Της Δήμητρας Καλυκάκη,
Με την αναφορά του όρου «μυθολογία των Ίνκας» εννοείται ένα φάσμα θρυλικών και μυθικών ιστοριών, που αντικατοπτρίζουν την πολιτισμική και θρησκευτική κουλτούρα των Ίνκας. Η πολιτισμική άνθιση του λαού ξεκίνησε περίπου μεταξύ 1400 και 1533, με την αυτοκρατορία να εξαπλώνεται σε ολόκληρη τη Νότια Δυτική Αμερική. Όταν γίνεται αναφορά στον πολιτισμό τους, η γεωγραφική έκταση που κάλυπτε η αυτοκρατορία δεν περιοριζόταν στα βουνά ή στις πεδινές εκτάσεις, αλλά εκτείνεται από το Pasto μέχρι την περιοχή στα νότια της σημερινής Κολομβίας, μέχρι τον ποταμό Maule, νότια του Σαντιάγο, πρωτεύουσα της σημερινής Χιλής. Περιλάμβανε, δηλαδή, το μεγαλύτερο μέρος του Ισημερινού, το Περού, το δυτικό μισό της Βολιβίας και τη βορειοδυτική Αργεντινή. Ακόμη, φημισμένοι για τη μοναδική τους τέχνη και αρχιτεκτονική, κατασκεύαζαν κτίσματα με υψηλή αισθητική, με αποκορύφωμα το περίφημο Machu Picchu. Δυστυχώς, μετά την κατάκτηση του Περού από τον Francisco Pizarro κάηκαν όλες οι γραπτές πηγές που μαρτυρούσαν την ιστορία των Ίνκας. Γι’ αυτό και οι περισσότερες πληροφορίες για εκείνη την περίοδο αντλήθηκαν από την αρχιτεκτονική και τα αρχεία των Ίνκας, καθώς και από την προφορική και μυθική παράδοση, που διατηρήθηκε από στόμα σε στόμα.
Παρά τη δυσκολία που υπήρξε να εντοπισθούν οι ιστορικές καταβολές των Ίνκας, είναι γνωστό ότι η θεότητα, στην οποία απέδιδαν τη γήινη και ουράνια δημιουργία, ονομαζόταν Viracocha. Μερικές φορές οι χρονικογράφοι κατέγραφαν τον πλήρη τίτλο του, Con Tici (ή Titi/Ticsi/Tecsi) Viracocha Pachayachachic. Αυτή η θεότητα θεωρείται πως αναδύθηκε από τη λίμνη Titicaca και δημιούργησε μια γενιά ανθρώπων, που ήταν γίγαντες και ζούσαν σε έναν κόσμο που φωτιζόταν μονάχα από το φως του φεγγαριού.
Έπειτα, κατέστρεψε αυτόν τον λαό και δημιούργησε τον Ήλιο, που, αργότερα, εγκαινίασε την εποχή των ανθρώπων. Το ηλιακό είδωλο λατρείας των Ίνκας ήταν γνωστό ως Inti. Αυτός μαζί με την αδελφή και τη σύζυγό του, τη Σελήνη, υιοθετήθηκαν από τους Ίνκας ως δικοί τους πρόγονοι. Για τους Ίνκας, το φεγγάρι (quilla) ήταν φύλακας όλων των πτυχών του γυναικείου κόσμου, όπως η κλώση και η ύφανση (αλλά θεωρήθηκε λιγότερο θεϊκή από τη θεότητα Lightning). Τότε, ο Viracocha έφτιαξε μια δεύτερη γενιά ανθρώπων, σύμφωνα με τη μυθολογική παράδοση, που θεωρούνται, λοιπόν, πρόγονοι των Ίνκας, καθώς και όλων των ανθρώπων, που τώρα κατοικούν στη Γη. Ακολούθησε η δημιουργία των ζώων και των πουλιών.
Οι προφορικές αφηγήσεις, καθώς και τα ιστορικά κειμήλια, έχουν φανερώσει διαφορετικές ιστορίες για την εξέλιξη της κοσμικής δημιουργίας. Μια ιστορία αναφέρει πως αμέσως μετά τη δημιουργία των πρώτων ανθρώπων, ο Viracocha τους έθαψε στη γη για να ξεπροβάλουν, έτσι, οι βράχοι, οι πηγές, οι ιεροί τόποι και να αναδυθεί ο κόσμος. Άλλες διηγήσεις αναφέρουν πως με έναν παρόμοιο τρόπο, με το ημερήσιο μονοπάτι του ήλιου, ο Viracocha ταξίδεψε από την ανατολή ως τη δύση στις Άνδεις. Καθ’ οδόν προς το Cusco, ακολούθησε τον ποταμό Vilcanota και, τελικά, ολοκλήρωσε τα ταξίδια του, αφού εξαφανίστηκε πάνω από τον Ειρηνικό Ωκεανό, σε μέρη που, αργότερα, ενσωματώθηκαν στην Αυτοκρατορία των Ίνκας. Αυτή η κίνηση του θεού θεωρήθηκε ως προφητική ή ως σχεδιασμένη να ακολουθήσει η αυτοκρατορική επέκταση των Ίνκας.
