Της Νεφέλης Στούπα,
«Τι ομάδα αίματος είσαι;»: μια ερώτηση που μπορεί να σώσει τη δική σου ζωή, τη ζωή κάποιου συγγενή σου, κάποιου φίλου σου ή ακόμα και κάποιου αγνώστου. Μια μετάγγιση, δηλαδή η μεταφορά αίματος ή παραγώγων του αίματος από ένα άτομο σε ένα άλλο, μπορεί να αποβεί σωτήρια, όταν κάποιος βρίσκεται σε κατάσταση ανάγκης, λόγου χάρη, έπειτα από κάποιον σοβαρό τραυματισμό ή ακόμα και να σταθεί αρωγός σε διεγχειρητική αναπλήρωση αίματος. Βέβαια, βασική προϋπόθεση, προκειμένου να πραγματοποιηθεί με επιτυχία η μετάγγιση, αποτελεί η συμβατότητα στην ομάδα αίματος του δότη και του λήπτη.
Όπως γνωρίζουμε, δεν είναι όλες οι ομάδες αίματος συμβατές μεταξύ τους, και ο προσδιορισμός της ομάδας αίματος στο σύστημα ΑΒΟ γίνεται με τη συσχέτιση ορατών συγκολλήσεων που παρατηρούνται στο πλάσμα, το υγρό συστατικό του αίματος, και στα ερυθρά αιμοσφαίρια (ερυθροκύτταρα), τα κύτταρα του αίματος που μεταφέρουν οξυγόνο. Η ανακάλυψη του συστήματος ΑΒΟ έγινε από τον Karl Landsteiner, ο οποίος ανακάλυψε επίσης, με τη βοήθεια του συνεργάτη του, Alexander S. Wiener, το σύστημα Rhesus. Τα δύο συστήματα (ΑΒΟ και Rh) είναι γενετικά και βιοχημικά διαφορετικά: δηλαδή, η έκφραση διαφορετικών γονιδίων οδηγεί στην ύπαρξη αυτών των διαφορετικών τύπων αίματος. Επίσης, οι τύποι αίματος ΑΒΟ οφείλονται στην παρουσία των αντιγόνων Α, Β και Η, ενώ όσον αφορά το σύστημα Rhesus, το αντιγόνο D, πρωτεΐνη που βρίσκεται στην επιφάνεια των ερυθροκυττάρων, καθορίζει αν η ομάδα αίματος είναι Rh(+) ή Rh(-).
Παρότι υπάρχουν διάφορα συστήματα κατάταξης των ομάδων αίματος, τα οποία προκύπτουν από την έκφραση διαφορετικών ομάδων γονιδίων, μόνο οι τύποι αίματος ΑΒΟ και Rh σχετίζονται με τις μεταγγίσεις. Παρακάτω θα ασχοληθούμε μόνο με το σύστημα ΑΒΟ.
Αναλυτικότερα, οι ομάδες αίματος (ΑΒΟ) βασίζονται στην ομοιοπολική σύνδεση μιας πρωτεΐνης με μια υδατανθρακική αλυσίδα. Κάθε ομάδα αίματος χαρακτηρίζεται από την παρουσία ενός από τους τρεις υδατάνθρακες: Α, Β και O, οι οποίοι είναι προσκολλημένοι στις γλυκοπρωτεΐνες και τα γλυκολιπίδια στην επιφάνεια των ερυθρών αιμοσφαιρίων.
Οι δομές Α, Β και Ο έχουν έναν κοινό ολιγοσακχαρίτη που ονομάζεται αντιγόνο O (ή Η). Τα αντιγόνα Α και Β διαφέρουν από το αντιγόνο O ως προς την προσθήκη ενός επιπλέον μονοσακχαρίτη, είτε της Ν-ακετυλογαλακτοζαμίνης (για το Α) είτε της γαλακτόζης (για το Β).
