Της Σοφίας Τσαπαδά,
Ο Φεμινισμός είναι ένα κοινωνικοπολιτικό κίνημα, το οποίο προάγει ανθρωπιστικές αξίες και στοχεύει στην κατάρριψη των προκαταλήψεων, που έχουν να κάνουν με την ταυτότητα των φύλων. Είναι ένα κίνημα, που σκοπό έχει να δώσει τέλος στον σεξισμό, στη σεξιστική εκμετάλλευση και στην οποιαδήποτε καταπίεση προκύπτει από τις προαναφερθείσες προκαταλήψεις. Ο Φεμινισμός δεν τάσσεται κατά των αντρών, τάσσεται κατά της οποιασδήποτε σεξιστικής συμπεριφοράς, σκέψης και πράξης. Τάσσεται κατά της πατριαρχίας (ιεραρχικά δομημένη κοινωνία στην οποία οι άντρες κατέχουν περισσότερη δύναμη) και της διαιώνισής της και επιθυμεί την ισότητα μεταξύ των φύλων, ισότητα κοινωνική, πολιτική και οικονομική.
Συχνά, οι απαρχές του ανιχνεύονται στο βιβλίο Διεκδίκηση των Δικαιωμάτων της Γυναίκας (1792) της Mary Wollstonecraft (Αγγλίδα συγγραφέας, φιλόσοφος και υπέρμαχος των δικαιωμάτων των γυναικών), το οποίο έγραψε σε απάντηση προς το βιβλίο του Thomas Paine Τα Δικαιώματα του Ανθρώπου, [Άντρας]. Στόχος της Wollstonecraf ήταν να εγείρει τις συνειδήσεις και να εμπνεύσει τις γυναίκες να αναζητήσουν ίσα δικαιώματα με τους άντρες, ειδικότερα το δικαίωμα της ψήφου μέσω του κινήματος των Σουφραζέτων και το δικαίωμα στην εκπαίδευση. Ως μία διανοήτρια του Διαφωτισμού, αναπτύσσει τη ρηξικέλευθη, για την εποχή της, άποψη ότι τόσο οι άντρες, όσο και οι γυναίκες θα πρέπει να αντιμετωπίζονται ως λογικά όντα και υποστηρίζει ότι το θεμέλιο της κοινωνίας θα πρέπει να είναι ο ορθός λόγος.
Κάπως έτσι, ξεκινούν οι κινητοποιήσεις και το πρώτο κύμα του Φεμινισμού (τέλη 19ου αιώνα-αρχές 20ου), κάνει αισθητή την παρουσία του, αρχικά στις ΗΠΑ και στη Μεγάλη Βρετανία. Ο Διαφωτισμός, που είχε προηγηθεί, δημιούργησε το κατάλληλο πολιτιστικό υπόβαθρο και αποτέλεσε έναυσμα μεγάλων επαναστάσεων την εποχή της διάδοσης του, καθώς σύμφωνα με τις αξίες του θεωρείται για πρώτη φορά δυνατό να αλλάξουν οι κοινωνικές δομές. Ιδιαίτερα σημαντικό γεγονός της περιόδου ήταν το πρώτο συνέδριο γυναικών, που οργανώθηκε το 1848 στο Seneca Falls, ένα μικρό χωριό στην πολιτεία της Ν. Υόρκης. Μεταξύ άλλων, εκείνη την ημέρα ειπώθηκε από τις ιδρύτριες ότι θεωρείται αυτονόητο ότι άνδρες και γυναίκες είναι ίσοι και είναι καθήκον των κυβερνωμένων να «ρίξουν» τις δεσποτικές κυβερνήσεις. Διεκδικείται νομική και πολιτική ισότητα, δικαίωμα στην εκπαίδευση, στο διαζύγιο, στην κατοχή περιουσίας, στην εκπροσώπηση στο δικαστήριο, στη σύναψη συμβολαίων. Παράλληλα, εμφανίζεται και το κίνημα των Σουφραζέτων οι οποίες μιλούν δημόσια και διαδηλώνουν για το δικαίωμα στην ψήφο. Αυτό τις περισσότερες φορές, έχει ως αποτέλεσμα να έρχονται σε σύγκρουση με την αστυνομία, να κακοποιούνται, να συλλαμβάνονται και να φυλακίζονται. Ταυτόχρονα με όλα αυτά, συμμετέχουν και σε εργατικά κινήματα και κινήματα κατά της δουλείας.
