Της Φένιας Γιαννακοπούλου,
Σύμφωνα με έκθεση της Παγκόσμιας Τράπεζας, τα κράτη της Ένωσης Νοτιοαφρικανικών Κρατών (SACU) συγκροτούν μία γεωγραφική περιοχή που παρατηρούνται τα υψηλότερα ποσοστά οικονομικών ανισοτήτων. Πιο συγκεκριμένα, η Νότια Αφρική, το μεγαλύτερο κράτος-μέλος της Ένωσης, έρχεται πρώτη μεταξύ 164 χωρών σε ποσοστό φτώχειας. Σχεδόν το 20% των Νοτιοαφρικανών ζουν με λιγότερο από 1,9 δολάρια ημερησίως.
Τα αίτια αυτού του πρωτοφανούς ανοίγματος της «ψαλίδας» μεταξύ πλουσίων και ακραία πτωχών είναι πολυάριθμα. Κατά κύριο λόγο πρόκειται για γεωγραφικά, καθώς στη χώρα εξακολουθεί να ισχύει μία αυστηρή διάκριση μεταξύ αστικών και αγροτικών περιοχών. Όπως είναι αναμενόμενο, όσοι κατοικούν εγγύτερα στα οικονομικά και παραγωγικά κέντρα, έχουν μεγαλύτερες προοπτικές εύρεσης εργασίας και εξασφάλισης σταθερού εισοδήματος. Έτερη πληγή αποτελεί η αναποτελεσματικότητα των εφαρμοζόμενων οικονομικών πολιτικών. Οι εκάστοτε κυβερνήσεις στις απέλπιδες προσπάθειές τους να αυξήσουν την παραγωγικότητα της χώρας και να την εισάγουν σε αναπτυξιακή τροχιά, θεσπίζουν βραχυπρόθεσμης ισχύος και εμβαλωματικού χαρακτήρα μέτρα στήριξης.
Αυτό που απαιτείται, ωστόσο, είναι η χάραξη ενός μακροπρόθεσμου σχεδίου που θα στοχεύει στην προσέλκυση νέων επενδύσεων και στη δημιουργία θέσεων εργασίας. Στη Νότια Αφρική παρατηρείται το υψηλότερο ποσοστό ανεργίας μεταξύ των λοιπών αναπτυσσόμενων χωρών. Ενδεικτικό της άθλιας κατάστασης που επικρατεί στη χώρα αποτελεί το γεγονός ότι το ½ των νέων της είναι άνεργοι.
Εντούτοις, αν θέλουμε να αντικρίσουμε κατάματα την πραγματικότητα, πρέπει να παραδεχθούμε ότι πηγή των σύγχρονων προβλημάτων της Νότιας Αφρικής αποτελεί η νοοτροπία διακρίσεων, που αδιαμφισβήτητα φέρει ως παρακαταθήκη από τη μελανή περίοδο του Apartheid. Εν αντιθέσει με τα υπόλοιπα μέλη της Ένωσης Νοτιοαφρικανικών Κρατών (Μποτσουάνα, Ναμίμπια, Εσουατίνι, Λεσότο), στη Νότια Αφρική παρατηρείται ήδη από το ξεκίνημα της νέας της πορείας στα τέλη της δεκαετίας του ΄90, μία έντονη τάση μη ισότιμης παροχής ευκαιριών και ανισοκατανομής του εγχώριου πλούτου. Προκαλεί πραγματικά θλίψη το γεγονός ότι το 71% του πλούτου της βρίσκεται στα χέρια του 10% του πληθυσμού της. Σε αυτό το σημείο, προκειμένου να καταστεί σαφές το πλαίσιο εντός του οποίου ανοικοδομήθηκε η Νότια Αφρική, κρίνεται σκόπιμο να γίνει μία μικρή ιστορική αναδρομή.
Μεταφερόμαστε στο 1913, έτος έκδοσης του αμφιλεγόμενου Land Act με τον οποίο θεσμοθετούνται χωρικές ανακατατάξεις και επιβάλλονται περιορισμοί στο δικαίωμα εργασίας των μαύρων ως καλλιεργητών. Μεσολαβεί ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος, αφήνοντας τη Νότια Αφρική βαθύτατα πληγωμένη. Το 1948 διεξάγονται εκλογές, που μεγάλη νικήτρια αναδεικνύεται η Αφρικανική Εθνική Παράταξη που ενσαρκώνει το δόγμα του Apartheid. Βασική της δέσμευση αποτελεί ο διαχωρισμός της μειονότητας των λευκών από τη μαύρη πλειοψηφία, καθώς και η διάρρηξη των δεσμών μεταξύ των μαύρων.
