Του Νικόλαου Τσελέντη,
Κατά γενική παραδοχή, τα κράτη, προκειμένου να εξασφαλίσουν την κυριαρχία τους εντός της εδαφικής τους επικράτειας, χρησιμοποιούν, μεταξύ άλλων, το μονοπωλιακό δικαίωμά τους στη χρήση βίας. Όταν όμως η εκάστοτε ηγεσία αποτυγχάνει να διατηρήσει υπό τον έλεγχό της τις δυνάμεις ασφαλείας εν συνόλω, τότε αναδύονται νέες οργανώσεις που ενεργούν αυτοβούλως για την προστασία του πληθυσμού τους – συνήθως μειονότητες –, δημιουργώντας ένα κλίμα ανταγωνισμού ή και λεπτών ισορροπιών. Η περίπτωση των Peshmerga, δηλαδή των μαχητών του ημιαυτόνομου ιρακινού Κουρδιστάν που «αντιμετωπίζουν τον θάνατο», όπως πρόδηλα φανερώνει η ονομασία τους, φαίνεται πως συνδυάζει στο πέρας των χρόνων και τα δύο παραπάνω στοιχεία, συνιστώντας ένα μοναδικό παράδειγμα προς μελέτη. Για την πληρέστερη κατανόηση δε, κρίνεται απαραίτητη μια αναφορά στο ιστορικό υπόβαθρο της περιοχής και τη γέννηση του κινήματος αυτού.
Ιστορικό υπόβαθρο
Οι ρίζες των Peshmerga εντοπίζονται αρχικά σε ομάδες αποτελούμενες από φυλετικούς συνοριοφύλακες, περί τα 1800, κάτω από μία χαλαρή σύνδεση, ενώ η επίσημη σύσταση της εθνικής κουρδικής οργάνωσης προέκυψε με το τέλος του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου και τη συνακόλουθη εξασθένιση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Μόλις η τελευταία διασπάστηκε σε περισσότερα του ενός κράτη (Τουρκία, Συρία, Ιράκ), έστω υπό αποικιοκρατική εποπτεία, οι Κούρδοι διείδαν ένα κενό εξουσίας και άρχισαν σε νηπιακό στάδιο να θέτουν τα θεμέλια για ένα δικό τους ανεξάρτητο κράτος. Ορισμένες δεκαετίες αργότερα, το 1960, εμφανίστηκε εντονότερος ο κουρδικός εθνικισμός, ορώμενος πως όχι μόνον δεν συγκεντρώθηκαν οι ομοϊδεάτες του σε μια συγκεκριμένη περιφέρεια, σχηματίζοντας μία νέα κρατική οντότητα, αλλά περιθωριοποιήθηκαν και θεωρήθηκαν αναπόσπαστο τμήμα του Ιράκ. Έτσι, ξέσπασαν οι πρώτες συγκρούσεις ενάντια στη Βαγδάτη, δείχνοντας πως στον πυρήνα τους οι Peshmerga ήταν αντικαθεστωτικοί.
Το απότοκο της ήττας των Κούρδων από την ιρακινή κυβέρνηση το 1974-1975 ήταν η διάσπαση των διαφωνούντων φατριών εντός του Δημοκρατικού Κόμματος του Κουρδιστάν (Kurdistan Democratic Party – KDP), της κυρίαρχης πολιτικής ένωσης της εποχής, και η ανάκυψη ενός νέου πόλου, ονόματι Πατριωτική Ένωση του Κουρδιστάν (Patriotic Union of Kurdistan – PUK). Και οι δύο παρατάξεις, λόγω των διαφορετικών τους βλέψεων και ιδεολογιών, ενέταξαν τους μαχητές Peshmerga στο δυναμικό τους, μετατρέποντάς τους σε σώματα «πολιτοφυλακής», πλήρως εναρμονισμένα με τις πολιτικές τους κατευθύνσεις. Ωστόσο, ο Πόλεμος του Κόλπου (1990-1991), με την αποδυνάμωση των στρατευμάτων του Ιράκ, και η απέχθεια σύσσωμης της διεθνούς κοινότητας προς το πρόσωπο του Saddam Hussein επέτρεψαν την ίδρυση ενός de facto ανεξάρτητου κράτους στο βόρειο τμήμα της χώρας και όρισαν τους Peshmerga ως επίσημο οργανισμό κρατικής ασφάλειας.
