Της Στεργιανής Τσιαντά,
Η ελευθερία της έκφρασης αποτελεί ένα από τα βασικά ανθρώπινα δικαιώματα που ενδιαφέρει ατομικά κάθε πολίτη της δημοκρατίας. Η ελευθερία της έκφρασης αποτελεί αναγκαίο συστατικό της λειτουργικότητας του δημοκρατικού πολιτεύματος. Παρέχει στα μέλη της τη δυνατότητα να εκφράζουν δημοσίως την άποψή τους, χωρίς φόβο και επιφύλαξη κρατικής παρεμβάσεως. Ενδιαφέρει σε μέγιστο βαθμό τους δημοσιογράφους και γενικότερα το εργατικό δυναμικό των μέσων ενημέρωσης, για μια ανεμπόδιστη και ελεύθερη ενημέρωση του κοινού, αλλά και για μια κριτική και έλεγχο της εθνικής πολιτικής διακυβέρνησης. Το εθνικό Σύνταγμα καθιερώνει στο άρθρο 11 την ελευθέρια του λόγου και ενημέρωσης και στο άρθρο 14 την ελευθερία του τύπου. Στο ευρύτερο επίπεδο της Ευρωπαϊκής Ένωσης η ελευθερία της έκφρασης θεμελιώνεται στο άρθρο 10 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης Δικαιωμάτων του Ανθρώπου. Ωστόσο, η ελευθερία αυτή δέχεται και περιορισμούς σε συγκεκριμένες περιπτώσεις. Το βασικό ανθρώπινο δικαίωμα της ελευθερίας της έκφρασης, που εμπίπτει στο άρθρο 10 της ΕΣΔΑ, δεν είναι απόλυτο δικαίωμα. Στο παρόν άρθρο θα γίνει μία προσπάθεια συνοπτικής ανάλυσης των περιορισμών, κάτω από το πρίσμα των προϋποθέσεων της παραγράφου 2 του άρθρου 10 της ΕΣΔΑ.
Άρθρο 10
Ελευθερία έκφρασης
- Παν πρόσωπον έχει δικαίωμα εις την ελευθερίαν εκφράσεως. Το δικαίωμα τούτο περιλαμβάνει την ελευθερίαν γνώμης ως και την ελευθερίαν λήψεως ή μεταδόσεως πληροφοριών ή ιδεών, άνευ επεμβάσεως δημοσίων αρχών και ασχέτως συνόρων. Το παρόν άρθρον δεν κωλύει τα Κράτη από του να υποβάλωσι τας επιχειρήσεις ραδιοφωνίας, κινηματογράφου ή τηλεοράσεως εις κανονισμούς εκδόσεως αδειών λειτουργίας.
- Η άσκησις των ελευθεριών τούτων, συνεπαγομένων καθήκοντα και ευθύνας δύναται να υπαχθή εις ωρισμένας διατυπώσεις, όρους, περιορισμούς ή κυρώσεις, προβλεπομένους υπό του νόμου και αποτελούντας αναγκαία μέτρα εν δημοκρατική κοινωνία δια την εθνικήν ασφάλειαν, την εδαφικήν ακεραιότητα ή δημοσίαν ασφάλειαν, την προάσπισιν της τάξεως και πρόληψιν του εγκλήματος, την προστασίαν της υγείας ή της ηθικής, την προστασίαν της υπολήψεως ή των δικαιωμάτων των τρίτων, την παρεμπόδισιν της κοινολογήσεως εμπιστευτικών πληροφοριών ή την διασφάλισιν του κύρους και αμεροληψίας της δικαστικής εξουσίας.
Σύμφωνα με τη δεύτερη παράγραφο, ο νόμος μπορεί να περιορίσει την ελευθερία της έκφρασης, εάν η δράση των περιορισμών αυτών είναι νόμιμη, αναγκαία κι αναλογική, για την προστασία της εθνικής ασφάλειας, τη πρόληψη εγκλημάτων, τη διασφάλιση της εδαφικής ακεραιότητας, την προστασία της υγείας ή της ηθικής, την προστασία της υπόληψης ή των δικαιωμάτων τρίτων, την παρεμπόδιση κοινολογήσεως εμπιστευτικών πληροφοριών ή την τη διατήρηση του κύρους και της αμεροληψίας της δικαστικής εξουσίας . Επομένως, η ελευθερία της έκφρασης δεν εμποδίζει, για παράδειγμα, το κράτος να επιβάλει περιορισμούς στα μέσα ενημέρωσης, προκειμένου να προστατεύσει άλλα ανθρώπινα δικαιώματα, όπως το δικαίωμα σεβασμού ιδιωτικής και οικογενειακής ζωής ενός ατόμου ( άρθρο 8 ΕΣΔΑ) ή να εμποδίσει ένα άρθρο το οποίο διαφημίζει ρατσιστικές ή φυλετικές διακρίσεις.
