Της Νικολέττας Παπαθανασίου,
Φυματίωση: Μία ασθένεια μιας εποχής που βυθίστηκε στη λήθη. Μία ασθένεια που ζωγράφισε με τις πιο μελανές αποχρώσεις τον 19ο αιώνα. Οι λάτρεις της λογοτεχνίας αναμφίβολα θα γνωρίζουν την ύπαρξή της, αφού αυτή αποτέλεσε κεντρικό θεματικό άξονα ενός πλήθους μυθιστορημάτων, με χαρακτηριστικό παράδειγμα την «κυρία με τις καμέλιες», την ηρωίδα Μαργαρίτα Γκοτιέ του Αλέξανδρου Δουμά. Αν και η φυματίωση συχνά συνδέεται με τον 19ο αιώνα, χρειάζεται να υπογραμμίσουμε πως εκτιμάται πως εμφανίστηκε περίπου πριν από 3 εκατομμύρια χρόνια. Στο διάβα της ιστορίας, της αποδόθηκαν ποικίλα ονόματα όπως «φθίσις» στην αρχαία Ελλάδα, «λευκή πανώλη» κατά τη διάρκεια του 18ου αιώνα, λόγω της ωχρότητας των πασχόντων και τελικά «φυματίωση» το 1834. Χρειάστηκε να περάσουν αρκετά χρόνια ώσπου να προσδιοριστεί το αίτιο της νόσου και να αρχίσουν οι απόπειρες εύρεσης μιας αποτελεσματικής θεραπείας. Το 1882, ο Robert Koch προέβη στη σπουδαία ανακάλυψη πως η φυματίωση προκαλείται από ένα βακτήριο, το οποίο σήμερα είναι γνωστό ως Mycobacterium Tuberculosis (μυκοβακτηρίδιο της φυματίωσης). Η ανακάλυψή του αυτή έθεσε τα θεμέλια για τον χαρακτηρισμό της ασθένειας ως λοιμώδους και αποδείχθηκε κομβικής σημασίας για τις έρευνες που ακολούθησαν.
Καταρχάς, όπως προαναφέρθηκε, η φυματίωση κατατάσσεται στα λοιμώδη νοσήματα. Μεταδίδεται από άνθρωπο σε άνθρωπο μέσω των σταγονιδίων που απελευθερώνονται στον αέρα με την ομιλία, το γέλιο, τον βήχα και το φτέρνισμα. Έχουν καταγραφεί δύο τύποι της ασθένειας: η λανθάνουσα φυματίωση και η ενεργή φυματίωση. Όσον αφορά τη λανθάνουσα φυματίωση, πρόκειται για μια υποκλινική νόσο, στην οποία αν και ο οργανισμός έχει μολυνθεί από το μυκοβακτηρίδιο, δεν εκδηλώνει συμπτώματα. Στη φάση αυτή, η ασθένεια δεν είναι μεταδοτική και τα συμπτώματα μπορούν να εμφανιστούν μέχρι και αρκετά χρόνια από τη στιγμή της μόλυνσης. Στην ενεργή φυματίωση, ο οργανισμός μεταδίδει τη νόσο και παρουσιάζει τη χαρακτηριστική συμπτωματολογία, με αποτέλεσμα η εφαρμογή της κατάλληλης θεραπείας να κρίνεται επιτακτική.
Οι άνθρωποι που πάσχουν από φυματίωση εκδηλώνουν ένα ευρύ φάσμα συμπτωμάτων. Ειδικότερα, δεδομένου του γεγονότος πως το παθογόνο βακτήριο της νόσου επηρεάζει πρωτίστως τους πνεύμονες, δεν πρέπει να μας εξάπτει την περιέργεια πως οι τυπικές κλινικές της εκδηλώσεις είναι ο επιμένων βήχας, το θωρακικό άλγος, η απόχρεμψη και η αιμόπτυση. Ακόμα, συχνά παρατηρούνται νυχτερινές εφιδρώσεις, εμπύρετα επεισόδια και ακούσια απώλεια βάρους. Χρήζει ιδιαίτερης μνείας το γεγονός πως η πάθηση δύναται να επηρεάσει και άλλα όργανα και ιστούς πέρα από τους πνεύμονες, προξενώντας πλείστες επιπλοκές. Μερικά από τα όργανα που είναι ευεπίφορα στην προσβολή τους από το Mycobacterium Tuberculosis είναι το ήπαρ, οι νεφροί, ο εγκέφαλος και η καρδιά, με συνέπεια να έχουν σημειωθεί επιπλοκές όπως η αιματουρία, η μηνιγγίτιδα και ο καρδιακός επιπωματισμός. Μία από τις συχνότερες επιπλοκές της ασθένειας που καταγράφεται είναι η οσφυαλγία.
