Ο πόλεμος στη Μαντζουρία (1931): Η «Χώρα του Ανατέλλοντος Ηλίου» ανοίγει τον κύκλο των συγκρούσεων στην Άπω Ανατολή

Της Νίκης Καραχάλιου,

Η Ιαπωνία του 21^ου αιώνα είναι μια σύγχρονη υπερδύναμη, η οποία συνδυάζει τον ορθολογισμό με τον ανθρωπισμό. Περισσότερο μοιάζει, θα λέγαμε, με έναν «επίγειο παράδεισο», καθώς είναι η χώρα με το υψηλότερο προσδόκιμο ζωής στον κόσμο, με τα χαμηλότερα ποσοστά βρεφικής θνησιμότητας και αυτοκτονιών, ενώ, προς το παρόν, συγκαταλέγεται στην πεντάδα των πιο αναπτυγμένων οικονομιών, καταλαμβάνοντας την τρίτη θέση. Μάλιστα, όσο περίεργο κι αν ακούγεται, η Ιαπωνία, μολονότι διαθέτει έναν από τους πιο καλά εκπαιδευμένους και εξοπλισμένους στρατούς, έχει παραιτηθεί από το δικαίωμά της να κηρύττει πόλεμο σε άλλη χώρα.

Τίποτα, λοιπόν, από το λαμπρό παρόν του 21^ου αιώνα δε μαρτυρά το σκοτεινό και αιματοβαμμένο παρελθόν του 20^ού αιώνα, τότε που η «Χώρα του Ανατέλλοντος Ηλίου», όπως προτιμούν οι ντόπιοι να την αποκαλούν, διέπραξε φοβερά εγκλήματα πολέμου. Τίποτα από την τωρινή οικονομική και κοινωνική άνθιση δε μαρτυρά ότι η Ιαπωνία της δεκαετίας του 1930 ήταν αυτή που δημιούργησε τις συνθήκες για το ξέσπασμα ενός νέου παγκοσμίου πολέμου –οι πρακτικές της, άλλωστε, αποτέλεσαν έμπνευση για τη ναζιστική Γερμανία–, με την εισβολή της στη Μαντζουρία, μία περιοχή της βορειοανατολικής Κίνας. Ας πάρουμε, ωστόσο, τα πράγματα από την αρχή.

Κατά τη δεκαετία του 1920 ως και τις αρχές της δεκαετίας του 1930, τα μεγάλα αστικά κέντρα της Ιαπωνίας δεν είχαν πραγματικά τίποτα να ζηλέψουν από τα περίφημα των δυτικών χωρών. Πνευματικά κέντρα, ακριβά μαγαζιά, χώροι διασκέδασης, όλα αυτά έδιναν την εικόνα μίας ισχυρής οικονομικά αυτοκρατορίας, που τίποτα δε μπορούσε να την κλονίσει. Παράλληλα, η ίδια ισορροπία παρατηρείται και στην ύπαιθρο, με το επισιτιστικό πρόβλημα να ανήκει –μέχρι τότε τουλάχιστον– στο παρελθόν. Βέβαια, για να μην ξεχνάμε ότι δεν κάνουμε λόγο για μία δεκαετία, όπου όλα ήταν «αγγελικά πλασμένα», αρκεί να θυμηθούμε ότι εκείνη ακριβώς την περίοδο ο ναζισμός είχε «ριζώσει» για τα καλά στη Γερμανία, η δε Ιαπωνία δε διέφερε και πολύ ως προς τις πρακτικές τρομοκρατίας που ακολουθούσε εναντίον των γειτόνων της. Αιώνιος εχθρός της; Η Κίνα, μία χώρα με την οποία βρίσκονταν σε έναν συνεχή οικονομικής φύσεως ανταγωνισμό. Οι ρίζες της εχθρότητάς τους εντοπίζονται το 1895, όταν η Κίνα ηττήθηκε από την Ιαπωνία κατά τον Α’ Σινοϊαπωνικό Πόλεμο. Κάπως έτσι, «γεννήθηκε» ο αντι-ιαπωνικός εθνικισμός από τη μεριά των Κινέζων και ο αντι-κινεζικός εθνικισμός από την πλευρά των Ιαπώνων. Ένας καθηγητής από το Πεκίνο αναφέρει χαρακτηριστικά: «Δύο στους δέκα Κινέζους αντιπαθούν τις ΗΠΑ, αλλά εννέα στους δέκα μισούν την Ιαπωνία».

