Αποφευκτική διαταραχή προσωπικότητας: Mια «αόρατη» διαταραχή

Της Κωνσταντίνας Μουμτζή,

Οι διαταραχές προσωπικότητας είναι πολυάριθμες. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα ο διαχωρισμός τους σε τρεις κατηγορίες να είναι απαραίτητος. Η κάθε κατηγορία περιλαμβάνει κάποιες διαταραχές, οι οποίες γενικά έχουν τον ίδιο χαρακτήρα, αλλά διαφοροποιούνται στον τρόπο που εκδηλώνονται και στη δυναμική τους. Στο συγκεκριμένο άρθρο θα γίνει λόγος για την αποφευκτική διαταραχή προσωπικότητας, η οποία ανήκει στην τρίτη ομάδα των διαταραχών προσωπικότητας. Η ομάδα αυτή περιλαμβάνει τρεις διαταραχές (αποφευκτική, εξαρτητική, ιδεοψυχαναγκαστική), οι οποίες χαρακτηρίζονται από άγχος και ανησυχία, συνήθως για καταστάσεις που δεν μπορούν να υποβληθούν σε άμεσο έλεγχο από τον άνθρωπο.

Η αποφευκτική διαταραχή προσωπικότητας, όπως υποδηλώνει και το όνομά της, εκδηλώνεται με την αποφυγή κοινωνικών εκδηλώσεων και τα άτομα περικλείονται από αισθήματα ντροπής, ανεπάρκειας και χαμηλή ανοχή στην αρνητική κριτική. Απόρροια αυτών αποτελεί η χαμηλή αυτοεκτίμηση. Τα άτομα αυτοπροσδιορίζονται ως αμήχανα, μοναχικά και θεωρούν ότι είναι ανεπιθύμητα και απομονωμένα από τον κοινωνικό περίγυρο.

Λόγω αυτών και, κυρίως, λόγω της αδυναμίας να δεχτούν την αρνητική κριτική, υπό τον φόβο μήπως εκτεθούν ή γελοιοποιηθούν, δεν παίρνουν το ρίσκο να πάρουν  μέρος σε κάποια κοινωνική αλληλεπίδραση. Η διαταραχή αυτή κατά βάση διαγιγνώσκεται στην εφηβική ηλικία και από τις βασικές αιτίες είναι η παραμέληση κατά την παιδική ηλικία, αλλά, κυρίως, η απόρριψη από τους συνομηλίκους (bullying). Συνήθως, το οικογενειακό περιβάλλον χαρακτηρίζεται από ένα κλίμα τιμωρίας και φόβου με φωνές και επικριτική τακτική. Όλα αυτά εσωτερικεύθηκαν, με αποτέλεσμα το άτομο να νιώθει ανεπαρκές στην πορεία της ζωής του.

Αν και επιθυμούν ουσιαστικές σχέσεις με τους γύρω τους σπάνια μπαίνουν στη διαδικασία να δημιουργήσουν οποιουδήποτε είδους σχέση, διότι θα προτιμήσουν τη μοναξιά παρά τον πόνο της απόρριψης. Αποφεύγουν να εκφράσουν τα συναισθήματά τους και δεν επιχειρούν να δοκιμάσουν νέες εμπειρίες, αλλά προτιμούν μια συγκρατημένη αντιμετώπιση της καθημερινότητας. Αν εκτεθούν στην παραμικρή αρνητική κριτική, πληγώνονται απευθείας. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι, εν γένει, παραμένουν αόρατοι, για να προστατεύσουν τον εαυτό τους.

Σύμφωνα με το DSM-5 πρέπει να πληρούνται 4 από τα παρακάτω κριτήρια για τη διάγνωση:

1. Το άτομο αποφεύγει επαγγελματικές δραστηριότητες που περιλαμβάνουν σημαντική́ διαπροσωπική́ επαφή́, εξαιτίας φόβων κριτικής, αποδοκιμασίας ή απόρριψης.
2. Είναι απρόθυμο να εμπλακεί́ με ανθρώπους, έκτος αν είναι βέβαιο ότι θα γίνει αρεστό́.
3. Εμφανίζει περιορισμούς μέσα στις στενές σχέσεις, εξαιτίας του φόβου μήπως ντροπιαστεί́ ή γελοιοποιηθεί.
4. Έχει υπερβολική́ ενασχόληση με το μήπως το κριτικάρουν ή το απορρίψουν στις κοινωνικές καταστάσεις.
5. Είναι ανεσταλμένο σε νέες διαπροσωπικές καταστάσεις εξαιτίας αισθημάτων ανεπάρκεια.
6. Θεωρεί́ τον εαυτό́ του κοινωνικά́ αδέξιο, προσωπικά́ μη ελκυστικό́ ή κατώτερο από́ τους άλλους.
7. Είναι, συνήθως, απρόθυμο να διακινδυνέψει προσωπικά́ ή να εμπλακεί́ σε νέες δραστηριότητες, διότι αυτές μπορεί́ να αποδειχθεί́ ότι το φέρνουν σε δύσκολη θέση.

Αναφορικά με τη θεραπεία, προτείνεται τόσο η ατομική όσο και η ομαδική ψυχοθεραπεία, αν και η δεύτερη είναι εκ των πραγμάτων δύσκολη στην υλοποίησή της, λόγω της φύσης της. Βοηθητικό θα ήταν ακόμη σε αυτήν τη θεραπεία να εμπλακούν και τα άτομα της οικογένειας του ατόμου. Η Γνωσιακή Συμπεριφοριστική προσέγγιση διαθέτει τεχνικές, που μπορούν να βοηθήσουν το άτομο να αναγνωρίσει και να αντιμετωπίσει τις γνωστικές στρεβλώσεις του.

Υπάρχει μεγάλη διαφορά ανάμεσα σε (συνηθισμένα) αισθήματα ντροπής και άγχους και στην αποφευκτική διαταραχή. Στην αποφευκτική διαταραχή τα άτομα σκέφτονται πρωτίστως τις αρνητικές συνέπειες μιας σύνδεσης με κάποιο άτομο, τον φόβο της απόρριψης κυρίως, όπως αναφέρθηκε και προηγουμένως.

Κλείνοντας, επιθυμώ να τονίσω ότι είναι απαραίτητο να αποφευχθεί οποιαδήποτε αυτοδιάγνωση με βάση διαδικτυακά άρθρα. Αν παρατηρείται κάποια ανησυχητική συμπεριφορά η οποία επηρεάζει την λειτουργικότητα στο πλαίσιο της καθημερινότητας, συστήνεται η άμεση επικοινωνία με ειδικό ψυχικής υγείας.

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ

• Κατηγορίες Διαταραχών Προσωπικότητας, therapia.gr. Διαθέσιμο εδώ
• Avoidant Personality Disorder DSM-5 301.82 (F60.6), theravive.com. Διαθέσιμο εδώ