Της Σταυρούλας Παπαποντικού,
Η πανδημία COVID-19 (μαζί με την πρόσφατη ρωσο-ουκρανική κρίση) αποτέλεσε στη διάρκεια του 2020 έως και σήμερα τον μεγαλύτερο εξωτερικό κίνδυνο για όλο τον πλανήτη, αφήνοντας βαρύ οικονομικό και κοινωνικό αποτύπωμα. Σύμφωνα με την έκθεση του διοικητή της Τράπεζας της Ελλάδος κατά το εν λόγω διάστημα, η πανδημία ανέκοψε την ανάκαμψη της ελληνικής οικονομίας, ενώ το πραγματικό της Α.Ε.Π. συρρικνώθηκε κατά 8,2%, κυρίως λόγω κάμψης των εξαγωγών υπηρεσιών και της ιδιωτικής κατανάλωσης, προκαλώντας πτωτική τάση στις οικονομικές δραστηριότητες από την αναστολή λειτουργίας ή υπολειτουργία των επιχειρήσεων.
Μία εκ των προκληθείσων οικονομικών παθογενειών από την πανδημία COVID-19 αποτελεί η αύξηση του ρυθμού ανεργίας. Οι υψηλοί ρυθμοί ανεργίας αλλά και πληθωρισμού δημιουργούν έντονη ανησυχία, μιας και οι επιπτώσεις a posteriori είναι άμεσες και εμφανείς. Σύμφωνα με τη Διεθνή Οργάνωση Εργασίας (International Labour Organisation (ILO)), προβλέπεται ότι οι συνολικές ώρες εργασίας παγκοσμίως το 2022 θα παραμένουν σχεδόν 2% κάτω από το προ-πανδημικό επίπεδό τους προσαρμοσμένες για την αύξηση του πληθυσμού, που αντιστοιχεί σε έλλειμμα 52 εκατομμυρίων ισοδύναμων θέσεων πλήρους απασχόλησης (υποθέτοντας 48ωρη εργασία ανά εβδομάδα). Η παγκόσμια ανεργία προβλέπεται να ανέλθει στα 207 εκατομμύρια το 2022, ξεπερνώντας το επίπεδο του 2019 κατά περίπου 21 εκατομμύρια.
Σύμφωνα με τoν Οργανισμό Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης, η Ελλάδα αποτελεί «πρωταθλήτρια» στην ανεργία μεταξύ των υπολοίπων υπό σύγκριση χωρών, με ποσοστό επί τοις εκατό 13,3. Η εξεταζόμενη περίοδος που αφορά το παραπάνω διάγραμμα αποτελεί το διάστημα Ιανουάριος 2021 έως και Ιανουάριος του 2022. Ως εργατικό δυναμικό ορίζεται ο συνολικός αριθμός των ανέργων συν τους απασχολούμενους και τα δεδομένα βασίζονται σε έρευνες εργατικού δυναμικού (LFS). Η χώρα μας πρωτοστατεί στην ανεργία, αν αναλογιστούμε ότι, σύμφωνα με την Eurostat, τον Ιανουάριο του 2022 το εποχικά προσαρμοσμένο ποσοστό ανεργίας στη ζώνη του ευρώ ήταν 6,8%, από 7,0% τον Δεκέμβριο 2021 και από 8,3% τον Ιανουάριο του 2021. Το ποσοστό ανεργίας στην Ε.Ε. ήταν 6,2% τον Ιανουάριο του 2022, από 6,3% τον Δεκέμβριο 2021 και από 7,5% τον Ιανουάριο του 2021. Αυτά τα στοιχεία δημοσιεύονται από την Eurostat, τη στατιστική υπηρεσία της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Ερμηνεύοντας μακροοικονομικά οι οικονομολόγοι το επίκαιρο ζήτημα της ανεργίας, «εκμαιεύουν» από το κόστος της ανεργίας δύο στοιχεία. Πρώτα, το προσωπικό ή και ψυχολογικό κόστος των ανέργων και δη των μακροχρονίως ανέργων. Δεύτερον, την απώλεια του προϊόντος, επειδή λιγότερα άτομα εργάζονται παραγωγικά. Κόστος που φέρουν δυσανάλογα τόσο οι ίδιοι οι άνεργοι, με τη μορφή του εισοδήματος που χάνουν επειδή δεν εργάζονται, όσο και η κοινωνία, υπό το πρίσμα ότι οι άνεργοι μπορεί να σταματήσουν να πληρώνουν φόρους και να εισπράττουν μόνο επιδόματα ανεργίας. Προσπαθώντας να εκτιμηθεί το κόστος απώλειας του προϊόντος λόγω της ανεργίας, ο νόμος του Okun εξετάζει τη στατιστική σχέση μεταξύ του Α.