Τέλος, την ακμάζουσα οικονομία της Ιαπωνίας ήρθε να πλήξει η παγκόσμια οικονομική κρίση (Κραχ) που ξεκίνησε από την Αμερική το 1929. Από εδώ και στο εξής ξεκίνησε μία σειρά προβλημάτων για την άλλοτε κραταιά αυτοκρατορία. Συγκεκριμένα, η Ιαπωνία βρισκόταν σε άμεση οικονομική εξάρτηση από την Αμερική. Αρκεί να ειπωθεί ότι οι Η.Π.Α απορροφούσαν το 96% της παραγωγής μεταξιού, την εισαγωγή του οποίου αναγκάστηκαν να «φρενάρουν». Από τη μεριά της, η Ιαπωνία επένδυε τα χρήματα που εισέπραττε στην καλλιέργεια ρυζιού, η οποία αποτελούσε και τη βασική τροφή των αγροτικών οικογενειών. Ως εκ τούτου, η οικονομική καταστροφή της Αμερικής «βύθισε» το 1931 την οικονομία και την κοινωνία της Ιαπωνίας στη φτώχεια.

Ωστόσο, ένα από τα προβλήματα που είχε να αντιμετωπίσει η αυτοκρατορία, πέρα από την οικονομική κατάρρευση, εξίσου, όμως, σημαντικό, ήταν κι αυτό της συνεχούς αύξησης του πληθυσμού, ο οποίος κόντευε να «αγγίξει» το δισεκατομμύριο. Η κυβέρνηση, αρχικά, θεώρησε ότι η μετανάστευση –φαινόμενο που γινόταν όλο και πιο έντονο– θα έδινε μία λύση στο πρόβλημα, παρόλα αυτά, γρήγορα διαψεύστηκε. Ο πληθυσμός, και ιδίως ο αγροτικός, αυξανόταν με τέτοιους ρυθμούς, ώστε το έδαφος της χώρας δε μπορούσε να τον συντηρήσει. Η μόνη λύση ήταν πια η επέκταση των συνόρων. Ο κλήρος έπεσε στη Μαντζουρία, μία ευρεία γεωγραφική περιοχή στη βορειοανατολική Κίνα, μία επιλογή καθόλου τυχαία, βέβαια, καθώς τη θεωρούσαν ως το μέσο, με το οποίο μελλοντικά θα καταλάμβαναν ολόκληρη την Κίνα! Το καλοκαίρι, λοιπόν, του ίδιου χρόνου (1931) Ιάπωνες δημόσιοι υπάλληλοι έφτασαν στη Μαντζουρία, προκειμένου να ελέγξουν το έδαφος και τις συνθήκες που επικρατούσαν εκεί γενικότερα. Πέρα από τις αγροτικές εκτάσεις, στη Μαντζουρία η κυβέρνηση επιθυμούσε να δημιουργήσει μία νέα ιαπωνική πόλη. Το σχέδιό τους άρχισε να τίθεται σε εφαρμογή.

Ειδικότερα, το καλοκαίρι του 1931, στην Ιαπωνία άρχισαν να τυπώνονται προπαγανδιστικές φυλλάδες, οι οποίες υποστήριζαν ότι η Μαντζουρία ανήκει στην Ιαπωνία και έχει καταληφθεί από τους Κινέζους. Αμέσως σημειώθηκαν εντάσεις, κυρίως μεταξύ Κινέζων και Ιαπώνων αγροτών, με τους πρώτους να προβαίνουν σε βιαιότητες εναντίον των δεύτερων. Το τελικό χτύπημα της Ιαπωνίας, όμως, έγινε στις 18 Σεπτεμβρίου του 1931. Το βράδυ της ίδιας ημέρας, ο ιαπωνικός στρατός τοποθέτησε εκρηκτικό μηχανισμό στις σιδηροδρομικές γραμμές κοντά στο Mukden της νότιας Μαντζουρίας, οι οποίες ανατινάχθηκαν το πρωί της 19^ης Σεπτεμβρίου. Η κυβέρνηση αρνήθηκε την οποιαδήποτε ανάμειξη με την ανατίναξη και, μάλιστα, κατέδειξε την Κίνα ως υπεύθυνη. Οι μάχες συνεχίστηκαν, με τον ιαπωνικό στρατό να αναδεικνύεται νικητής στις 27 Φεβρουαρίου 1932. Η Μαντζουρία ανεξαρτητοποιήθηκε και τέθηκε υπό την προστασία της Ιαπωνίας. Η Αμερική και η Κοινωνία των Εθνών (ΚτΕ), αν και καταδίκασαν τα γεγονότα, δε μπορούσαν να ανακόψουν την ιαπωνική επιθετικότητα…

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

• Henshaw, Jonathan and Smith, A. Craig and Smith, Norman (2021), Translating the Occupation: The Japanese Invasion of China, 1931-45, The University of British Columbia: UBC Press.
• Greenfeld, Liah (2012), Οι ρίζες της διαμάχης Κίνας – Ιαπωνίας, Το Βήμα. Διαθέσιμο εδώ.
• Historycentral.com, Japanese Invade Manchuria. Διαθέσιμο εδώ.