Το Φεμινιστικό κίνημα κατάφερε να εισχωρήσει στη ζωή της Ελλάδας και όπως σε όλες τις χώρες της Ευρώπης, επικεντρώνεται κατ’ αρχήν στο δικαίωμα των γυναικών στη μόρφωση. Με βάση αυτό λοιπόν, δεν είναι περίεργο που οι πρώτες Ελληνίδες φεμινίστριες είναι δασκάλες. Από τις πιο γνωστές ακτιβίστριες ήταν η Καλλιρρόη Παρρέν, η οποία το 1888 άρχισε να εκδίδει την εφημερίδα «Εφημερίς των Κυριών», που συντάσσονταν από γυναίκες και απευθυνόταν κυρίως σε γυναίκες. Στόχος της εφημερίδας ήταν να εισάγει και στην Ελλάδα τους φεμινιστικούς προβληματισμούς που ήδη απασχολούσαν τις γυναίκες των δυτικοευρωπαϊκών κρατών και να αφυπνίσει τις συνειδήσεις των γυναικών της τότε εποχής. Επιπλέον, η Παρρέν ήταν η πρώτη που κίνησε το θέμα της παραχώρησης δικαιώματος ψήφου στις γυναίκες, ήδη από τη δεκαετία του 1890.
Το δεύτερο κύμα του Φεμινισμού (1960-1980) χαρακτηρίστηκε από κινήματα που αφορούσαν τη διεκδίκηση ταυτότητας και δικαιωμάτων και επηρεάστηκε από το Μαρξισμό και τον Υπαρξισμό. Στο στόχαστρο αυτής της περιόδου μπαίνουν ζητήματα πολιτικών και κοινωνικών δικαιωμάτων, καθώς οι γυναίκες ζητούν τη χειραφέτησή τους και την ισότητα στις εργασιακές αμοιβές. Επίσης, διεκδικούν το δικαίωμα τους στην άμβλωση και γενικότερα στην αναπαραγωγή, στη σεξουαλικότητα και στην προστασία από την ενδοοικογενειακή βία. Αρχίζει να διακρίνεται η έννοια του βιολογικού φύλου (sex) από το κοινωνικό (gender) και προσπαθούν να αποτινάξουν τους στερεοτυπικούς ρόλους. Επίσης, αναγνωρίζεται ότι η πατριαρχία παράγει και συντηρεί την καταπίεση και την υποτέλεια των γυναικών. Ωστόσο, το κίνημα δέχτηκε μεγάλη κριτική εκείνη την εποχή καθώς αποτελούταν και αναφερόταν κυρίως σε λευκές, αστές δυτικές γυναίκες.
Σημαντική φιγούρα του δεύτερου κύματος αποτελεί η Simone de Beauvoir, η γνωστότερη ίσως φεμινίστρια. Ήταν φιλόσοφος, έγραψε δοκίμια, μυθιστορήματα, βιογραφίες και μονογραφίες. Με το έργο της «Το δεύτερο φύλο» (1949), στήριξε τη θεωρία της κοινωνικής κατασκευής. Η φράση της «Δε γεννιέσαι γυναίκα αλλά γίνεσαι» εκφράζει πολύ καλά την ιδέα ότι ο έμφυλος ρόλος μας μέσα στην κοινωνία είναι προσδιορισμένος ιστορικά και κοινωνικά και δεν απορρέει από την φύση. Η φεμινιστική θεωρία σε αυτό το πλαίσιο είναι, αντι-ουσιοκρατική. Η Beauvoir επινοεί τον όρο «Άλλος» για τις γυναίκες (η γυναίκα είναι ο «Άλλος» του άνδρα) και υποστηρίζει ότι οι γυναίκες έχουν μετατραπεί σε αντικείμενα για τους άνδρες. Αποτελούν την κατηγορία του «Άλλου» ή του αντικειμένου για τον άντρα, ο οποίος έχει κρατήσει την κατηγορία του «Εαυτού» ή του «Υποκειμένου» για τον εαυτό του. Έτσι, η κατηγορία «γυναίκα» δεν έχει υπόσταση, καθώς αποτελείται βασικά από μία προβολή ανδρικών φαντασιώσεων αλλά και φόβων.