Τα ΑΒΗ αντιγόνα δεν είναι αποκλειστικά προϊόντα έκφρασης γονιδίων (καθώς δεν είναι αμιγώς πρωτεϊνικής φύσης — διαθέτουν και σάκχαρα). Από τον κάθε γονέα κληρονομούμε ένα γονίδιο το οποίο εκφράζεται σε ένα ένζυμο που προσθέτει έναν επιπλέον μονοσακχαρίτη στο αντιγόνο Ο (Ν-ακετυλογαλακτοζαμίνη για το Α και γαλακτόζη για το Β). Ο φαινότυπος Ο είναι το αποτέλεσμα μιας μετάλλαξης που οδηγεί στη σύνθεση ενός ανενεργού ενζύμου.
Αυτές οι δομές έχουν σημαντικές επιπτώσεις στις μεταγγίσεις αίματος και σε άλλες μεταμοσχεύσεις. Εάν σε ένα άτομο εισαχθεί ένα αντιγόνο που δεν υπάρχει φυσιολογικά, το ανοσοποιητικό σύστημα του ατόμου το αναγνωρίζει ως ξένο και πραγματοποιείται κατάλυση (καταστροφή) των μη συμβατών ερυθροκυττάρων που μπορεί να οδηγήσουν σε θάνατο του αιμολήπτη. Επομένως:
-τα άτομα με ομάδα αίματος Α (διαθέτουν αντιγόνο Α στα ερυθροκύτταρα) μπορούν να λάβουν αίμα από άτομα ομάδας αίματος Α και από άτομα αίματος Ο, ενώ μπορούν να δώσουν αίμα σε άτομα με ομάδα αίματος Α και ομάδα ΑΒ
-τα άτομα με ομάδα αίματος Β (διαθέτουν αντιγόνο Β στα ερυθροκύτταρα) μπορούν να λάβουν αίμα από άτομα ομάδας αίματος Β και από άτομα αίματος Ο, ενώ μπορούν να δώσουν αίμα σε άτομα με ομάδα αίματος Β και ομάδα ΑΒ
-τα άτομα με ομάδα αίματος Ο (μη ύπαρξη αντιγόνου Α και Β στα ερυθροκύτταρα-ύπαρξη αντιγόνου Η), παρότι μπορούν να δώσουν αίμα σε άτομο οποιασδήποτε ομάδας αίματος (πανδότες), μπορούν να λάβουν αίμα μόνο από άτομα ομάδας αίματος Ο
-τα άτομα με ομάδα αίματος ΑΒ (ύπαρξη αντιγόνου Α και Β στα ερυθροκύτταρα), παρότι μπορούν να πάρουν αίμα από άτομο οποιασδήποτε ομάδας αίματος (πανδέκτες), μπορούν να δώσουν αίμα μόνο σε άτομα ομάδας αίματος ΑΒ.
Είναι πασίδηλο, λοιπόν, πως είναι απαραίτητο να γνωρίζουμε την ομάδα αίματος προκειμένου να λάβουμε ή να δώσουμε αίμα. Παράλληλα, έπειτα από στατιστικές μελέτες, έχει προκύψει ότι: η πιο διαδεδομένη ομάδα αίματος είναι η ομάδα αίματος Ο, ακολουθεί η ομάδα αίματος Α, στη συνέχεια η Β και τέλος, η πιο σπάνια είναι η ομάδα αίματος ΑΒ. Παρόλα αυτά, εύλογα προκύπτει το ερώτημα: γιατί εμφανίζονται διαφορετικοί τύποι αίματος και πού, ίσως, αποσκοπεί αυτή η ποικιλομορφία των αντιγόνων στην επιφάνεια των ερυθροκυττάρων;
Η επιστημονική κοινότητα δεν έχει καταφέρει να δώσει ξεκάθαρη απάντηση σε αυτό το ερώτημα. Ωστόσο, μια ερμηνεία που έχει δοθεί προκειμένου να δικαιολογήσει την ποικιλομορφία στις ομάδες αίματος και την εξάπλωση της μετάλλαξης που οδήγησε στην ομάδα αίματος Ο, είναι η πιθανή προσφορά της στην επιβίωση του ανθρώπινου είδους, καθώς έχει διαπιστωθεί πως άτομα με ομάδα αίματος Ο είναι λιγότερο επιρρεπή σε διάφορες μολύνσεις από βακτήρια και λοιμώξεις- ιώσεις. