Της Μαρίας Σαρρή,
Η Ramayana είναι ένα σανσκριτικό έπος, το οποίο αφηγείται τις περιπέτειες του πρίγκιπα Rama, ο οποίος καλείται να σώσει την αγαπημένη του Sita από τον δαίμονα Ravana, ο οποίος την έχει απαγάγει. Το έπος χρονολογείται μεταξύ του 500 και του 100 π.Χ., ενώ η συγγραφή του αποδίδεται στον σοφό Valmiki. Είναι από τα μεγαλύτερα έπη παγκοσμίως, απαριθμώντας 24.000 στίχους, ενώ αναλύει τις διδαχές των παλαιότερων σοφών της ινδικής χερσονήσου, αποτελώντας μεγίστης σημασίας κείμενο.
Το δίδαγμα που προσφέρει η Ramayana είναι πως στο τέλος όλων των γεγονότων το ηθικό και το «καλό» είναι οι νικητές οποιασδήποτε σύγκρουσης. Οι ήρωες προέρχονται από διαφορετικές κοινωνικές ομάδες και θεϊκές οντότητες, διαθέτοντας ο καθένας τα δικά του γνωρίσματα, τα οποία τον βοηθούν να ξεπεράσει τις δυσκολίες της μάχης και της ζωής, ενώ, παράλληλα, τον βοηθούν να σταθεί δίπλα στον αγώνα του πρωταγωνιστή Rama. Σε μια αρκετά διαιρεμένη έκταση, όπως αυτή της ινδικής χερσονήσου, που οι λαοί μονίμως αντιμάχονταν ο ένας τον άλλο, ένα τέτοιο έργο αποτέλεσε αρκετές φορές το σημείο συνάντησης διαφορετικών προσεγγίσεων.
Προκειμένου να αντιληφθούμε την σημασία του έπους, μπορούμε να προβούμε σε μια επιφανειακή σύγκριση με την Ιλιάδα και την Οδύσσεια του Ομήρου. Οι χαρακτήρες είναι ένα κράμα θεών και θνητών, καλούνται να συνυπάρξουν, να συνεργαστούν ή ακόμα και να συγκρουστούν, προκειμένου η τελική ισορροπία να επέλθει. Η ηθική αποτελεί οδηγό, αλλά και τη βάση στην οποία κάθε λογικός συλλογισμός συγκροτείται. Χαρακτήρες, οι οποίοι προέρχονται από την πλευρά του «κακού», αναγνωρίζουν πως το ευρύτερο καλό και η ηθική πράξη ξεπερνούν τα όρια της ύπαρξης και της ύλης και στέκονται δίπλα στον Rama, τον θνητό που μοχθεί να επαναφέρει την τιμή και τον σεβασμό σε έναν όλο και εξελισσόμενο κόσμο.
Ο Rama (avatar του Θεού Vishnu) ήταν γιος του βασιλιά Dasharatha και πρίγκιπας της Ayodhya. Κάποτε, σε έναν διαγωνισμό, με μεγάλο κόπο κατάφερε να λυγίσει σε μία δοκιμασία το τόξο του Θεού Shiva. Με αυτόν τον τρόπο αποδείχθηκε αρκετά ικανός για το χέρι της Sita, της κόρης του βασιλιά Janaka. Μία από τις μητριές του Rama, όμως, η Kaikeyi, απέβλεπε τον θρόνο του βασιλείου για τον δικό της διάδοχο, Bharata, και όχι για τον Rama. Έτσι, έπεισε τον πατέρα του, Dasharatha, να τον εξορίσει μακριά για δεκατέσσερα χρόνια μαζί με τον μικρό αδερφό του, Lakshmana, γιο της Sumitra, αλλά και την πλέον γυναίκα του, τη νεαρή Sita.
Κατά τη διάρκεια της παραμονής τους σε ένα πυκνό και ευρύ δάσος, ο Ravana απήγαγε την αγαπημένη γυναίκα του ήρωα και τη μετέφερε στο βασίλειο του Lanka, κρατώντας την σε έναν κήπο υψηλής αισθητικής για να είναι ευχαριστημένη, διότι η ίδια αρνείτο να μείνει στο παλάτι του απαγωγέα της. Στον κήπο αυτό τη συνάντησε αργότερα ο θεός-μαϊμού Hanuman, πιστός φίλος του Rama, αποδεικνύοντας με ένα χρυσό δαχτυλίδι τη συνεργασία με τον άντρα της, αλλά και τις φιλοδοξίες του να την επαναφέρει σε αυτόν.
Ο Rama συνεργάζεται με τον Hanuman προκειμένου να καταφέρουν να νικήσουν τον κακό δαίμονα Ravana. Χαρακτηριστική σε όλη την ιστορία είναι και η συμμαχία του Rama με τον δαίμονα Vibhishana, τον αδερφό του κακού Ravana, ο οποίος διαβλέπει το σφάλμα του αδερφού του και τάσσεται υπέρ του καλού. Ενώνοντας τις δυνάμεις τους, επιτίθενται στο βασίλειο της Lanka και κατατροπώνουν τον Ravana. Η Sita και ο Rama μπορούν να είναι ξανά μαζί.
