Του Αθανάσιου Ρούτση,
Η Κούβα δεν ανεξαρτητοποιείται παρά μόνο το 1898, οπότε και παύει να αποτελεί αποικία του Ισπανικού κράτους. Σημαντικό ρόλο στην απόκτηση της ανεξαρτησίας του νησιού έπαιξαν οι Η.Π.Α., με τη συμμετοχή τους στον πόλεμο κατά της Ισπανίας. Με αυτόν τον τρόπο, κατάφεραν να αποκτήσουν λόγο στην πολιτική σκηνή της χώρας, μετατρέποντάς την σε προτεκτοράτο τους.
Αυτό ήταν το πρώτο βήμα για την ενσωμάτωση της Κούβας στο οικονομικό σύστημα των Η.Π.Α., ως προμηθευτή ζάχαρης και ως αγοράς για τα βιομηχανικά προϊόντα τους. Αποτέλεσμα της οικονομικής πρόσδεσης στο άρμα των Η.Π.Α. ήταν το κραχ της αμερικανικής οικονομίας, το 1929. Το βιοτικό επίπεδο έπεσε, ενώ η ανεργία αυξήθηκε, καθώς οι εξαγωγές ζάχαρης μειώθηκαν αισθητά. Όλα αυτά οδήγησαν στην αύξηση της δυσαρέσκειας απέναντι στο, φίλα προσκείμενο προς την Αμερική, καθεστώς της Κούβας. Αποκορύφωμα αποτέλεσε το ξέσπασμα διαδηλώσεων και απεργιών που οδήγησαν στην πτώση του καθεστώτος του Gerardo Machado, το 1933.
Μέχρι το 1934, την εξουσία αναλαμβάνει μια επαναστατική κυβέρνηση που προχωρά σε μια σειρά δραματικών αλλαγών, που προκαλούν την αντίδραση των Η.Π.Α., καθώς θίγουν τα συμφέροντά τους. Το 1934, με την υποστήριξή τους, η κυβέρνηση ανατρέπεται από χαμηλόβαθμους στρατιωτικούς. Ονομάστηκε «εξέγερση των λοχίων». Την ηγεσία είχε ο Fulgencio Batista, ο οποίος, το 1940, έγινε και επίσημα Πρόεδρος της χώρας. Το 1952, αυτός είναι που πραξικοπηματικά μετατρέπει την Κούβα σε δικτατορία.
Τα πρώτα βήματα της επανάστασης γίνονται το 1953, όταν μια μικρή ομάδα ενόπλων ανδρών, στις 26 Ιουλίου 1953, επιχειρούν να επιτεθούν και να καταλάβουν το στρατόπεδο Moncada. Επικεφαλής είναι ο νεαρός τότε Fidel Castro, ο οποίος πίστευε πως αυτή η κίνηση θα προκαλούσε την αυθόρμητη εξέγερση του κουβανικού λαού. Ωστόσο, το εγχείρημα δεν πέτυχε και οι επαναστάτες είτε σφαγιάστηκαν είτε φυλακίστηκαν. Δύο χρόνια αργότερα, το 1955, οι φυλακισμένοι αμνηστεύτηκαν και οι περισσότεροι αποφάσισαν να εκπατριστούν, καταφεύγοντας στο Μεξικό. Εκεί, ο Castro και οι σύντροφοί του οραματίζονταν την επιστροφή και την κατάληψη της εξουσίας.
Στο Μεξικό, ο Fidel και οι σύντροφοί του ξεκίνησαν να εκπαιδεύονται για την επιστροφή στην Κούβα. Εκεί, γνώρισε ένα πρόσωπο που θα διαδραμάτιζε κομβικό ρόλο στην εξέλιξη της επανάστασης. Δεν ήταν άλλο από τον Αργεντίνο γιατρό Ernesto Guevara. Οι δυο τους δε συμφωνούσαν σε κάθε πτυχή της πολιτικής, ωστόσο, η σκέψη τους συνέκλινε στο ό,τι πίστευαν, σε αντίθεση με τη μαρξιστική θεώρηση, πως μια μικρή ομάδα επαναστατών μπορούσε να δημιουργήσει τις συνθήκες για την ανατροπή του υπάρχοντος καθεστώτος και δεν έπρεπε να περιμένουν μέχρι να δημιουργηθούν οι αντικειμενικές συνθήκες.