Το τρίτο κύμα του Φεμινισμού (1980-σήμερα) στηρίχθηκε στις νίκες των προηγούμενων δύο κυμάτων, αν και άσκησε κριτική σε διάφορες πτυχές τους. Τα κύρια θέματα με τα οποία ασχολείται σήμερα είναι η βία και το κατά πόσο αυτή έχει να κάνει με το φύλο, παραδείγματος χάρη: βιασμός, παρενόχληση, ενδοοικογενειακή βία. Επίσης, στρέφει το ενδιαφέρον του σε θέματα που αφορούν τη σεξουαλική απελευθέρωση, στα δικαιώματα της LGBTQ+ κοινότητας καθώς στηρίζει και τις μονογονεϊκές οικογένειες. Αυτή τη φορά δίνεται έμφαση στο σώμα και στη σεξουαλικότητα ως στοιχεία υποκειμενικότητας, κάτι που είχε παραμερίσει το δεύτερο κύμα. Από τη δεκαετία του ‘90 και έπειτα, παρατηρείται ένας πολλαπλασιασμός των γυναικείων κινημάτων, διεκδικήσεων και πρωτοβουλιών και ξεκινά να επεκτείνεται και σε χώρες εκτός της Δύσης.
Κατά τη διάρκεια αυτού του κύματος έχουν δημιουργηθεί διάφορα υπο-κινήματα με γνωστότερο ίσως το #metoo, το οποίο έχει βοηθήσει πολλούς ανθρώπους που έχουν υπάρξει θύματα σεξουαλικής παρενόχλησης, κακοποίησης και εξουσιαστικής βίας.
Δυστυχώς, μετά από τόσα χρόνια και τόσους αγώνες ορισμένα πράγματα έχουν παραμείνει στάσιμα. Αντί το οποιοδήποτε στίγμα σεξισμού, πατριαρχίας και μισογυνισμού να έχει εξαλειφθεί, αντί οι κοινωνίες μας να κάνουν βήματα προόδου συνεχίζουμε να λέμε στα κορίτσια να προσέχουν όταν βγαίνουν, να μη γυρνάνε μόνες τους και να μην προκαλούν με το ντύσιμο τους. Όπως επίσης συνεχίζουμε να λέμε μπράβο στους άντρες που κάνουν σεξ, ενώ δείχνουμε με το δάχτυλο τις γυναίκες που απλά το αναφέρουν, χαρακτηρίζοντας τες ως ανήθικες. Ο σεξισμός έχει πολλά πρόσωπα και εμφανίζεται με πολλές μορφές, όμως η πίστη του πως οι γυναίκες είναι κατώτερες από τους άντρες είναι πάντα εκεί και παραμένει αλώβητη όσα χρόνια και αν περάσουν. Γι’ αυτό ακριβώς ο Φεμινισμός είναι αναγκαίος. Όταν αυτές οι απόψεις πάψουν και οι κοινωνίες βγουν από το σκοτάδι του Μεσαίωνα, τότε ίσως να μη χρειάζεται να δημιουργούμε κινήματα, ιστοσελίδες και γραμμές υποστήριξης. Μέχρι τότε όμως, θα αγωνιζόμαστε και θα υψώνουμε τις φωνές μας απέναντι στην πατριαρχία, το σεξισμό και όλα τα επακόλουθα τους.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Φεμινιστική Πολιτική Θεωρία, Valerie Bryson, 2005, Μεταίχμιο
- Μελέτες για το φύλο στην ανθρωπολογία και την ιστορία, Ράνια Αστρινάκη, Ποθητή Χαντζαρούλα, Αθηνά Αθανασίου,2011, ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΙΑ
