Μια εισαγωγή στην Ώριμη Αναγέννηση

Της Νάντας Σπηλιωτοπούλου,

Η τέχνη αποτελεί έναν από τους πιο βασικούς τρόπους έκφρασης και έχει τη δυνατότητα να μας ταξιδέψει νοερά. Ο Σαίξπηρ κάνει μία ωραία τοποθέτηση για την τέχνη, καθώς αναφέρει ότι σκοπός της είναι να δώσει στη ζωή σχήμα. Ιδιαίτερη εξέλιξη σημειώνει κατά την περίοδο της Αναγέννησης. Χρησιμοποιώντας τον όρο «Αναγέννηση», προσδιορίζουμε την καλλιτεχνική δραστηριότητα που αναπτύσσεται στη δυτική Ευρώπη του 15^ου αιώνα. Κύρια χαρακτηριστικά αυτής της δραστηριότητας είναι ο ορθολογισμός, καθώς και το ενδιαφέρον για επεξήγηση της καλλιτεχνικής κληρονομιάς της ελληνορωμαϊκής Αρχαιότητας. Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός πως ο όρος «Αναγέννηση» χρησιμοποιείται για πρώτη φορά από τον ιταλικής καταγωγής ζωγράφο Giorgio Vasari. Κεντρικό πυρήνα της Αναγέννησης αποτελεί η Ιταλία, όπως και οι πόλεις που απέκτησαν πλούτο λόγω της εμπορικής ανάπτυξης. Η μεσαία τάξη, στην οποία ανήκουν οι έμποροι και οι βιοτέχνες, στρέφει το ενδιαφέρον της στην τέχνη. Νέες ανακαλύψεις της εποχής δίνουν τη δυνατότητα στους καλλιτέχνες να διαδώσουν τις γνώσεις τους.

Στην ώριμη Αναγέννηση, καλλιτεχνικό κέντρο της Ιταλίας θεωρείται η Ρώμη. Τα καλλιτεχνικά προγράμματα εκείνης της περιόδου υποστηρίζονται από την παπική Εκκλησία, η οποία επιδιώκει, μέσα από τη στάση της, να ενισχύσει το γόητρό της. Κύριος εκφραστής της ώριμης Αναγέννησης θεωρείται ο πάπας Ιούλιος Β΄. Όσον αφορά τους καλλιτέχνες της ώριμης Αναγέννησης, παρατηρούμε ότι τα έργα τους εστιάζουν στην αρμονία, την ομορφιά και τη συμμετρία. Η εποχή αυτή αναδεικνύει σημαντικούς καλλιτέχνες, όπως τον Μιχαήλ Άγγελο. Ο Μιχαήλ Άγγελος, γνωστός και ως Michelangelo, δείχνει ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τη γλυπτική, υποστηρίζοντας πως είναι ανώτερη από τη ζωγραφική, μία θέση για την οποία ο da Vinci διαφωνεί. Ο Μιχαήλ Άγγελος εστιάζει όχι μόνο στον άνθρωπο, αλλά και στον ψυχικό του κόσμο, καθώς και στο κάλλος του σώματός του. Παρουσιάζει και κάποιες ομοιότητες με τον da Vinci, καθώς παρατηρεί την ανατομία του ανθρώπινου σώματος χρησιμοποιώντας ζωντανά πρότυπα, τα οποία λειτουργούν ως καταλύτες για τον σχεδιασμό. Επομένως, γίνεται αντιληπτό ότι το ανθρώπινο σώμα δεν κρύβει μυστικά από τον καλλιτέχνη, ο οποίος έχει τη δυνατότητα να το παρατηρεί εξονυχιστικά και να το σχεδιάζει από κάθε οπτική γωνία.