Η οργάνωση, της οποίας ο Castro τέθηκε επικεφαλής, μετονομάστηκε σε «Κίνημα της 26ης Ιούλη», σε ανάμνηση της επίθεσης του 1953. Διακήρυξε πως στόχος της ήταν η ανατροπή του καθεστώτος του Batista και η οικοδόμηση ενός ανεξάρτητου κράτους. Όσο βρισκόταν στο Μεξικό, η οργάνωση δέχτηκε βοήθεια από Κουβανούς όλων των κοινωνικών τάξεων. Με αυτόν τον τρόπο κατάφερε να αγοράσει ένα πλοιάριο, το Granma, και να οργανώσει τα κέντρα εκπαίδευσης των ανταρτών.
Τη νύχτα της 24ης Νοεμβρίου 1956, 82 άντρες επιβιβάστηκαν στο πλοίο και απέπλευσαν με προορισμό την Κούβα. Είχε συμφωνηθεί να προκληθεί εξέγερση στην πόλη του Santiago, που θα συνέπιπτε με την άφιξη των ανταρτών. Εντούτοις, η άφιξή τους καθυστέρησε λόγω κακοκαιρίας και η εξέγερση καταπνίγηκε, ενώ εντάθηκαν και οι περιπολίες στις ακτές. Στις 2 Δεκεμβρίου, τελικά, το Granma έπιασε στεριά, δύο χιλιόμετρα μακριά από την παραλία που είχαν σκοπό να αποβιβαστούν.
Η απόβαση αποτέλεσε καταστροφή, καθώς οι αντάρτες εντοπίστηκαν από τον στρατό και διασκορπίστηκαν. Το κίνημα είχε μέλη και υποστηρικτές σε όλο το νησί, αλλά καμία σύνδεση με συνδικάτα ή άλλες μαζικές οργανώσεις. Τα σκορπισμένα μέλη του κινήματος προσπαθούσαν να ανακτήσουν επαφή με το τμήμα των οργανώσεων των πόλεων. Η ηγεσία του κινήματος επικεντρώθηκε στην εξεύρεση μιας νέας στρατηγικής παρατεταμένου αντάρτικου πολέμου.
Ο καιρός περνούσε και ο Fidel επέμενε ότι η οργάνωση έπρεπε να κάνει αισθητή την παρουσία της. Η ευκαιρία δόθηκε στις 17 Ιανουαρίου του 1957, όταν οι αντάρτες επιτέθηκαν στα κτήματα ενός τοπικού κομματάρχη του Batista, του Chico Osorio, τον οποίο και δολοφόνησαν. Ωστόσο, υπήρχαν και εσωτερικές διαμάχες, καθώς το τμήμα της οργάνωσης που δραστηριοποιούνταν στις πόλεις τάσσονταν υπέρ της συνεννόησης με κεντρώους και φιλελεύθερους πολιτικούς, την ώρα που ο Fidel είχε αναπτύξει και επιβάλει τη δική του πολιτική γραμμή στους αντάρτες των βουνών, στη Sierra Maestra.
Μεταξύ 1957 και 1958, η αντίσταση απέναντι στον δικτάτορα εδραιώνεται και τα επαναστατικά στρατεύματα κερδίζουν μάχες. Ο Castro και οι σύντροφοί του ριζοσπαστικοποιούνται και εφαρμόζουν μεγάλες κοινωνικές μεταρρυθμίσεις στις περιοχές που ελέγχουν. Ενδεικτικά, δημιουργούν νοσοκομεία στην ύπαιθρο, καθώς και σχολεία, ενώ προχωρούν στην άμεση αναδιανομή της γης. Εκτός αυτών, θέτουν σε λειτουργία «επαναστατικά δικαστήρια», με αποστολή την καταδίκη υποτιθέμενων συνεργατών του καθεστώτος του Batista.
Ταυτόχρονα, ένας ακόμα σημαντικός παράγοντας, που επηρέασε την πορεία των εξελίξεων, ήταν η αντιμετώπιση του Batista από την κυβέρνηση των Η.Π.Α., καθώς στην Washington είχε αρχίσει να μεγαλώνει ο αριθμός εκείνων που πίστευαν ότι δεν άξιζε να συνεχίσουν να υποστηρίζουν το καθεστώς του. Παράλληλα, το 1958, είχαν αρχίσει να βελτιώνονται οι σχέσεις του κινήματος με το Κομμουνιστικό Κόμμα, με ορισμένα ηγετικά στελέχη του κόμματος να εντάσσονται στο στράτευμα του Fidel. Ο τελευταίος, μετά τη συνεδρίαση της γραμματείας του κινήματος στις 3 Μαΐου, συγκέντρωσε όλη τη διοίκηση στα χέρια του.