Όμως, αμφιβολίες εισέρχονται στην κρίση του Rama, για το αν η γυναίκα του παρέμεινε πιστή σε εκείνον καθ’ όλη την διάρκεια της απουσίας του και ύστερα από ενστάσεις των υπηκόων του, τη στέλνει ξανά στο δάσος. Εκεί, η Sita φημολογείται ότι γνωρίζει τον σοφό Valmiki, συγγραφέα του έπους. Προκειμένου να αποδείξει την αθωότητά της στον αγαπημένο της Rama, η Sita εισέρχεται στις φλόγες και με την υποστήριξη των θεών αποδεικνύει την πίστη και την ταπεινότητά της. Ευτυχισμένος ο Rama, δέχεται πίσω τη γυναίκα του και χαίρει της αποδοχής του λαού του.
Μετά από αρκετές ψυχοφθόρες δοκιμασίες, ο Rama επιστρέφει στο βασίλειό του, Ayodhya, και κυβερνάει δίκαια για πολλά χρόνια, ξεκινώντας την περίφημη «χρυσή εποχή» της Ινδίας.
Σε ολόκληρο το έπος γίνεται, συχνά, αναφορά στην ηθική επιλογή, έναντι εκείνης από την οποία απορρέει γόητρο και συμφέρον. Αυτό διαφαίνεται στην επιλογή του γιου της Kaikeyi, Bharata, να απαρνηθεί τον θρόνο, τον οποίο με δόλο του προσέφερε η μητέρα του, τοποθετώντας σε αυτόν τα σανδάλια του Rama, ως του μόνου αποδεκτού βασιλιά. Μια άλλη ηθική επιλογή είναι εκείνη του Vibhishana, του αδερφού του κακού δαίμονα, να μη συμπαρασταθεί στα σφάλματα του Ravana, αλλά να συμβάλει στην καταστροφή του. Μέσα από την πράξη των χαρακτήρων αυτών ανακύπτει πως το καλό δεν είναι πάντοτε συνυφασμένο με οικογενειακούς δεσμούς, αλλά βρίσκεται στην αξιολογική κάθε φορά κρίση.
Παράλληλα, η Ramayana περιγράφει το χρέος απέναντι στο κοινωνικό σύνολο και στις υποσχέσεις, όπως και την αρμονική συνύπαρξη των ανθρώπων. Εδώ, βλέπουμε τον βασιλιά Dasharatha, πατέρα του Rama, να δυσανασχετεί με το αίτημα της γυναίκας του, Kaikeyi, να εξορίσει τον αγαπημένο του γιο, όμως, να το κάνει, όντας υποχρεωμένος να τηρήσει την υπόσχεση που της είχε δώσει παλαιότερα. Πριν χρόνια, η Kaikeyi έσωσε από τον θάνατο τον άντρα της και εκείνος της υποσχέθηκε να την ευχαριστήσει με δύο χάρες ευλογίας. Εκείνη τον παρακάλεσε να της δώσει περιθώριο να τις σκεφτεί. Συνεπώς, όταν του ζήτησε να δώσει τον θρόνο στον γιο της Bharata, ο Dasharatha δε μπορούσε να της το αρνηθεί.
Σε αυτό ακριβώς το πλαίσιο και η ίδια η Sita, προκειμένου να αποδείξει την αθωότητά της στον επιφυλακτικό λαό του Rama, ρίχνεται στις φλόγες, παρακαλώντας τους θεούς να λογοδοτήσουν για εκείνη. Η αυτοθυσία της ως απόδειξη της πραγματικής αγάπης της για τον Rama ευχαριστεί τα θεία. Παράλληλα, με αυτόν τον τρόπο ο Rama αποκτά την νομιμοποίηση του λαού ως ηθικός ηγέτης, αλλά και ως άνθρωπος που τηρεί τον λόγο του.
Στο έπος της Ramayana περιγράφεται το dharma, ο ηθικός τρόπος διαβίωσης, αλλά και η παντοτινή και βέβαιη νίκη του καλού έναντι του κακού. Το έργο έχει μεταφραστεί σε πολλές γλώσσες και εμπνέει ανθρώπους όλων των θρησκειών και πεποιθήσεων. Αποτελεί τη βάση γύρω από την οποία δημιουργούνται χοροθέατρα, γλυπτά, έργα τέχνης και κινηματογραφικές πρωτοβουλίες. Στη βόρεια Ινδία, η ετήσια γιορτή “Ram-lila” στο φεστιβάλ της Dussehra πραγματοποιείται το φθινόπωρο, για να εορταστεί η νίκη του φωτός στο σκοτάδι.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Britannica, T. Information Architects of Encyclopaedia (2022), Ramayana, britannica.com. Διαθέσιμο εδώ
- bl.uk, Quick guide to the Ramayana. Διαθέσιμο εδώ