Τον Μιχαήλ Άγγελο θα μπορούσε κανείς να τον χαρακτηρίσει ως μεγαλοφυή καλλιτέχνη, ο οποίος διαθέτει δύσκολο χαρακτήρα. Τα δύο σπουδαία του έργα είναι το άγαλμα του Δαβίδ και η ζωγραφική διακόσμηση του Cappella Sistina. O «Δαβίδ» χτίζεται για πρώτη φορά το 1501 και ολοκληρώνεται το 1504. Πρόκειται για ένα άγαλμα τεράστιου μεγέθους, θα μπορούσαμε να το χαρακτηρίσουμε και ως υπερφυσικό, αφού έχει ύψος 5,5μ. Στόχος αυτής της δημιουργίας είναι το άγαλμα να τοποθετηθεί στον καθεδρικό ναό της Φλωρεντίας. Τη σήμερον ημέρα, έχουμε τη δυνατότητα να το συναντήσουμε στην Πινακοθήκη της Ακαδημίας της Φλωρεντίας. Ο Δαβίδ θεωρείται ο υποστηρικτής της δημοκρατίας της Φλωρεντίας.

Στο έργο αυτό, απεικονίζεται ως ένας νεαρός που είναι έτοιμος να αντιμετωπίσει τον Γολιάθ, γεγονός που γίνεται ιδιαίτερα αντιληπτό από την πέτρα και τη σφεντόνα που τοποθετούνται στο χέρι του. Τόσο η έκφραση του προσώπου όσο και η ισχύς του σώματος, δηλώνουν ψυχικό σθένος και προσδίδουν στη μορφή μία κινητικότητα. Μέσα από το έργο, γίνονται αντιληπτές η δυναμικότητα και η σιγουριά, δύο στοιχεία που οφείλονται στο νεαρό της ηλικίας του. Το συγκεκριμένο έργο προκάλεσε μεγάλο ενθουσιασμό στους κατοίκους της Φλωρεντίας, οι οποίοι θεώρησαν ότι θα έχανε την αξία του εάν το τοποθετούσαν στο εξωτερικό του καθεδρικού ναού. Έτσι, το άγαλμα του Δαβίδ τοποθετείται στην Piazza della Signoria, όπου βρίσκεται το Palazzo Vecchio. Όμως, όπως προαναφέρθηκε, το πρωτότυπο έργο μπορούμε να το συναντήσουμε στην Πινακοθήκη της Ακαδημίας στη Φλωρεντία.

Έτσι, θα μπορούσε κανείς να συμπεράνει ότι οι καλλιτέχνες της Αναγέννησης επικεντρώνονται στην αρχαιότητα, προκειμένου να εντάξουν στα έργα τους αρχαιοελληνικά και ρωμαϊκά στοιχεία. Στην καλλιτεχνική παραγωγή της περιόδου της Αναγέννησης, γίνεται ορατό το φαινόμενο της αναβίωσης, τόσο μοτίβων, όσο και τεχνοτροπιών της αρχαιότητας. Ιδιαίτερα στην ιταλική Αναγέννηση, η μίμηση της αρχαιότητας αποτελεί το κριτήριο για την αξιολόγηση της ποιότητας ενός σύγχρονου έργου. Πρόκειται για μία εποχή στην οποία η τέχνη γνωρίζει ιδιαίτερη άνθιση, με αποτέλεσμα να προκύπτουν νέες τεχνικές, όπως είναι η τεχνική της ελαιογραφίας, οι οποίες συμβάλλουν στο να αναδειχθούν όλες οι λεπτομέρειες του έργου. Τέλος, εκείνη την περίοδο αναδεικνύεται με νατουραλιστικό τρόπο η ανθρώπινη μορφή, καθώς και η κίνηση του ανθρώπινου σώματος, χάρις στην αφομοίωση των αρχαίων γλυπτών.

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ

• Αλμπάνη, Τ., 2008 «Μεσαίωνας και Αναγέννηση», στο Εικαστικές τέχνες στην Ευρώπη από τον Μεσαίωνα ως τον 18^ο αιώνα, Πάτρα, τόμος Α΄.

• Brotton, J., 2007 «Η Αναγέννηση: Όλα όσα πρέπει να γνωρίζεται», μτφ. Δογιαμά, Πουλέα, Εκδόσεις : Ελληνικά Γράμματα.
• Turner, R., 2011 «Η Αναγγένηση στη Φλωρεντία : Η γένεση μιας νέας τέχνης», μτφ. Λυχούνας, Θεσσαλονίκη.