Τηρώντας την υπόσχεσή της, εκδίδει το 1950 το Population Registration Act με το οποίο εισάγεται η τριπλή διάκριση των Νοτιοαφρικάνων πολιτών σε μαύρους, λευκούς και μεικτούς. Πολλές είναι οι οικογένειες που διχοτομούνται, καθώς τα παιδιά θεωρούνται μαύρα ενώ οι γονείς τους λευκοί. Περισσότερο από το 80% της έγγειας ιδιοκτησίας περιέρχεται στους λευκούς και η παρουσία και εργασία των μαύρων στις εν λόγω περιοχές καθίσταται επιτρεπτή μόνο κατόπιν επίδειξης σχετικών νομιμοποιητικών εγγράφων. Προκειμένου να περιορίσει έτι περαιτέρω την επαφή μεταξύ των διαφόρων φυλών, η κυβέρνηση κατασκευάζει δημόσιες δομές που λειτουργούν αποκλειστικά για μαύρους, ενώ αποκλείει τη δυνατότητα συμμετοχής τους στο κυβερνητικό σχήμα.
Το 1958 εκλέγεται Πρωθυπουργός ο Hendrik Verwoerd, ένας από τους πιο ένθερμους υποστηρικτές της ιδέας του Apartheid. Σε εφαρμογή του μοντέλου «Χωριστής Ανάπτυξης» που είχε σχεδιάσει, εκδίδει το 1959 το Bantu Self-Government Act εισάγοντας έτσι τον θεσμό των Μπαντού. Η Μπαντού δεν είναι παρά μία ομοεθνία, μία ομάδα συγγενικών κρατών, συνδεόμενων με κοινά γλωσσικά χαρακτηριστικά. Κάθε μαύρος πολίτης της Νότιας Αφρικής εντάσσεται υποχρεωτικά σε μία Μπαντού υπό το πρόσχημα ότι κατ’ αυτό τον τρόπο θα επιτευχθεί η αποτελεσματικότερη προστασία των πολιτικών του δικαιωμάτων. Κατά την περίοδο 1961-1994 το δόγμα του Apartheid εκδηλώνεται σε όλη του την έκταση μέσω της αναγκαστικής απαλλοτρίωσης εδαφών που ανήκαν σε μαύρους και της πώλησής τους έναντι ευτελούς τιμήματος σε λευκούς γαιοκτήμονες.
Οι αντιδράσεις των μαύρων στις κατάφωρες διακρίσεις εις βάρος τους ήταν συχνές και η έντασή τους κυμαινόταν από άκρως ειρηνικές πορείες διαμαρτυρίας μέχρι ένοπλες συρράξεις. Η αρχή του τέλους του Apartheid σημειώνεται το 1976. Κατά τη διάρκεια μαθητικής πορείας με αίτημα την κατάργηση των Αφρικάανς ως προαπαιτούμενου για τη συμμετοχή των μαύρων στην εκπαίδευση, η αστυνομία ανοίγει ευθέως πυρ εναντίον των μαθητών. Ο τραγικός απολογισμός των 176 νεκρών και 1000 τραυματιών στρέφει τα βλέμματα της παγκόσμιας κοινότητας στη Νότια Αφρική.
Το 1973, το Γενικό Συμβούλιο των Ηνωμένων Εθνών καταδικάζει με σχετική πράξη του το Apartheid, ενώ το 1976 το Συμβούλιο Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών ψηφίζει την επιβολή εμπάργκο πώλησης πολεμικού υλικού στη Νότια Αφρική. Υπό την πίεση της διεθνούς κατακραυγής, η κυβέρνηση του Pieter Botha αναγκάζεται να προβεί σε ορισμένες μεταρρυθμίσεις, περιλαμβανομένης της κατάργησης της απαγόρευσης σύναψης μεικτών γάμων. Οι αλλαγές που γίνονται, ωστόσο, κάθε άλλο παρά ουσιαστικές είναι.
Ελπίδες για πραγματική αλλαγή ρότας γεννά το 1989 η ανάδειξη του Πρωθυπουργού F.W. De Klerk. Η κυβέρνηση του De Klerk καταργεί οριστικά το Population Registration Act, απελευθερώνει τον φυλακισμένο Nelson Mandela και ψηφίζει νέο Σύνταγμα που τίθεται σε ισχύ το 1994. Η μεικτή κυβέρνηση συνεργασίας λευκών και μαύρων που σχηματίζεται μετά την εκλογική αναμέτρηση του ίδιου έτους αποτελεί κατά πολλούς την τελευταία πράξη του δράματος. Δυστυχώς, παρότι έχουμε αισίως διανύσει 28 έτη, τα φαντάσματα του Apartheid εξακολουθούν να ταλανίζουν τη Νότια Αφρική και να καθιστούν επιτακτική την ανάγκη αναγνώρισης των πραγματικών αναγκών της περιοχής και λήψης στοχευμένων μέτρων.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- South Africa remains most unequal country, World Bank report finds, Mail & Guardian, διαθέσιμο εδώ
- Unrest, Inequality and Poverty in South Africa – Borgen Magazine, διαθέσιμο εδώ
- Six Charts Explain South Africa’s Inequality, International Monetary Fund, διαθέσιμο εδώ
- Apartheid In South Africa: Laws, End & Facts – HISTORY, διαθέσιμο εδώ