Δεδομένης της σοβαρότητας και της υψηλής θνητότητας της νόσου, συναγάγουμε το συμπέρασμα πως ο σχεδιασμός και η άμεση εφαρμογή της κατάλληλης θεραπείας είναι υψίστης σημασίας. Αρκεί να αναφέρουμε πως δίχως θεραπευτικές προσεγγίσεις, οι μισοί ασθενείς καταλήγουν σε διάστημα λίγων ετών. Πριν από την ανακάλυψη του υπεύθυνου παθογόνου βακτηρίου, οι θεραπευτικές επιλογές συνίσταντο στην ξεκούραση, τη θαλπωρή, καθώς και την καλή διατροφή με κύριο πρωταγωνιστή αυτής το έλαιο βακαλάου. Μάλιστα, τον 20ο αιώνα ανεγέρθηκαν τα λεγόμενα «σανατόρια», δηλαδή ιατρικές μονάδες στις οποίες νοσηλεύονταν επ’ αόριστον οι φυματικοί. Μία από τις πιο ρηξικέλευθες ανακαλύψεις στον τομέα της ιατρικής επιστήμης, η ανακάλυψη των αντιβιοτικών, αποτέλεσε τη βάση όλων των θεραπειών που αξιοποιούνται σήμερα για την αντιμετώπιση της φυματίωσης. Το μυκοβακτηρίδιο της φυματίωσης, όπως σχεδόν όλα τα παθογόνα βακτήρια, είναι ευαίσθητο στη δράση ορισμένων αντιβιοτικών. Συγκεκριμένα, πλέον, στους πάσχοντες από φυματίωση χορηγούνται τέσσερα είδη αντιβιοτικών: η ισονιαζίδη, η πυραζιναμίδη, η ριφαμπικίνη και η αιθαμβουτόλη. Δυστυχώς, τα τελευταία χρόνια έχει παρατηρηθεί το φαινόμενο της «αντίστασης στα αντιβιοτικά» αναφορικά με το βακτήριο της φυματίωσης. Ειδικότερα, ορισμένα στελέχη του βακτηρίου αυτού έχουν αρχίσει να εμφανίζουν ανθεκτικότητα στα προαναφερθέντα αντιβιοτικά, με αποτέλεσμα να παρουσιάζεται αδήριτη η ανάγκη εύρεσης νέων, εναλλακτικών θεραπειών.
Αν και όλοι οι άνθρωποι είμαστε επιρρεπείς στη λοίμωξη από το μυκοβακτηρίδιο της φυματίωσης, οι επιστήμονες «κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου» για μερικές πληθυσμιακές ομάδες. Ειδικότερα, οι νοσούντες από AIDS, λόγω της ανοσοανεπάρκειάς τους, είναι αμφίβολο αν θα κατορθώσουν να καταπολεμήσουν μια πιθανή μόλυνση από φυματίωση, ακόμα και με τη συμβολή των αντιβιοτικών. Επιπλέον, οι εργαζόμενοι σε διάφορες μονάδες υγείας και σε σωφρονιστικά ιδρύματα, χρειάζεται να είναι ιδιαίτερα προσεκτικοί με τις επαφές τους, ενώ οι κάτοικοι περιοχών στις οποίες ενδημεί η φυματίωση χρειάζεται να λαμβάνουν τα κατάλληλα προληπτικά μέτρα.
Στη σύγχρονη εποχή, το φαινόμενο της φυματίωσης παρατηρείται σε πολλές ευάλωτες κοινωνικές ομάδες, καθώς και σε περιοχές που μαστίζονται κατά καιρούς από επιδημίες της ασθένειας, όπως σε χώρες της Αφρικής και της Ασίας. Σε αυτές, συνιστάται η χορήγηση του BCG εμβολίου κατά της φυματίωσης, κυρίως σε βρέφη και σε παιδιά. Λόγω της αμφίβολης αποτελεσματικότητας αυτού, το σκεύασμα του εμβολίου δε διατίθεται ευρέως. Ένα διαγνωστικό εργαλείο ωστόσο, που χρησιμοποιείται ευρέως είναι το λεγόμενο “Mantoux Test”. Πρόκειται για μια δερματική αντίδραση η οποία εκτελείται από τον υπεύθυνο ιατρό με τη βοήθεια μιας σύριγγας, προκειμένου να διαπιστωθεί αν ο ασθενής έχει προσβληθεί από τη φυματίωση.
Συμπερασματικά, η φυματίωση είναι μια ασθένεια που δεν πρέπει να αντιμετωπίζεται αψήφιστα. Η τήρηση στοιχειωδών μέτρων πρόληψης, όπως η αποφυγή επίσκεψης εστιών επιδημίας και ο εμβολιασμός των πληθυσμιακών ομάδων υψηλού κινδύνου, επιβάλλεται. Αν και το προαναφερθέν φαινόμενο της «αντίστασης στα αντιβιοτικά», που εμφανίζουν τα στελέχη του υπεύθυνου βακτηρίου, δυσχεραίνει τη θεραπευτική διαδικασία, οι ελπίδες μας δε χρειάζεται να φυλλορροούν. Οι απόπειρες ανακάλυψης νέων αντιβιοτικών από την επιστημονική κοινότητα συνεχίζονται, ενώ η παραγωγή νέου τελεσφόρου εμβολίου είναι μια διαδικασία εν εξελίξει.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
