Της Αριάδνης-Παναγιώτας Φατσή,
Έχοντας πλέον σχεδόν διανύσει τον τρίτο μήνα του 2022, μπορεί να μην εορτάζουμε πια τα 200 έτη από την Επανάσταση, αλλά αυτό δε σημαίνει ότι δεν αναζητούμε αξιόλογα βιβλία με θέμα τα γεγονότα του Αγώνα. Θα πει κανείς ότι ειδικά τον προηγούμενο χρόνο είδαμε και διαβάσαμε πολλά για την Ελληνική Επανάσταση. Αυτό δεν είναι καθόλου ψευδές αλλά —πιστέψτε με— δεν έχετε διαβάσει ποτέ ένα έργο σαν αυτό που σας παρουσιάζουμε σήμερα! Αυτό το βιβλίο θα μπορούσε να είναι ένα ιστορικό πόνημα, αλλά δεν είναι ακριβώς αυτό. Θα μπορούσε να είναι ένα μυθιστόρημα, αλλά ούτε αυτό θα ήταν μια πλήρης περιγραφή.
Θα περίμενε κανείς ότι ένα βιβλίο για την Επανάσταση θα ξεκινούσε από τη Φιλική Εταιρεία ή ίσως από τα προεπαναστατικά κινήματα. Όμως, εδώ ο αναγνώστης θα δοκιμάσει από τις πρώτες κιόλας σελίδες του βιβλίου μια έκπληξη· αντί να ξεκινήσουμε από την Πελοπόννησο ή τις Παραδουνάβιες Ηγεμονίες, σε έντονο επαναστατικό κλίμα, βρισκόμαστε σε ένα ευρωπαϊκό σαλόνι, όπου αναπτύσσεται ένα ειδύλλιο ανάμεσα σε μια νεαρή λογοτέχνιδα και έναν ανερχόμενο Έλληνα του εξωτερικού. Πρόκειται για τη Μαίρη Σέλλεϋ, παντρεμένη κατά την περίοδο εκείνη με τον ποιητή Πέρσυ Σέλλεϋ, και τον νέο τότε Αλέξανδρο Μαυροκορδάτο, που έζησε για αρκετό καιρό στην Πίζα. Ας σας συστήσω, όμως, το βιβλίο από την αρχή…
Το έργο υπογράφεται από τον Καθηγητή του Εθνικού Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, Αριστείδη Χατζή και τιτλοφορείται Ο ενδοξότερος αγώνας: Η Ελληνική Επανάσταση του 1821, ενώ κυκλοφόρησε για πρώτη φορά τον Νοέμβριο του 2021 από τις Εκδόσεις Παπαδόπουλος. Ο Αριστείδης Χατζής διδάσκει Φιλοσοφία Δικαίου και Θεωρία Θεσμών στο τμήμα Ιστορίας και Φιλοσοφίας της Επιστήμης του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών. Έχει πλούσιο ερευνητικό έργο, ενώ κείμενά του έχουν δημοσιευτεί σε γνωστά μέσα της Ελλάδας και του εξωτερικού. Σύμφωνα με δηλώσεις του ίδιου, το έργο που παρουσιάζουμε γράφτηκε αρχικά στην αγγλική γλώσσα, με στόχο να συστήσει την Ελληνική Επανάσταση σε ανθρώπους που δεν τη γνωρίζουν. Ο τίτλος του έργου προέρχεται από μια αναφορά της ίδιας της Μαίρη Σέλλεϋ, η οποία είχε αποκαλέσει την Ελληνική Επανάσταση “the noblest cause”.
Η αναφορά στη Φιλική Εταιρεία γίνεται στο τέταρτο κατά σειρά κεφάλαιο και ανοίγει την Πρώτη Πράξη του βιβλίου, αμέσως μετά το Προοίμιο. Η διήγηση δεν έχει καμία σχέση με αυτό που θα περίμενε κανείς να βρει σε ένα βιβλίο Ιστορίας — αντίθετα, θυμίζει ένα καλογραμμένο πεζογράφημα. Με ιδιαίτερα παραστατικό τρόπο, ο Χατζής παρουσιάζει τις δολοπλοκίες στο πλαίσιο της Φιλικής, πριν καν ξεσπάσει η Επανάσταση, αλλά και έναν από τους ήρωες του βιβλίου, τον Ιωάννη Καποδίστρια, που αρνήθηκε να αναλάβει την ηγεσία της. Στο κεφάλαιο αυτό παρουσιάζονται κυρίως όσα οδήγησαν στον ξεσηκωμό.