Ο Batista, επιχειρώντας να προλάβει τις εξελίξεις, έστειλε μεγάλο αριθμό στρατευμάτων κατά των ανταρτών. Μέχρι το τέλος Ιουνίου του 1958, ο κλοιός των πολιορκητών είχε, σχεδόν, φτάσει στο αρχηγείο του Castro. Εντούτοις, η αντίσταση υπήρξε ισχυρή, με τη βοήθεια της μορφολογίας του εδάφους. Η επίθεση είχε φτάσει σε διάρκεια τους τρεις μήνες και οι λιποταξίες είχαν γίνει σύνηθες φαινόμενο. Μέχρι τις αρχές Αυγούστου, τα στρατεύματα του δικτάτορα είχαν αρχίσει να αποχωρούν από τα βουνά.
Ο Castro, πλέον, υποστήριζε πως ο πόλεμος περνά από τη φάση του αντάρτικου των μικρών ευέλικτων μονάδων σε έναν πόλεμο θέσεων με πολλά μέτωπα. Στόχος ήταν, λοιπόν, το άνοιγμα ενός νέου μετώπου στα δυτικά του νησιού και ο Guevara ήταν ο άνθρωπος που θα αναλάμβανε την αποστολή. Ο στόχος της αποστολής ήταν διττός. Από τη μία, η συνένωση των αντικρουόμενων ομάδων που δρούσαν στην περιοχή και, από την άλλη, η παρακώλυση της εκλογικής διαδικασίας, που είχε καλέσει ο δικτάτορας, μετά από πιέσεις των Η.Π.Α. Η τεράστια αποχή από τις κάλπες, καθώς και η επιτυχημένη διεξαγωγή των, μικρής κλίμακας, επιχειρήσεων των επαναστατών επιτάχυναν την κατάρρευση του καθεστώτος.
Τον Δεκέμβριο του 1958, τα στρατεύματα των ανταρτών πλησίαζαν όλο και περισσότερο στην πόλη Santa Clara, όπου και θα δινόταν η πιο σημαντική μάχη για την εξέλιξη της επανάστασης. Η Santa Clara ήταν ο βασικός σιδηροδρομικός και διαμετακομιστικός κόμβος της κεντρικής Κούβας. Αποτελούσε, κατά κάποιον τρόπο, το πέρασμα για τη La Habana. Τα στρατεύματα του Batista έφταναν τους 4.000 στρατιώτες και ένα τρένο γεμάτο όπλα, ενώ το τμήμα των ανταρτών αποτελούνταν από 340 πολεμιστές, υπό τις οδηγίες του Guevara. Οι συγκρούσεις ήταν σκληρές. Την τελευταία μέρα του έτους, οι αντάρτες κατάφεραν να σταματήσουν το τρένο έξω από την πόλη. Αργά το βράδυ της ίδιας μέρας, ο Batista επιβιβάστηκε σε ένα αεροπλάνο και εγκατέλειψε την Κούβα με προορισμό τη Δομινικανή Δημοκρατία.
Η πρωτοχρονιά του 1959 βρήκε την Κούβα χωρίς δικτάτορα. Οι αντάρτες ακολούθησαν μια πορεία αρκετών χιλιομέτρων ως την πρωτεύουσα της χώρας, στις 2 Ιανουαρίου, όπου έγιναν δεκτοί με πανηγυρισμούς. Όταν έφτασε ο Fidel, μια εβδομάδα αργότερα, ήταν ο αδιαφιλονίκητος ηγέτης της επανάστασης, ενώ μαζί με τον Che θα μετατρέπονταν σε σύμβολο για τους επαναστάτες απανταχού. Η νέα κυβέρνηση προσπάθησε να αποτελέσει τη βάση για την εξάπλωση της επανάστασης σε όλη τη Λατινική Αμερική, ωστόσο, η απάντηση των Η.Π.Α. ήταν σκληρή, με την επιβολή του εμπάργκο να ισχύει, σε γενικές γραμμές, μέχρι σήμερα. Αυτό οδηγεί την Κούβα στη σφαίρα επιρροής της Ε.Σ.Σ.Δ., με τον Castro να δηλώνει, τον Δεκέμβριο του 1961, πως η επανάσταση στην Κούβα ήταν μια επανάσταση σοσιαλιστική.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Mike Gonzalez (2004), Ο Τσε Γκεβάρα και η επανάσταση στην Κούβα, Δεύτερη Έκδοση, Εκδόσεις Μαριξιστικό Βιβλιοπωλείο
- Συλλογικό έργο (2018), Της Eugenia Palieraki «Η Κουβανική Επανάσταση, Hasta la victoria, siempre!», στο Επαναστάσεις: Όταν οι λαοί γράφουν ιστορία, Εκδόσεις Διόπτρα
- Γιώργος Πετρόπουλος (2002, Ιανουάριος 6), Εφημερίδα Ριζοσπάστης, «Η νικηφόρα Επανάσταση στην Κούβα». Διαθέσιμο εδώ
