Της Συμέλας Θεοδοσιάδου,
Επί του παρόντος, θα παρουσιαστούν ευσυνόπτως οι βασικές θέσεις των δύο πιο προσφάτων Εγκυκλιών της Εισαγγελίας του Αρείου Πάγου για το 2022, οι οποίες εξεδόθησαν προς εναρμόνιση με την επικαιρότητα και τις ανάγκες αυτής. Επισημαίνεται ότι η Εγκύκλιος (ή αλλιώς Οδηγία) συνιστά μία πράξη της Διοίκησης, με ερμηνευτικό χαρακτήρα, η οποία δεν φέρει το στοιχείο της εκτελεστότητας, ήτοι δεν μεταβάλλει την έννομη τάξη· εντούτοις, αναπτύσσει μία εσωτερική, προς τους διοικητικούς υπαλλήλους, δυνητική νομική δεσμευτικότητα. Πιο συγκεκριμένα πρόκειται για τις:
ΕΓΚΥΚΛΙΟΣ 4/2022: Η παρούσα εξεδόθη με αφορμή την υπόθεση Λοΐζου κατά Ελλάδας, της 18.03.2021 (αρ. Προσφ.17789/16), προκειμένου να αποφευχθούν συναφείς μελλοντικές παραβάσεις του άρθρου 5§4 της Ε.Σ.Δ.Α. Εν συντομία, η υπόθεση αυτή πραγματεύεται τη διακοπή επιβληθείσας προσωρινής κρατήσεως, προκειμένου ο καθ’ ού η προσωρινή κράτηση να εκτίσει ποινή για αδίκημα διαφορετικό από αυτό που του επιβλήθηκε η προσωρινή κράτηση, δυνάμει καταδικαστικής αποφάσεως που, όμως, εξεδόθη ερήμην του. Στον προσφεύγοντα δεν κοινοποιήθηκε η καταδικαστική απόφαση, ούτε και του δόθηκε η δυνατότητα παράστασης ενώπιον της Εισαγγελίας, προκειμένου να διαπιστωθεί το εάν θα μπορούσε η επιβληθείσα ποινή να εξαγοραστεί. Όταν, όμως, έλαβε γνώση αυτής και προχώρησε στην αμελλητί άσκηση ενδίκου μέσου, το Εφετείο την έκανε δεκτή, διαγιγνώσκοντας, μάλιστα, την παύση της ποινικής διώξεως λόγω παραγραφής. Το Ε.Δ.Δ.Α, κατά την κρίση της προσφυγής, έκρινε ότι η προσωρινή κράτηση που του επεβλήθη δεν είχε σαφή νομική βάση εριζόμενη στο εθνικό δίκαιο, θέτοντας σε αβεβαιότητα την νομιμότητα της διαδικασίας, ενώ, επίσης, το χρονικό διάστημα που διήρκησε η διαδικασία ενώπιον του Συμβουλίου των Εφετών δεν πληρούσε την απαιτούμενη ταχύτητα για την υπόθεση, αφού, εν προκειμένω, το ζήτημα που απασχολούσε ήταν μόνο το εάν υφίστατο η προσωρινή κράτηση εις βάρος του προσφεύγοντος ή εάν είχε διακοπεί. Κατόπιν των ανωτέρω, το Ε.Δ.Δ.Α διαπίστωσε την ύπαρξη παραβιάσεως του άρθρου 5§4 της Ε.Σ.Δ.Α, που ορίζει ότι: “Παν πρόσωπον στερούμενον της ελευθερίας του συνεπεία συλλήψεως ή κρατήσεως έχει δικαίωμα προσφυγής ενώπιον δικαστηρίου, ίνα τούτο αποφασίση εντός βραχείας προσθεσμίας επί του νομίμου της κρατήσεώς του και διατάξη την απόλυσίν του εν περιπτώσει παρανόμου κρατήσεως.”