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η ασθένεια της ελονοσίας, όπου τα άτομα με ομάδα αίματος Ο φαίνεται να εμφανίζουν σχετική ανθεκτικότητα έναντι του πλασμωδίου (πρωτόζωο που προκαλεί την ασθένεια της μαλάριας ή αλλιώς ελονοσίας) σε σύγκριση με άτομα που έχουν κάποια από τις υπόλοιπες ομάδες αίματος. Με ποιους μηχανισμούς, όμως, μπορούν τα άτομα με ομάδα αίματος Ο να προστατεύονται περισσότερο από τα άτομα άλλων ομάδων αίματος;
Ας υποθέσουμε ότι ένας παθογόνος οργανισμός, όπως ένα παράσιτο, εκφράζει στην κυτταρική επιφάνειά του ένα υδατανθρακικό αντιγόνο παρόμοιο με ένα από τα αντιγόνα των ομάδων αίματος. Σε ένα άτομο με τύπο αίματος που ταιριάζει με το αντιγόνο του παρασίτου, αυτό το αντιγόνο μπορεί να μην αναγνωριστεί αμέσως ως ξένο και έτσι το παράσιτο να ευδοκιμήσει. Ωστόσο, θα προστατευτούν άλλα άτομα με διαφορετικούς τύπους αίματος. Τα άτομα με ομάδα αίματος Ο θα εντοπίσουν ως ξένα το αντιγόνο Α και το αντιγόνο Β που μπορεί να διαθέτει κάποιους παρασιτικός μικροοργανισμός, οπότε να καταφέρουν να προστατευτούν.
Παρόλα αυτά, η αίτια ύπαρξης διαφορετικών ομάδων αίματος, όπως και η ιστορική τους προέλευση, ταλανίζουν ακόμη και σήμερα την επιστημονική κοινότητα και διάφορες έρευνες πραγματοποιούνται προκειμένου να βρεθεί ο συσχετισμός τους με το ανοσοποιητικό μας σύστημα. Ακόμη κι αν τυχαίες μεταλλάξεις οδήγησαν στην ύπαρξη των συγκεκριμένων αντιγόνων, η επιτυχία στον αγώνα για την επιβίωση δεν είναι τυχαία. Σε εκ διαμέτρου αντίθεση, εξαρτάται από το είδος των χαρακτηριστικών που έχει κληρονομήσει ένας οργανισμός από τους προγόνους τους. Οι οργανισμοί, οι οποίοι έχουν κληρονομήσει χαρακτηριστικά που τους βοηθούν να προσαρμόζονται καλύτερα στο περιβάλλον, επιβιώνουν περισσότερο. Επομένως, πολύ πιθανό η ποικιλομορφία των αντιγόνων επιφάνειας μέσα στον ανθρώπινο πληθυσμό να είναι απόρροια της ανάγκης για επιτυχία στον αγώνα επιβίωσης!
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Facts About Blood and Blood Types, redcrossblood.org. Διαθέσιμο εδώ
- Ομάδες αίματος, aimodosia.gov.cy. Διαθέσιμο εδώ
- Distribution of Blood Types, palomar.edu. Διαθέσιμο εδώ
- Dariush D FARHUD and Marjan ZARIF YEGANEH, A Brief History of Human Blood Groups, Iran J Public Health. 2013; 42(1): 1–6. Διαθέσιμο εδώ
- Why do we have different blood types?, livescience.com. Διαθέσιμο εδώ
- John L. Tymoczko/ Jeremy M. Berg/ Lubert Stryer, ΒΙΟΧΗΜΕΙΑ ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ, εκδόσεις Π. Χ. ΠΑΣΧΑΛΙΔΗΣ (Η πρότυπη Αγγλική του συγγράμματος Biochemistry, A Short Course, των John L, Tymozco, Jeremy M.Berg και Lubert Stryer, 3η έκδοση κυκλοφόρησε το 2015 από τον οίκο W. H. Freeman and Company).
