Της Αννίτας Ελισσαίου,
Ο όρος «cohabitation» έγινε γνωστός για πρώτη φορά στον πολιτικό κόσμο της Γαλλίας, με την είσοδο στην εποχή της Πέμπτης Γαλλικής Δημοκρατίας και, συγκεκριμένα, με τα αποτελέσματα των κοινοβουλευτικών εκλογών του 1986. Για πρώτη φορά στην ιστορία της πολιτικής στη Γαλλία, ο αρχηγός τους κράτους, ο Πρόεδρος και ο Πρωθυπουργός προέρχονται από διαφορετικά πολιτικά κόμματα.
Η «συμβίωση» ή «συγκατοίκηση», όπως έγινε γνωστός ο όρος, αναφέρεται ακριβώς στην περίπτωση όπου σε ημι-προεδρικά πολιτικά συστήματα, όπως αυτό της Γαλλίας, ο Πρόεδρος αντιπροσωπεύει διαφορετικό (συχνά αντίπαλο) κόμμα από αυτό που κατέχει την πλειονότητα των κοινοβουλευτικών θέσεων. Συμβαίνει επειδή ο Πρόεδρος πρέπει να επιλέξει έναν Πρωθυπουργό ο οποίος θα γίνει αποδεκτός από την πλειοψηφία της Εθνικής Συνέλευσης. Το φαινόμενο αυτό μπορεί να οδηγήσει σε πολιτικές εντάσεις ή και κρίσεις, λόγω των αντικρουόμενων απόψεων, αλλά, παράλληλα, μπορεί να γεφυρώσει και ιδεολογικά χάσματα. Αυτές οι «συμβιώσεις» έχουν παρατηρηθεί και σε άλλα ευρωπαϊκά κράτη, αλλά στο πλαίσιο της ανάλυσης του γαλλικού πολιτικού κόσμου, ενόψει των εκλογών του 2022, θα επικεντρωθούμε στην 1η cohabitation της περιόδου 1986-1988, με Πρόεδρο τον François Mitterrand του Σοσιαλιστικού Κόμματος και Πρωθυπουργό τον Jacques Chirac, αρχηγό του Rassemblement pour la République.
Η είσοδος στην περίοδο της Πέμπτης Γαλλικής Δημοκρατίας, με αρχηγό τον Charles de Gaulle και οι αλλαγές που αυτή επέφερε, σε συνδυασμό με το Σύνταγμα του 1958 ήταν καθοριστικές για την εμφάνιση της cohabitation. Μετά από την κατάρρευση της Τέταρτης Δημοκρατίας, έπειτα από την πολιτική κρίση που προκάλεσε στη Γαλλία ο πόλεμος στην Αλγερία για ανεξαρτησία, το νέο Σύνταγμα άλλαξε τον τρόπο διακυβέρνησης από κοινοβουλευτική δημοκρατία σε ημι-προεδρικό σύστημα, στο οποίο ο Πρόεδρος είναι ο αρχηγός του κράτους και ο Πρωθυπουργός, τον οποίο ο Πρόεδρος επιλέγει, είναι ο αρχηγός της κυβέρνησης. Μετά το δημοψήφισμα του 1962, ο Πρόεδρος εκλέγεται άμεσα, μέσω λαϊκής ψηφοφορίας, αντί για το εκλογικό κολλέγιο που ίσχυε προηγουμένως. Ο Πρόεδρος κατέχει ένα μεγάλο κομμάτι της εκτελεστικής εξουσίας, και μπορεί να βάλει τέλος στα πολιτικά αδιέξοδα και «λιμνάσματα» που χαρακτήριζαν την προηγούμενη δημοκρατία. Ο Πρωθυπουργός διηύθυνε το έργο της κυβέρνησης, δηλαδή, τη νομοθετική εξουσία. Το Κοινοβούλιο μπορεί να διαλύσει την κυβέρνηση με πρόταση μομφής, ενώ ο Πρόεδρος μπορεί να διαλύσει το Κοινοβούλιο και να κηρύξει εκλογές.
Τα αποτελέσματα των κοινοβουλευτικών εκλογών του 1986 οδήγησαν στην πρώτη cohabitation, όταν οι Σοσιαλιστές έχασαν την πλειοψηφία του Κοινοβουλίου από το κόμμα του Chirac. Η «συμβίωση» ήταν η μόνη επιλογή και τόσο οι δύο πολιτικοί όσο και ο λαός την αποδέχτηκαν. Mitterrand και Chirac είχαν τα βλέμματά τους στραμμένα στις προεδρικές εκλογές του 1988, και η cohabitation παρουσιάστηκε ως ευκαιρία και για τους δύο. Ο Chirac ήθελε να γίνει Πρόεδρος, για αυτό και σεβάστηκε τα δικαιώματα και τις εξουσίες του Mitterrand. Ο τελευταίος ήθελε να παραμείνει στην εξουσία, οπότε υιοθέτησε την εικόνα ενός πολιτικού που υπερασπιζόταν πρωτίστως την εθνική ενότητα. Ωστόσο, υπήρχαν αντικρουόμενες απόψεις και πολιτικές και ο αγώνας των δύο ανδρών για εξουσία, ενόψει των επόμενων εκλογών, προκάλεσε αρκετές εντάσεις, με αποτέλεσμα η διετής περίοδος της cohabitation να αποτελεί μια δοκιμασία για το γαλλικό πολιτικό σύστημα.