Εν τη παρούσα Εγκύκλιο, ο Αντεισαγγελέας του Αρείου Πάγου εκκινεί από τα άρθρα 290 και 292 του Κ.Π.Δ., επισημαίνοντας ρητώς ότι επί του θεσμού της προσωρινής κράτησης, εκ του νόμου τίθενται βραχείες προθεσμίες για τις δικονομικές ενέργειες που αφορούν τη διάρκειά της, προθεσμίες που επί των αναφερομένων άρθρων δεν ξεπερνούν τις 30 ημέρες. Επί του άρθρου 290§1 εδάφ γ’ Κ.Π.Δ, επομένως, η φράση “χωρίς χρονοτριβή” σίγουρα δεν μπορεί να συμφωνήσει με το χρονικό διάστημα των 4 μηνών και 8 ημερών, το οποίο ορθώς διαπιστώθηκε στην υπόθεση που πραγματεύεται η Εγκύκλιος και εκρίθη ως παραβίαση της Ε.Σ.Δ.Α. Κατ’ αυτόν τον τρόπο, κρίνεται σκόπιμη η εκ νέου ρητή επισήμανση της επισταμένης, αλλά συνάμα βραχείας απαιτούμενης κρίσης του εισαγγελικού θεσμού επί των ζητημάτων που άπτονται της προσωρινής κρατήσεως, δηλαδή του επαχθέστερου για τον κατηγορούμενο μέτρου δικονομικού καταναγκασμού, καθώς διανύει χρόνο στερούμενος την προσωπική του ελευθερία, δίχως να του έχει επιβληθεί αυτή η στέρηση με δικαστική απόφαση. Τέλος, αναδεικνύει την τήρηση της χρονικής αμεσότητας της σύνταξης της εισαγγελικής πρότασης, με την οποία θα εισαχθεί η υπόθεση στο δικαστικό συμβούλιο, προκειμένου να εκδοθεί σχετικό βούλευμα κατ’ άρθρο 290§1 εδ γ’., ως απόλυτη προτεραιότητα του εισαγγελικού λειτουργού που αναλαμβάνει την υπόθεση, αλλά και ως ευθύνη για τον Διευθύνοντα την Εισαγγελία να επιβλέπει και παρακολουθεί την πορεία της διαδικασίας για τη τήρηση των προθεσμιών, βάσει εθνικού και υπερεθνικού δικαίου.
ΕΓΚΥΚΛΙΟΣ 5/2022: Αποτελεί την, μέχρι στιγμής, πιο πρόσφατη εκδοθείσα Εγκύκλιο της Εισαγγελίας του Αρείου Πάγου και πραγματεύεται την εισαγγελική παραγγελία σε σχέση με το δικαίωμα της πρόσβασης στο υλικό της δικογραφίας, στο πλαίσιο της προκαταρκτικής εξέτασης. Τούτο σημαίνει, καταρχάς, ότι δικονομικά η υπόθεση βρίσκεται πριν την άσκηση της ποινικής δίωξης, ήτοι δεν υφίσταται, προς το παρόν, κατηγορούμενος, αλλά ύποπτος, στον οποίο αποδίδεται η τέλεση κάποιας αξιόποινης πράξεως. Βάσει του άρθρου 244§1 εδ β’ Κ.Π.Δ, ο ύποπτος φέρει τα μνημονευόμενα σε αυτό δικαιώματα, ενώ με τον νέο Κ.Π.Δ ρητώς, στο άρθρο 70 Κ.Π.Δ, διατυπώνεται η ιδιότητα του διαδίκου στο πρόσωπο του υπόπτου. Επομένως, ο ύποπτος, ως διάδικος, καθίσταται υποκείμενο του πολύ σημαίνοντος δικαιώματος –μεταξύ άλλων– του άρθρου 100 Κ.Π.Δ, αναφορικά με την πρόσβαση στο υλικό της δικογραφίας, την ανακοίνωση σε αυτόν των ανακριτικών εγγράφων, αλλά και τη δυνατότητα λήψεως αντιγράφων αυτών. Μάλιστα, έχοντας ενσωματώσει κατευθύνσεις και ρυθμίσεις Ευρωπαϊκών Οδηγιών, επί του δικαιώματος του άρθρου 95 Κ.Π.