Ο Viracocha εμφανίζεται και σε άλλες αποικιακές πηγές, όπου διαμορφώνει το τοπίο, προσδίδοντας στους ανθρώπους τα έμφυτα χαρακτηριστικά τους. Δε λείπουν οι μαρτυρίες, όπου εμφανίζεται, αρχικά, ως φτωχός ζητιάνος, για να αποκαλύψει, αργότερα, την πραγματική του ταυτότητα. Σήμερα, οι μεγάλες θεότητες του βουνού, όπως ο Apu Ausangate ή ο βασιλιάς των Ίνκας, που τώρα αποθεώνεται ως Inkarrí, συνδέονται με τη δημιουργία και τη διαμόρφωση του κόσμου. Ακόμη, οι Ίνκας θεωρείται πως γεννήθηκαν στο Tiwanaku από το Inti, θεό του ήλιου και γι’ αυτόν τον λόγο είχαν την πεποίθηση πως ως «παιδιά του ήλιου» είναι οι εκλεκτοί, ενώ ο αρχηγός τους θεωρείται η μετενσάρκωση του Inti στη γη.
Επιπλέον, μια άλλη σημαντική λεπτομέρεια είναι τα δομικά στοιχεία που οι Ίνκας θεωρούσαν πως απαρτίζουν τον κόσμο. Κατά την κοσμική θεωρία τους, η έννοια της δυαδικότητας είναι ένα από τα βασικά δομικά συστατικά. Νύχτα και Μέρα, ήλιος και φεγγάρι, αγριότητα και ηρεμία, πλούτη και φτώχεια, στερεή μορφή και υγρή μορφή. Η δυαδικότητα περιλαμβάνει μια διαίρεση του κοινωνικού και κοσμολογικού κόσμου στο κατακόρυφο επίπεδο. Οι Ίνκας κατανοούν έναν ανώτερο κόσμο, που περιλαμβάνει θεότητες, όπως ο ήλιος, η σελήνη και τα αστέρια. Ο επάνω κόσμος είναι γνωστός ως Hanan Pacha (ανώτερος χρόνος/χώρος). Ακόμη, υπάρχει ο κάτω κόσμος, γνωστός με τον όρο Ukhu ή Hurin Pacha, που αντιπροσωπεύει τον εσωτερικό κόσμο της γης και του υπόγειου νερού. Το Ukhu Pacha συνδέεται με τη μητέρα-γυναίκα γη και τα οστά των προγόνων. Στο μεταξύ, βρίσκεται ο κόσμος που κατοικείται από ανθρώπους, ζώα και φυτά, γνωστός κυριολεκτικά ως αυτός ο κόσμος ή Cay Pacha.
Σήμερα, δεν υπάρχουν άλλοι Ίνκας που να διατηρούν την πολιτισμική κουλτούρα αυτούσια της εποχής. Ο γραφειοκρατικός κρατικός μηχανισμός των Ίνκας κατέρρευσε γρήγορα μετά την άφιξη των Ισπανών. Από την ισπανική κατάκτηση, οι κοινότητες των Άνδεων αντιμετώπισαν πολύ μεγαλύτερες αναταραχές στο σχετικά σύντομο διάστημα της κυριαρχίας των Ίνκας. Για σχεδόν 500 χρόνια, η κοινωνία των Άνδεων προσαρμόζεται και καινοτομεί συνεχώς ενόψει της σοβαρής ερήμωσης του πληθυσμού και των δυνάμεων της αγοράς. Ωστόσο, είναι εύλογο ότι τα τραύματα και οι αλλοιώσεις που δέχτηκε ο πολιτισμός τους εμπόδισαν και ανέκοψαν τη διατήρηση των ιδιαίτερων πολιτισμικών και θρησκευτικών πεποιθήσεων των Ίνκας.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Murphy, John (2015), Gods and Goddesses of the Inca, Maya, and the Aztec Civilizations, New York: Britannica Educational Publishing, Rosen Publishing Group, Inc.
- Steele, R. Paul (2004), Handbook of Inca Mythology, California: ABC-CLIO