Η Δεύτερη Πράξη, που τιτλοφορείται «Η Πλημμύρα», παρουσιάζει τα κυρίως γεγονότα της Επανάστασης, μέχρι και τον Σεπτέμβριο του 1821. Τέλος, στην Τρίτη Πράξη, η αφήγηση ξεκινά από τον Ιούλιο του 1821 στο Μεσολόγγι, περνά από την Εθνοσυνέλευση της Επιδαύρου, αναφέρεται στα αντίποινα των Τούρκων και φτάνει μέχρι το 1823, παραμονές του Εμφυλίου Πολέμου που συντάραξε την Επανάσταση. Το βιβλίο διαγράφει ένα σχήμα κύκλου, καθώς ξεκινά και τελειώνει με τον Αλέξανδρο Μαυροκορδάτο, ο οποίος έχει ρόλο κεντρικού χαρακτήρα και φαίνεται μέσα από το έργο να είναι ένας από τους λίγους που είχαν να προτείνουν ένα οργανωμένο σχέδιο για την επαναστατημένη Ελλάδα.
Ανάμεσα στα κεφάλαια και τις ενότητες του βιβλίου, παρατίθενται ορισμένα ιντερλούδια, τα οποία περιέχουν στίχους από ποιήματα, πεζά κείμενα, επιστολές ανάμεσα στους πρωταγωνιστές των γεγονότων ή και αποσπάσματα από τον Τύπο της εποχής. Τα μικρά αυτά παραθέματα αποτελούν ευχάριστα διαλείμματα για τον αναγνώστη και, παράλληλα, κάνουν τη «βουτιά» στον κόσμο της εποχής ακόμη πιο ενδιαφέρουσα, δίνοντας μια εικόνα της περιρρέουσας ατμόσφαιρας.
Ο συγγραφέας δεν προσπαθεί να παρουσιάσει ένα παραμύθι ατελείωτης δόξας —παρόλο που το βιβλίο τιτλοφορείται έτσι. Αντίθετα, παρουσιάζει τους πρωταγωνιστές των γεγονότων σαν ανθρώπους με δυνατά και αδύναμα σημεία και δε διστάζει να αναφερθεί σε ορισμένα αμφιλεγόμενα γεγονότα της Επανάστασης, όπως τις σφαγές που επακολούθησαν την άλωση της Τριπολιτσάς. Οι ηγετικές φυσιογνωμίες και των δύο πλευρών αξιολογούνται ως προς τις ορθές και λανθασμένες ενέργειές τους, με αντικειμενικό τρόπο, καθώς ο Χατζής καταλογίζει δίκαια τα πεπραγμένα του κάθε ατόμου ή της κάθε ομάδας.
Παρόλο που στόχευε αρχικά σε άτομα που δε γνωρίζουν την Ελληνική Επανάσταση, το βιβλίο διαβάζεται ευχάριστα ακόμη και από κάποιον που έχει άριστη γνώση των γεγονότων. Ο λόγος ρέει με ιδιαίτερη φυσικότητα, με αποτέλεσμα ένα βιβλίο που κατά βάση έχει ιστορικό περιεχόμενο και, μάλιστα, δίνει ιδιαίτερα χρήσιμες πληροφορίες και στατιστικά στοιχεία για τον Αγώνα, να μοιάζει σχεδόν σαν ένα γλαφυρό μυθιστόρημα στα μάτια του αναγνώστη. Κι όμως, θα ήταν άδικο για το έργο να το χαρακτηρίσει κανείς ως αμιγώς λογοτεχνικό, καθώς είναι εμφανές ότι έχει πραγματοποιηθεί ενδελεχής και εμπεριστατωμένη έρευνα σε πηγές της εποχής, αλλά και πλούσια βιβλιογραφία. Πρόκειται για ένα βιβλίο που συνεχώς ακροβατεί ανάμεσα στην Ιστορία και τη Λογοτεχνία και το κάνει με έναν τόσο έξυπνο και ευφάνταστο τρόπο, ώστε μπορεί να συναρπάσει κάθε ειδικό και μη αναγνώστη. Εμείς, πάντως, το διαβάσαμε και σας το προτείνουμε ανεπιφύλακτα!
