαχοι βρέθηκαν να χάνουν τα υψώματα Messines (1-2 Νοεμβρίου) στη δυτικότερη άκρη της προεξοχής. Και πάλι, υπό την απειλή της ολικής περικύκλωσης, ήταν οι γαλλικές ενισχύσεις που θα απωθούσαν οποιαδήποτε περεταίρω προέλαση. Την τελευταία αυτή μάχη ακολούθησε μια βδομάδα νηνεμίας. Οι Γερμανοί, απογοητευμένοι με τη μέχρι τώρα τραγική επίδοση στη μάχη, οργάνωσαν νέες δυνάμεις ενάντια στις φαινομενικά αδύναμες βρετανικές μονάδες. Ένα ειδικό σώμα συστάθηκε, για να εισβάλει βαθιά μέσα στις εχθρικές γραμμές, προξενώντας χάος και επιτρέποντας την ολική διάλυση του νότιου μετώπου. Αιχμή αυτού το δόρατος θα ήταν η περίφημη «Πρωσική Φρουρά».
Στις 10 Νοεμβρίου, πραγματοποιήθηκαν διάφορες επιθέσεις κατά μήκος του μετώπου, με τον στρατό του Κάιζερ να ασκεί πίεση από όλες τις πλευρές, ώστε να μη μπορέσουν να ενισχυθούν οι αγγλικές δυνάμεις στον νότο. Την 11η Νοεμβρίου, η γερμανική αιχμή πλήττει σκληρά τις αμυντικές θέσεις των Βρετανών, εκδιώκοντάς τους από τα υψώματα Menin (ανατολική άμυνα του Ypres) και φτάνοντας μέχρι και το χωριό Nonnen Boschen. Εκεί, όμως, δύο αγγλικές στρατιές θα τους απωθήσουν πάλι πίσω στα υψώματα.
Η αποτυχία σε αυτή την τελευταία προσπάθεια έβαλε τέλος στη γερμανική επίθεση στο Ypres. Όπως και στο υπόλοιπο Δυτικό Μέτωπο, ο πόλεμος εξελίχθηκε σε υπόθεση χαρακωμάτων. Υπολογίζεται πως μέσα σε τρεις βδομάδες μάχης χάθηκαν 54.000 Βρετανοί (90% του Α.Ε.Σ.), 50.000 Γάλλοι και 18.000 Βέλγοι. Αντίστοιχα, οι Γερμανοί υπέστησαν απώλειες της τάξεως των 130.000 νεκρών. Ο πόλεμος των χαρακωμάτων θα συνεχιζόταν στο δυτικό μέτωπο για τα επόμενα 4 χρόνια, με μάχες που κάνουν την πρώτη στην Ypres να φαίνεται αμελητέα ως προς τη θνησιμότητά της και τη σημασία της.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Price, Bill (2013), The major battles of the First World War, RW PRESS.
- Showalter, Dennis (2004), Tannenberg: Clash of Empires, 1914, Washington D.C.: POTOMAC BOOKS.
- Ray, Michael, First Battle of Ypres-World War I [1914], Britannica.com. Διαθέσιμο εδώ.