Η σύμπλευση των KDP και PUK ήταν βραχύβια, καθώς οι πρώτες εκλογές του 1992 κατέδειξαν την παρουσία δύο αντίρροπων στρατοπέδων, τα οποία απέσπασαν σχεδόν το ίδιο ποσοστό ψήφων. Μπορεί, λοιπόν, να συμφωνήθηκε μία ενοποιημένη κυβέρνηση με ομοιόμορφη κατανομή των Υπουργείων, έχοντας στο πηδάλιο τους Masoud Barzani και Jalal Talabani, αρχηγούς των KDP και PUK αντίστοιχα, αλλά υπήρξε τόσο δύσκολη η συνεργασία τους, σε σημείο που τα μέλη τους ενεπλάκησαν σε έναν αιμοσταγή, τριετή εμφύλιο (1994-1997), ο οποίος τερματίστηκε με τη διαμεσολάβηση των Ηνωμένων Πολιτειών και την υπογραφή των Ειρηνευτικών Συμφωνιών της Ουάσινγκτον (1998). Αυτές, με τη σειρά τους, προέβλεπαν τη μοιρασιά των εσόδων και εξόδων στις κουρδικές επαρχίες, τον διαχωρισμό της εξουσίας στο βόρειο τμήμα για το KDP και στο νότιο για το PUK και την απόρριψη της εισόδου στις ιρακινές δυνάμεις στο ευρύ Κουρδιστάν, με τις Η.Π.Α. να υπόσχονται την αρωγή τους για τον κατευνασμό του επεκτατισμού του δυνάστη Hussein.
Νομιμοποίηση των Peshmerga
Η κατάσταση άλλαξε άρδην το 2003 με την πτώση του Saddam Hussein, η οποία έδωσε ένα οριστικό τέλος στον παναραβισμό του κόμματος Μπάαθ. Στην αλλαγή σελίδας του Ιράκ, οι Κούρδοι πάλεψαν να διατηρήσουν ζωντανή τη φωνή τους, πράγμα που κατάφεραν, τη στιγμή που το ιρακινό Σύνταγμα αναγνώρισε το Κουρδιστάν ως μία εκ των ομοσπονδιακών περιοχών του κράτους. Εν τοις πράγμασι, οι Peshmerga έγιναν το βασικό όργανο της τάξης και της ειρήνης στο Κουρδιστάν, τονίζοντας ότι δε συμβαδίζουν με τις εντολές της κεντρικής ηγεσίας και λειτουργούν ανεξάρτητα. Μετά τη Συμφωνία Ενοποίησης του 2006, οι μαχητές Peshmerga εντάχθηκαν σε μία ενιαία διοίκηση, δίνοντας το δικαίωμα στους στρατολογουμένους να μην προέρχονται από κάποιο κόμμα ούτε να είναι πιστοί σύντροφοι των Barzani και Talabani.
Η εμφάνιση του Ισλαμικού Κράτους
Η διαδικασία της μεθοδικής μεταρρύθμισης του θεσμού των Peshmerga διακόπηκε απότομα το 2014, όταν το Ισλαμικό Κράτος (IS) εισέβαλλε στο βόρειο Ιράκ, την ελεγχόμενη από Κούρδους περιφέρεια, προκαλώντας εκ νέου αναταράξεις. Οι μαχητές δεν έδρασαν συλλογικά ούτε και άμεσα, διότι το PUK και το KDP εξέφρασαν εκ διαμέτρου αντίθετες απόψεις ως προς τους φονταμενταλιστές∙ από τη μία, το PUK επιθυμούσε τη συντριβή των τρομοκρατών και, από την άλλη, το KDP ήταν πεπεισμένο πως το Ισλαμικό Κράτος στόχευε μόνον τη Βαγδάτη, αφήνοντας αλώβητο το κουρδικό έδαφος. Μάλιστα, το KDP πίστεψε πως η δράση του IS θα απασχολούσε την ιρακινή κυβέρνηση, δίνοντάς του την ευκαιρία να αποκτήσει ορισμένα αμφισβητούμενα τμήματα της χώρας. Κάτι τέτοιο δε συνέβη.
