Της Νόρας Κούρτη,
Αρκετές αποφάσεις του ευρωπαϊκού δικαστηρίου, στα πρώτα στάδια λειτουργίας του, αποτέλεσαν θεμέλια για την κατοχύρωση αρχών του κοινοτικού δικαίου. Μία από αυτές ήταν και η απόφαση της Van Gend en Loos. Πρόκειται για μια ολλανδική εταιρία, που, στις αρχές της δεκαετίας του ’60, εισήγαγε από τη Γερμανία ποσότητες χημικών ουσιών. Παρατηρήθηκε, το 1962, ότι καλείτο η συγκεκριμένη εταιρία να καταβάλει μεγαλύτερους δασμούς από αυτούς που ίσχυαν, ήτοι 8% επιπλέον, βάσει διεθνούς συμφωνίας που υπέγραψε η Ολλανδία, στο πλαίσιο της Benelux, γεγονός παράδοξο, διότι με τη δημιουργία της ΕΟΚ το πρώτο πράγμα που βρέθηκε στο στόχαστρο ήταν οι δασμοί και η απαγόρευση αύξησής τους.
Τέθηκε, λοιπόν, προδικαστικό ερώτημα από το Tariefcommissie ενώπιον του Δικαστηρίου των ευρωπαϊκών κοινοτήτων για το άρθρο 12 (σημερινό άρθρο 30 της Συνθήκης για τη λειτουργία της ευρωπαϊκής ένωσης), το οποίο αναφερόταν στην μη επιβολή νέων εσωτερικών και εξωτερικών δασμών και στην απαγόρευση της αύξησής τους. Περιεχόμενο του ερωτήματος ήταν αν το άρθρο 12 γεννά προσωπικά δικαιώματα, τα οποία μπορούν να επικαλούνται οι πολίτες και να διασφαλίζονται από τα εθνικά δικαστήρια. Επομένως, εύλογα η Van Gend en Loos θεώρησε ότι οι ολλανδικές αρχές παραβίασαν διάταξη της συνθήκης με την αύξηση του δασμού. Αφού κλήθηκαν να επιστρέψουν μέρος του επιπλέον δασμού, ως επιχείρημα υποστήριξαν ότι το άρθρο 12 απευθύνεται στα κράτη μέλη, ως αποδέκτες, τα οποία αποφασίζουν αν θα συμμορφωθούν, γεγονός που δεν δίνει δικαίωμα σε ιδιώτες να επικαλούνται διατάξεις που δεν δημιουργούν δικαιώματα υπέρ τους, αμφισβητώντας, με αυτόν τον τρόπο, το άμεσο αποτέλεσμα του άρθρου 12.
Το ΔΕΚ ανταποκρίθηκε, επισημαίνοντας ότι πρωταρχικός στόχος της ευρωπαϊκής οικονομικής κοινότητας (ΕΟΚ), και κατά συνέπεια της συνθήκης (ΣΕΚ), είναι η δημιουργία μιας ενιαίας κοινής αγοράς που αφορά άμεσα τους πολίτες των κρατών μελών, κάτι που μέχρι την συγκεκριμένη υπόθεση δεν είχε θεμελιωθεί, ούτε αναφερόταν στις μέχρι τότε συνθήκες. Με την απόφαση της 5.2.1963 κατέστη σαφές το γεγονός ότι υποκείμενα του κοινοτικού δικαίου είναι όχι μόνο τα κράτη μέλη, αλλά και οι διαμένοντες σε αυτά. Επιπλέον, η διάταξη του άρθρου 12 μπορεί να ορίζει ως υποκείμενα τα κράτη, αλλά ισχύει και για τους πολίτες άμεσα, δημιουργώντας υποχρέωση αποχής και χωρίς να απαιτείται κάποια θετική πράξη εσωτερικού δικαίου. Πιο συγκεκριμένα, για να θεωρηθεί ότι μια διάταξη της Συνθήκης απευθύνεται άμεσα και στους πολίτες πρέπει να είναι σαφής, ανεπιφύλακτη, δηλαδή να θεσπίζει υποχρεώσεις που θα εφαρμόζονται, χωρίς να αναγνωρίζεται δικαίωμα επιφύλαξης από τα κράτη μέλη και χωρίς να εξαρτώνται από τη θέσπιση ειδικότερων νομοθετικών μέτρων.
Συνεπώς, το άμεσο αποτέλεσμα των διατάξεων της Συνθήκης δίνει τη δυνατότητα στους πολίτες να τις επικαλούνται ενώπιον εθνικών δικαστηρίων. Μία διαφορά που πρέπει να διευκρινιστεί είναι ότι με την υπόθεση Van Gend En Loos καθιερώθηκε το δικαστικό άμεσο αποτέλεσμα, όσον αφορά τις περιπτώσεις, στις οποίες γίνεται επίκληση διατάξεων πρωτογενούς δικαίου σε σχέση με το κράτος, κάθετο άμεσο αποτέλεσμα, ενώ για διατάξεις όπως 101, 102 ΣΛΕΕ, που αναφέρονται σε σχέσεις μεταξύ ιδιωτών, πρόκειται για οριζόντιο άμεσο αποτέλεσμα, πάντα υπό τις προαναφερόμενες προϋποθέσεις.
Αναμφίβολα, λοιπόν, η υπόθεση 26/62 αποτέλεσε καινοτομία όχι μόνο για τη θεμελίωση του άμεσου αποτελέσματος της Συνθήκης της ΕΟΚ, αλλά και για το γεγονός ότι στις περιπτώσεις που προκύπτουν τέτοιου είδους ζητήματα, κρίνονται από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο, με τη διαδικασία της προδικαστικής παραπομπής, και όχι από τα εθνικά δικαστήρια, διασφαλίζοντας την ομοιόμορφη ερμηνεία και εφαρμογή του δικαίου της Ένωσης και την παρεμπόδιση τυχόν αντίθετων ενεργειών από το κράτος μέλος. Τέλος, δεν μπορούμε να παραβλέψουμε το γεγονός, ότι με τη νομολογιακή κατασκευή του άμεσου αποτελέσματος δόθηκε ένα κίνητρο επαγρύπνησης στους πολίτες της ευρωπαϊκής κοινότητας, ώστε να αναζητήσουν και να υπερασπιστούν τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις που πηγάζουν από το δίκαιο της ένωσης, με την επίκληση αυτών στα εθνικά δικαστήρια που λειτουργούν ως αποκεντρωτικά δικαστήρια του ΔΕΕ.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Ευγενία Σαχπεκίδου, Ευρωπαϊκό Δίκαιο, Σάκκουλας, Θεσσαλονίκη, 2013
- Van Gend En Loos κατά Nerdelandse Administratie Der Belastingen, απόφαση Δικαστηρίου2.1963 διαθέσιμη εδώ