Οι λόγοι αυτοί είναι εξαντλητικοί και ελέγχονται από τα εθνικά δικαστήρια κάνοντας χρήση της αρχής της αναλογικότητας για συμφέρον ορισμένο κι όχι αβέβαιο. Από τα εθνικά δικαστήρια ελέγχεται, επίσης, αν ο σκοπός, όπως η εθνική ασφάλεια, και το μέσο, δηλαδή ο ίδιος ο περιορισμός που ασκείται κατά κάποιου, για παράδειγμα μια ποινική κύρωση για δυσφήμιση ή κατάσχεση των μέσων με τα οποία εκφράζεται μια άποψη κλπ, , ικανοποιούν μια “πιεστική κοινωνική ανάγκη”, απαιτώντας τον συγκεκριμένο περιορισμό στην άσκηση της ελευθερίας της έκφρασης σύμφωνα με την αρχή της αναλογικότητας. Κατά την αξιολόγηση, το δικαστήριο θα λάβει υπόψη κα τις περιστάσεις της δημοσίευσης, την ύπαρξη δημόσιου συμφέροντος και τη σοβαρότητα των κυρώσεων. Τα συμβαλλόμενα Κράτη έχουν ένα ορισμένο περιθώριο εκτίμησης κατά την αξιολόγηση. Συμβαδίζουν με μία μια ευρωπαϊκή εποπτεία.
Κάθε παρέμβαση στην άσκηση της ελευθερίας της έκφρασης πρέπει να έχει βάση στο εθνικό δίκαιο. Στην υπόθεση The Sunday Times v. the United Kingdom, το Δικαστήριο αποφάνθηκε ότι ο νόμος που περιορίζει το δικαίωμα αυτό πρέπει να είναι επαρκώς προσπελάσιμος για τον μέσο άνθρωπο, αντιληπτός, ακριβής, ώστε να μπορέσει ο πολίτης να ρυθμίσει τη συμπεριφορά του και προβλέψιμος, σε ένα λογικό βαθμό, ως προς τις συνέπειές του. Οι συνέπειες δεν χρειάζεται να προβλέπονται με απόλυτη βεβαιότητα. Η εμπειρία αποδεικνύει ότι αυτό είναι ανέφικτο. Ενώ η βεβαιότητα είναι ιδιαίτερα επιθυμητή, μπορεί να καταλήξει σε μία υπερβολική ακαμψία —και ο νόμος πρέπει να είναι σε θέση να συμβαδίζει με τις μεταβαλλόμενες συνθήκες. Οι νόμοι διατυπώνονται αναπόφευκτα με όρους που, σε μεγαλύτερο ή μικρότερο βαθμό, είναι ασαφείς και των οποίων η ερμηνεία και η εφαρμογή είναι ζητήματα πρακτικής.
Αξιοσημείωτη υπόθεση περιορισμού της ελευθερίας της έκφρασης, αναλογική με το άρθρο 10, αποτελεί η υπόθεση Observer and The Guardian v United Kingdom [1991]. Οι εφημερίδες Guardian και The Observer δημοσίευσαν αποσπάσματα από το βιβλίο Spycatcher του Peter Wright, το οποίο περιελάμβανε ισχυρισμούς ότι η MI5 είχε ενεργήσει παράνομα. Η ενάγουσα κυβέρνηση κατάφερε να κερδίσει στο βρετανικό δικαστήριο, το οποίο αποφάσισε να εμποδίσει τις εφημερίδες να εκτυπώσουν περαιτέρω υλικό. Όταν δημοσιεύτηκε το βιβλίο, οι εναγόμενες εφημερίδες παραπονέθηκαν ότι η συνέχιση της δικαστικής απόφασης παραβίαζε το δικαίωμα τους στην ελευθερία της έκφρασης. Το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων δήλωσε ότι η δικαστική απόφαση ήταν νόμιμη επειδή ήταν προς το συμφέρον της εθνικής ασφάλειας. Ωστόσο, ανέφερε επίσης ότι αυτό δεν ήταν αρκετός λόγος για να συνεχιστεί η απαγόρευση δημοσίευσης εφημερίδων μόλις είχε δημοσιευθεί το βιβλίο, επειδή οι πληροφορίες δεν ήταν, πλέον, εμπιστευτικές.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- “Guide on Article 10″, διαθέσιμο εδώ