Ε.Π. και της ανεργίας ως μια εμπειρικά παρατηρούμενη σχέση μεταξύ της ανεργίας και των απωλειών στην παραγωγή μιας χώρας. Επειδή υπάρχει σχέση μεταξύ αυτών των δύο στοιχείων μιας οικονομίας, πολλοί μελετούν τη σχέση μεταξύ της παραγωγής (ή πιο συγκεκριμένα, του Ακαθάριστου Εγχώριου Προϊόντος, του Α.Ε.Π.) και των επιπέδων ανεργίας. Ο νόμος του Okun αναφέρει ότι η διαφορά μεταξύ του προϊόντος πλήρους απασχόλησης μιας οικονομίας και του πραγματικού επιπέδου προϊόντος αυξάνει κατά 2,5 ποσοστιαίες μονάδες για κάθε μοναδιαία αύξηση της ανεργίας. Η απώλεια προϊόντος που προβλέπει ο εν λόγω νόμος δεν αντανακλά μόνον την άμεση επίπτωση της αυξημένης ανεργίας, αλλά και ορισμένες μεταβολές που σημειώνονται στην αγορά εργασίας στη διάρκεια υφέσεων, όπως λιγότερες ώρες απασχόλησης, μειωμένη συμμετοχή στο εργατικό δυναμικό και χαμηλότερη παραγωγικότητα.
Επιπρόσθετα, ένα εξίσου σημαντικό στοιχείο που πρωτοστάτησε και πρωτοστατεί σε όλη την πανδημική κρίση, αποτέλεσε το μοντέλο της τηλεργασίας. Πρόκειται για εκείνη τη μορφή εργασίας όπου ο εργαζόμενος δύναται να ασκεί το επάγγελμά του από την οικία του ή γενικότερα από απόσταση —εκτός ενός προεπιλεγμένου τόπου εργασίας— και μέσω της τεχνολογίας να μπορεί να εργάζεται και να επικοινωνεί με τους συνάδελφούς του. Ως μοντέλο εργασίας, υπήρξε βοηθητικό για την αποφυγή συνωστισμών στον εργασιακό χώρο για λόγους μη μετάδοσης του ιού. Πριν την πανδημία, λίγοι εργαζόμενοι δούλευαν από απόσταση ή από την άνεση της οικίας τους, όπως προγραμματιστές, συγγραφείς, εργαζόμενοι σε τηλεφωνικά κέντρα και πωλήσεις και γενικότερα στην παροχή υπηρεσιών. Τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα της τηλεργασίας είναι η χρήση υπολογιστών και τηλεπικοινωνιών για την αλλαγή της συνήθους τοποθεσίας εργασίας, η συχνότητα με την οποία ο εργαζόμενος εργάζεται εκτός των εγκαταστάσεων του εργοδότη και ο αριθμός των χώρων όπου οι εργαζόμενοι εργάζονται εξ αποστάσεως (κινητικότητα).
Σύμφωνα με επίσημα στοιχεία του Οργανισμού Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (OECD Policy Responses to Coronavirus (COVID-19)) , για την εν λόγω περίοδο όπου άνθισε το μοντέλο της τηλεργασίας στην οικονομική ζωή παγκοσμίως, όλες οι χώρες για τις οποίες υπάρχουν συγκρίσιμες παρατηρήσεις παρουσίασαν αυξημένα ποσοστά τηλεργασίας, αν και η έκταση της αύξησης ποικίλλει. Μόλις το 47% των εργαζομένων στη Γαλλία και το Ηνωμένο Βασίλειο εργάστηκαν εξ αποστάσεως κατά τις πρώτες περιόδους lockdown (Μάρτιος-Μάιος 2020), ενώ το ίδιο ποσοστό έφτασε και η Αυστραλία μέχρι τον Δεκέμβριο του 2020.
