Του Δημήτρη Βασιλειάδη,
Στη διάρκεια του 5ου αιώνα π.Χ. και για ένα διάστημα περίπου 50 ετών παρατηρείται η συνεχής ενδυνάμωση του αθηναϊκού κράτους και της κυριαρχίας του σε ένα μεγάλο μέρος του ελλαδικού χώρου μέσω της Α΄ Δηλιακής Συμμαχίας, η οποία γι’ αυτόν τον λόγο ονομάζεται εναλλακτικά και Α΄ Αθηναϊκή Ηγεμονία. Το, επί αιώνες, αντίπαλο δέος της Αθήνας, η Σπάρτη, παρακολουθούσε με ανησυχία την αθηναϊκή πολυεπίπεδη ενίσχυση. Δικαιολογημένα θα έλεγε κανείς, η πελοποννησιακή πόλη αισθανόταν μία ολοένα και μεγαλύτερη απομόνωση από τις υπόλοιπες δυνάμεις του ελλαδικού χώρου, καθώς οι τελευταίες στρέφονταν προς την Αθήνα.
Η διαμόρφωση της άνωθεν κατάστασης, καθώς και ο φόβος μιας αθηναϊκής επίθεσης, η οποία θα κατέληγε στην κατάκτηση της Σπάρτης, οδήγησαν στην έναρξη του Πελοποννησιακού Πολέμου, μιας ένοπλης σύγκρουσης που διήρκεσε συνολικά 27 χρόνια. Η πρώτη φάση των ένοπλων συγκρούσεων, γνωστή και ως «Αρχιδάμειος Πόλεμος» (431-421 π.Χ.), χαρακτηρίστηκε από χτυπήματα στρατηγικής σημασίας, που κατόρθωσαν και οι δύο πλευρές, την οχύρωση του πληθυσμού της Αττικής εντός των αθηναϊκών τειχών και τον θάνατο 2 πρωταγωνιστών των συγκρούσεων, του Κλέωνα για την Αθήνα και του Βρασίδα από την πλευρά των Λακεδαιμονίων.
Τα παραπάνω γεγονότα καθιστούν την υπογραφή μιας συνθήκης ειρήνης κάτι περισσότερο από επιτακτική. Έτσι, λοιπόν, το 421 π.Χ. υπογράφεται η λεγόμενη «Νικίειος Ειρήνη». Το συγκεκριμένο όνομα δόθηκε λόγω του Αθηναίου Στρατηγού Νικία, ο οποίος αντιπροσώπευε την αθηναϊκή πλευρά στις διαπραγματευτικές συνομιλίες. Η προβλεπόμενη διάρκειά της ήταν 50 χρόνια, με ετήσιες ανανεώσεις. Επιπλέον, οι αιχμάλωτοι στρατιώτες θα απελευθερώνονταν και θα επέστρεφαν στις πόλεις τους. Από τους πιο σημαντικούς όρους ήταν ότι οι περιοχές της Πύλου και της Αμφίπολης, οι οποίες στη διάρκεια του πολέμου είχαν παρθεί από τις αντίπαλες παρατάξεις, θα επιστρέψουν στους προκατόχους τους. Τέλος, τα μέλη της Δηλιακής Συμμαχίας αποκόμισαν κι αυτά κάποια κέρδη. Συγκεκριμένα, η Αθήνα εγγυήθηκε την αυτονομία τους, η οποία λόγω των επεκτατικών διαθέσεων της πρώτης δεν ήταν εξασφαλισμένη, όπως, επίσης, και τη μείωση των φόρων στα επίπεδα που είχε ορίσει ο Αριστείδης κατά την έναρξη της Συμμαχίας.
Η επόμενη μέρα της υπογραφής της συνθήκης ειρήνης θα μπορούσε να παρομοιαστεί, όπως μαρτυρά και ο τίτλος, με την περίοδο του Ψυχρού Πολέμου. Ένα βασικό στοιχείο που προοικονομούσε την αποτυχία της πλήρους εφαρμογής των συμφωνιών που υπογράφτηκαν ήταν η άρνηση ορισμένων εκ των συμμάχων των Λακεδαιμονίων να υπογράψουν τη «Νικίειο Ειρήνη». Συγκεκριμένα, οι Ηλείοι, οι Κορίνθιοι, οι Βοιωτοί και οι Μεγαρείς εξέφρασαν την παραπάνω αντίθεση. Το γεγονός αυτό αναδεικνύει έναν διχασμό στις τάξεις της Πελοποννησιακής Συμμαχίας, με τη Σπάρτη να χάνει σε έναν βαθμό την επιρροή που ασκούσε άλλοτε, κάτι που λειτουργούσε υπέρ της Αθήνας.
Με τον διχασμό τόσο στην τάξη της Πελοποννησιακής Συμμαχίας όσο και στην περιοχή της Πελοποννήσου να είναι εμφανής, η Αθήνα θα προσπαθεί να τον εκμεταλλευτεί υπέρ της. Πρώτη της ενέργεια, λοιπόν, θα ήταν να πάρει με το μέρος της ορισμένες ουδέτερες δυνάμεις του πελοποννησιακού χώρου. Το αποτέλεσμα ήταν την επόμενη χρονιά μετά τη σύναψη της ειρήνης, το 420 π.Χ., να υπογραφεί μία αμυντική συμμαχία μεταξύ Αθήνας-Άργους-Μαντινείας-Ήλιδας. Η συμφωνία αυτή αποδεικνύει με τον πλέον εμφατικό τρόπο την αθηναϊκή παρείσφρηση στην πελοποννησιακή επικράτεια και σ’ αυτό το σημείο φαίνεται η υπερδύναμη της Αττικής να έχει «το πάνω χέρι».