Οι μεγαλύτερες διαφορές μεταξύ δεξιάς και αριστεράς εκδηλώθηκαν στον τομέα της οικονομίας, με τον Chirac να συγκρούεται με τον Πρόεδρο Mitterrand. Ο Πρωθυπουργός ήθελε να ανατρέψει ή να αποσύρει νόμους των Σοσιαλιστών και πρώτος του στόχος ήταν η επανα-ιδιωτικοποίηση τραπεζών και εταιρειών που είχαν κρατικοποιηθεί από την προηγούμενη κυβέρνηση. Αυτό και άλλα ζητήματα, όπως η κατάργηση του φόρου περιουσίας και των ελέγχων τιμών και η ιδιωτικοποίηση κρατικών τηλεοπτικών σταθμών, έβρισκαν αντίθετο τον Mitterrand, ο οποίος ασκούσε βέτο στα αντίστοιχα διατάγματα. Ισχυριζόμενος ότι η κυβέρνηση δεν προστατεύει τα φτωχότερα στρώματα, δεν ενέκρινε τους προτεινόμενους νόμους, αναγκάζοντας τον Chirac να προσφύγει στο Συνταγματικό Συμβούλιο, προκειμένου να τεθούν σε ισχύ. Τα βέτο του Mitterrand ήταν συχνά, ειδικά σε θέματα εσωτερικής πολιτικής, γεγονός που καθυστέρησε σημαντικά την εφαρμογή της ατζέντας της δεξιάς, χωρίς, όμως, να προκαλέσει κάποια πολιτική κρίση.
Η εξωτερική πολιτική της Γαλλίας ήταν ακόμη ένας τομέας όπου σημειώθηκαν εντάσεις μεταξύ του Προέδρου και του Πρωθυπουργού. Η διπλωματία ήταν αρμοδιότητα του Mitterrand, όμως ο Chirac αμφισβήτησε το αν ο Πρόεδρος θα έπρεπε να έχει την υπεροχή σε αυτά τα θέματα. Ο Chirac, ο οποίος δεν είχε την εμπειρία και τις γνώσεις του Προέδρου στις διεθνείς σχέσεις, προσπάθησε να παρουσιάσει τις δικές του ιδέες, αλλά έκανε αρκετά λάθη. Στο τέλος, αποδέχτηκε τον ρόλο του Προέδρου στην εξωτερική πολιτική. Ο Chirac, άλλωστε, ήθελε να γίνει Πρόεδρος, οπότε απέφυγε τελικά να επιδιώξει τον περιορισμό των εξουσιών του Προέδρου στον χώρο αυτόν. Ο Chirac αποδέχτηκε, επίσης, την πολιτική του Mitterrand, επειδή αυτή είχε ιδέες του de Gaulle. Ο Mitterrand ήθελε να ενδυναμώσει τη θέση της Γαλλίας στη διεθνή σκηνή, ήθελε να ανεξαρτητοποιήσει τη χώρα από τις ΗΠΑ και επικεντρώθηκε στην εθνική κυριαρχία κατά τη διαδικασία της ευρωπαϊκής ενοποίησης.
Οι προεδρικές εκλογές του 1988, με νικητή τον Mitterrand, έβαλαν τέλος στην cohabitation. Παρότι διήρκησε για μόλις 2 χρόνια, η «συμβίωση» των δύο πολιτικών άφησε το σημάδι της. Δεν προκάλεσε συνταγματική κρίση, όπως φοβόντουσαν μερικοί, ούτε άλλαξε θεμελιωδώς το σύστημα, αλλά έδειξε ότι μπορεί να υπάρξει συνεργασία σε μια διαχωρισμένη κυβέρνηση.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Małgorzata Madej, “Cohabitation: The parliamentary aspect of the French semi-presidential system”, Polish Political Science, Vol. 37, διαθέσιμο εδώ
- Poulard, Jean V., “The French Double Executive and the Experience of Cohabitation”, Political Science Quarterly 105, no. 2, 1990, διαθέσιμο εδώ
- Morgan, Roger. “‘La Cohabitation’ or ‘La Cohabitension’? The Fifth Republic Enters a New Phase” Government and Opposition, vol. 21, no. 3, Cambridge University Press, 1986, διαθέσιμο εδώ
- La cohabitation de 1986-1988, une première sous la Ve République, Vie Publique, διαθέσιμο εδώ