Τον Φεβρουάριο του 2022, «έκλεισε» πάνω από δύο χρόνια από τότε που ο COVID-19 άρχισε να διαταράσσει την εργασιακή ζωή σε όλο τον κόσμο. Σε μια νέα τεχνική σύντομη ενημέρωση για την υγιή και ασφαλή τηλεργασία, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) και ο Διεθνής Οργανισμός Εργασίας (ILO) περιγράφουν τα οφέλη και τους κινδύνους για την υγεία από τις ρυθμίσεις εξ αποστάσεως εργασίας, μαζί με τα μέτρα που απαιτούνται για την αντιμετώπιση της βάρδιας και του συνεχιζόμενου ψηφιακού μετασχηματισμού. «Η πανδημία οδήγησε σε έξαρση της τηλεργασίας, αλλάζοντας ουσιαστικά τη φύση της εργασίας σχεδόν από τη μια μέρα στην άλλη για πολλούς εργαζόμενους», δήλωσε η Μαρία Νέιρα, Διευθύντρια του ΠΟΥ, Τμήμα Περιβάλλοντος, Κλιματικής Αλλαγής και Υγείας. Καθώς τόσο οι εταιρείες όσο και οι εργαζόμενοι έχουν βιώσει τα οφέλη της οικιακής και της υβριδικής εργασίας, η Διευθύντρια του Τμήματος Διακυβέρνησης και Τριμερούς Διακυβέρνησης της ΔΟΕ, Vera Paquete-Perdigão, δήλωσε ότι «είναι εδώ για να μείνουν και πιθανότατα θα αυξηθούν μετά την πανδημία». Ο ΠΟΥ και η ΔΟΕ έχουν ζητήσει τη λήψη μέτρων για την προστασία της υγείας των εργαζομένων κατά την τηλεργασία.
«Καθώς απομακρυνόμαστε από αυτό το «μοτίβο κράτησης» για να εγκατασταθούμε σε μια νέα κανονικότητα, έχουμε την ευκαιρία να ενσωματώσουμε νέες υποστηρικτικές πολιτικές, πρακτικές και κανόνες για να διασφαλίσουμε ότι εκατομμύρια τηλεργαζόμενοι έχουν υγιή, χαρούμενη, παραγωγική και αξιοπρεπή εργασία», είπε. «Για παράδειγμα, οι εργοδότες θα πρέπει να λάβουν μέτρα για να εξασφαλίσουν ότι το προσωπικό λαμβάνει επαρκή εξοπλισμό που σχετίζεται με την εργασία, σχετική ενημέρωση και εκπαίδευση για τη μείωση του ψυχοκοινωνικού αντίκτυπου της τηλεργασίας και να θεσπίσει το «δικαίωμα αποσύνδεσης».
Λαμβάνοντας υπόψιν τα παραπάνω, κρίνεται σκόπιμο να αναφερθεί ότι η πανδημική κρίση αποτέλεσε πρωτοφανές φαινόμενο για όλη την ανθρωπότητα, μεταβάλλοντας πολλούς τομείς της οικονομικής ζωής άρδην, προκαλώντας φαινόμενα οικονομικής παθογένειας όπως η ανεργία και ο πληθωρισμός. «Τροφή για σκέψη» θα πρέπει να αποτελέσουν ότι νέα μοντέλα όπως εκείνο της υβριδικής εργασίας θα πρέπει να αξιολογηθεί πολυπρισματικά, αποδομώντας τα θετικά και τα αρνητικά της στην παγκόσμια αγορά, διότι, όπως φαίνεται, «ήρθε για να μείνει».
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
-
Έκθεση του Διοικητή για το έτος 2020, Τράπεζα της Ελλάδος, Απρίλιος 2021,Αθήνα, 2021.
- Labour International Organisation, World Employment and Social Outlook, Trends 2022, Executive summary, Διαθέσιμο εδώ
- Organisation for Economic Co-operation and Development, OECD Data, Unemployment rate, Διαθέσιμο εδώ
- Eurostat, January 2022, Euro area unemployment at 6.8%, 27/2022 – 3 March 2022, Διαθέσιμο εδώ
- A Painfully Slow Recovery for America’s Workers: Causes, Implications, and the Federal Reserve’s Response, Vice Chair Janet L. Yellen, At the “A Trans-Atlantic Agenda for Shared Prosperity” conference sponsored by the AFL-CIO, Friedrich Ebert Stiftung, and the IMK Macroeconomic Policy Institute, Washington, D.C., Διαθέσιμο εδώ
- Andrew B.Abel, Ben S. Bernanke, Dean Croushore, Μακροοικονομική, Εκδόσεις Κριτική, Γ΄ Έκδοση, 2017.
- OECD Policy Responses to Coronavirus (COVID-19), Teleworking in the COVID-19 pandemic: Trends and prospects, 21 September 2021, Διαθέσιμο εδώ
- United Nations, Teleworking during COVID: Risks, benefits and steps to a ‘new normal’, εδώ