Δ περί ενημερώσεως που φέρει και ο ύποπτος, στο άρθρο 244§1 εδ γ’ προβλέπεται ρητώς ότι αυτό περιλαμβάνει κατ’ ελάχιστο τη γνωστοποίηση των ποινικών διατάξεων που του αποδίδονται ως παραβάτη αυτών, καθώς και επί ποίων θεμάτων θα παράσχει εξηγήσεις. Δηλαδή, θα πρέπει να προκύπτει με σαφήνεια το αντικείμενο βάσει του οποίου ο ύποπτος θα δώσει εξηγήσεις. Ωστόσο αυτή η ρύθμιση, όπως αναφέρεται και στην Εγκύκλιο, φέρει μία σημαίνουσα μελλοντική βραχέως δυσχέρεια σε πρακτικό επίπεδο, καθώς η προκαταρκτική εξέταση είναι ένα πρώιμο δικονομικό στάδιο, στο οποίο ακόμα δεν έχει συνταχθεί κατηγορητήριο και άρα ο επ’ ακριβώς εξειδικευμένος νομικώς χαρακτηρισμός με τις διατάξεις του ποινικού κώδικα της αξιόποινης πράξης από τον αρμόδιο Εισαγγελέα.
Βεβαίως, προς αποφυγή της πρακτικής αυτής δυστοπίας που προκύπτει, συμβάλλει και το 244§4 Κ.Π.Δ, το οποίο προβλέπει την υποχρεωτική κλήση του υπόπτου για εκ νέου άσκηση των δικαιωμάτων του, στην περίπτωση που από την περάτωση της προκαταρκτικής προκύψει η κίνηση της ποινικής δίωξης για πράξη ουσιωδώς διαφορετική από εκείνη για την οποία παρείχε εξηγήσεις αρχικώς. Η Εγκύκλιος,, αναπτύσσοντας στη συνέχεια τη σκέψη της, καταλήγει στο ότι ο ύποπτος δικαιούται, τουλάχιστον, να ενημερωθεί για τα πραγματικά περιστατικά αυτά –γιατί βάσει αυτών θα γίνει κατόπιν και η νομική θεμελίωση της αξιόποινης πράξεως– που τον κατέστησαν ύποπτο τελέσεώς τους, προκειμένου να εξελιχθεί η έρευνα προς την κατεύθυνση των επαρκών ενδείξεων προς την αλήθεια. Η εισαγγελική παραγγελία που παραγγέλει την ανωμοτί εξέταση του υπόπτου, είναι κατά κανόνα χειρόγραφη και εγχαρτωμένη ή επικολλημένη σε αυτοτελές έγγραφο στον εξωτερικό φάκελο της δικογραφίας. Σ’ αυτήν, εφόσον γίνεται μνεία των ποινικών διατάξεων υπό έρευνα για την παραβίασή τους, καθώς επίσης των θεμάτων που θα παράσχει εξηγήσεις ο ύποπτος, ποιός μπορεί να υποστηρίξει την κατηγορία, αλλά και τα στοιχεία του Εισαγγελικού Λειτουργού που παραγγέλει την προκαταρκτική, αναγνωρίζεται η ιδιότητα της δικονομικής πράξεως, ως ένα «εν δυνάμει κατηγορητήριο», στηρίζεται στα άρθρα 243 και 244 Κ.Π.Δ και άρα αποτελεί έγγραφο της δικογραφίας, αντίγραφο του οποίου μπορεί να γίνει δέκτης ο ύποπτος. Αντιθέτως, άλλες σημειώσεις του Εισαγγελικού Λειτουργού στη δικογραφία, όπως η παραπεμπτική στη σύνθεση του Δικαστηρίου, που θα εισαχθεί η υπόθεση, ή άλλων που μνημονεύει η Εγκύκλιος, αποτελούν εσωτερικές υπηρεσιακές πράξεις για τη διαχείριση της υπόθεσης και δεν έχουν έρεισμα δικονομικό.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Τα πλήρη κείμενα των Εγκυκλίων 4/2022 και 5/2022 διαθέσιμα εδώ