Το Ισλαμικό Κράτος απέσπασε περιοχές από το Κουρδιστάν και τότε οι Peshmerga ενώθηκαν για πρώτη φορά στην ιστορία τους με τις ιρακινές ένοπλες δυνάμεις. Πλέον, ο εχθρός τους ήταν κοινός και, παρά τη μεγάλη τους δυσαρέσκεια ένθεν και ένθεν, απομάκρυναν αποφασιστικά τους «ιερούς πολεμιστές», λαμβάνοντας οδηγίες από τις Ηνωμένες Πολιτείες. Οι Peshmerga, διαθέτοντας πολλές γυναίκες στις επιχειρήσεις τους σαν «άσσοι στο μανίκι τους», αναδείχθηκαν σε προστάτες της πληγείσας Μέσης Ανατολής, μαχόμενοι με αυταπάρνηση και ζήλο, γεγονός που δεν πέρασε απαρατήρητο σε διεθνές επίπεδο. Τουναντίον, μπόρεσαν να εξασφαλίσουν σημαντικές χρηματοδοτήσεις για την οργάνωση του σώματός τους και έλαβαν υποστήριξη για τη διατήρηση της αυτονομίας τους, απαγορεύοντας στο Ιράκ να στραφεί εναντίον τους.
Επιμύθιο
Με την αποδυνάμωση του τζιχάντ στη Μέση Ανατολή, οι Peshmerga πασχίζουν να βρουν την ταυτότητά τους και να επαναπροσδιοριστούν. Από το άκρο της αντικαθεστωτικής δράσης πέρασαν στην απροσδόκητη σύμπραξη με την ιρακινή κυβέρνηση, δημιουργώντας ένα παράδοξο άνευ προηγουμένου. Όμως, με τον κίνδυνο του IS να έχει εξαλειφθεί σχεδόν εξ ολοκλήρου, οι κομματικές αντιπαραθέσεις των κουρδικών πληθυσμών φαίνεται να αναζωπυρώνουν, καθόσον κάθε πλευρά έχει ένα δικό της όραμα να υλοποιήσει. Ορισμένοι επιζητούν την πλήρη απόσχιση από το Ιράκ, άλλοι προσβλέπουν σε μία εποχή ουσιαστικής συνεργασίας με το κέντρο και το Ιράκ ανά περιόδους αμφιταλαντεύεται μεταξύ εκεχειρίας και πολέμου.
Φυσικά, δεν μπορεί να λεχθεί με σιγουριά το εάν οι Peshmerga είναι οι ειρηνοποιοί της Μέσης Ανατολής και ενδεχομένως μικρή σημασία έχει. Εξάλλου, στην πολιτική δεν υφίστανται αμιγώς καλοί και κακοί, απλώς πλευρές που ερμηνεύουν με άλλη οπτική τα τεκταινόμενα.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Profile: Who are the Peshmerga?, BBC, διαθέσιμο εδώ
- The Peshmerga: A force for peace, Foreign Policy, διαθέσιμο εδώ
- Chapter 2 – The evolution of the Peshmerga, Clingendael.org, διαθέσιμο εδώ
- Chapter 3 – Peshmerga politics, Kurdistan and the Iraqi state, Clingendael.org, διαθέσιμο εδώ
- Peshmerga Female Fighters: From Frontline to Sideline, Washington Institute, διαθέσιμο εδώ
- Chapter 1 – The Peshmerga security paradox: soldiers, rebels and militiamen, Clingendael.org, διαθέσιμο εδώ
- The Iraqi Kurdish Peshmerga: military reform and nation-building in a divided polity, Taylor & Francis Online, διαθέσιμο εδώ