Η κατάσταση αυτή θα ανατραπεί 2 χρόνια αργότερα, το 418 π.Χ. Τη χρονιά αυτή λαμβάνει χώρα η μάχη της Μαντινείας, μία κομβική σύγκρουση για την εξέλιξη του Πελοποννησιακού Πολέμου. Στη σύγκρουση έλαβαν μέρος στρατεύματα του νεότευκτου αμυντικού συνασπισμού εναντίον σπαρτιατικών δυνάμεων. Οι συμμαχικές δυνάμεις ηττήθηκαν κατά κράτος, με τη μικρή αθηναϊκή δύναμη που στάλθηκε να μένει ακέφαλη, καθώς οι 2 στρατηγοί της σκοτώθηκαν. Μετά το πέρας της σύγκρουσης η Αθήνα σταμάτησε τις προσπάθειες επιρροής στην περιοχή της Πελοποννήσου και η Σπάρτη επανήλθε ως ηγέτιδα δύναμη του χώρου.
Η ήττα στο πεδίο της μάχης ήταν ένα σημαντικό πλήγμα για την Αθήνα τόσο σε επίπεδο γοήτρου όσο και στον στρατηγικό τομέα. Η απώλεια της Πύλου, του μεγαλύτερου αθηναϊκού «τροπαίου» κατά την πρώτη φάση του Πελοποννησιακού Πολέμου, καθώς και η αδυναμία ανακατάληψης της Αμφίπολης, επιδείνωσαν την ήδη βαριά ατμόσφαιρα στην πόλη της Αττικής. Η ανάγκη μιας επιτυχίας στο άμεσο μέλλον μπορεί να χαρακτηριστεί επιτακτική. Η λύση βρέθηκε στο «πρόσωπο» του νησιού της Μήλου. Ο δωρικός χαρακτήρας του νησιού το οδηγούσε αυτομάτως σε μία φιλική στάση προς τους Λακεδαιμονίους. Φυσικά, η συμπάθεια προς τη Σπάρτη δεν ήταν κάτι το νέο και οι Αθηναίοι το γνώριζαν αυτό. Άλλωστε, δεν ήταν η πρώτη φορά που το κυκλαδίτικο νησί ερχόταν αντιμέτωπο με την αθηναϊκή δύναμη. Είχε προηγηθεί και μία επίθεση το 426 π.Χ., κατά την οποία το νησί λεηλατήθηκε.
Η επίθεση που πραγματοποιήθηκε κατά τη «Νικίειο Ειρήνη», δέκα χρόνια μετά την προαναφερθείσα, μπορεί να χαρακτηριστεί αρκετά σκληρότερη. Συγκεκριμένα, οι αθηναϊκές δυνάμεις εκτέλεσαν όλους τους άνδρες, που βρίσκονταν σε στρατεύσιμη ηλικία, και υποδούλωσαν τον υπόλοιπο πληθυσμό. Τέλος, προκειμένου να αλλοιωθεί ο δωρικός χαρακτήρας του νησιού, εγκαταστάθηκαν σ’ αυτό 500 Αθηναίοι άποικοι.
Θα μπορούσε κανείς να ισχυριστεί ότι η βιαιότητα των αθηναϊκών δυνάμεων στο συγκεκριμένο περιστατικό δεν ήταν τυχαίο γεγονός. Οι επιτιθέμενοι προέρχονταν από μία σειρά αποτυχιών και παρά το γεγονός ότι κατά τα πρώτα χρόνια μετά την υπογραφή της ειρήνης είχαν προβάδισμα στον διπλωματικό τουλάχιστον τομέα, η πτώση της επιρροή τους ήταν «ηλίου φαεινότερη». Το γεγονός αυτό δυσκόλευε τη διατήρηση της συνοχής στο αθηναϊκό στρατόπεδο, καθώς οι σύμμαχοι της Αθήνας δεν είδαν τις υποσχέσεις, που έλαβαν στο περιθώριο της υπογραφόμενης ειρήνης, να πραγματοποιούνται πλήρως. Η επίθεση, λοιπόν, σε μία περιοχή που παρουσίαζε ομοιότητες με την πλειοψηφία των μελών της Δηλιακής Συμμαχίας, με την κυρίαρχη να είναι η θάλασσα, έστελνε ένα μήνυμα σχετικά με την αθηναϊκή δύναμη προς πάσα κατεύθυνση.
Η επιχείρηση αυτή υπήρξε και μία από τις τελευταίες ενέργειες που έλαβαν χώρα κατά την περίοδο της «Νικίειου Ειρήνης». Ακολούθησε η αθηναϊκή συντριβή στη Σικελία ως αποτέλεσμα της ομώνυμης εκστρατείας. Οι λανθασμένες στρατηγικές επιλογές της θαλάσσιας υπερδύναμης κατά την περίοδο αυτή έγειραν την πλάστιγγα του πολέμου υπέρ των Λακεδαιμονίων.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΓΡΑΦΙΑ
- Lefevre, Francois (2016), Ιστορία του Αρχαίου Ελληνικού Κόσμου, Αθήνα: Ινστιτούτο του Βιβλίου Καρδαμίτσα
- Mosse, Claude (2002), Η ιστορία μιας δημοκρατίας: Αθήνα, 3η ανατύπωση, Αθήνα: Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης
- Warry, John (1995), Warfare in the Classical World, University of Oklahoma Press
