Της Περσεφόνης Βλαχούτσικου,
Το μήλο κρύβει εν μέρει το πρόσωπο. Ένα αυτονόητο αντικείμενο (το μήλο) κρύβει το εμφανές (αλλά άγνωστο) πρόσωπο. Έτσι έχετε το εμφανές πρόσωπο, το μήλο, που κρύβει το ορατό αλλά κρυμμένο, το πρόσωπο του ατόμου. Είναι κάτι που συμβαίνει συνεχώς. Ό,τι βλέπουμε κρύβει κάτι άλλο, πάντα θέλουμε να βλέπουμε αυτό που κρύβεται από αυτό που βλέπουμε. Υπάρχει ενδιαφέρον για αυτό που κρύβεται και που το ορατό δεν μας το δείχνει. Αυτό το ενδιαφέρον μπορεί να πάρει τη μορφή ενός αρκετά έντονου συναισθήματος, ενός είδους σύγκρουσης, θα έλεγε κανείς, μεταξύ του ορατού που είναι κρυμμένο και του ορατού που είναι παρόν.
-René Magritte για τον πίνακα The son of Man
Η αυτοπροσωπογραφία του Βέλγου σουρεαλιστή Ρενέ Μαγκρίτ στον πίνακα που ζωγράφισε ο ίδιος με τίτλο “Le fils de l’homme” είναι η εξήγηση στον βασικό προβληματισμό του αν αυτό που βλέπουμε είναι αληθινό και μας αρκεί ή αν θα ήταν προτιμότερο το ορατό που βρίσκεται μπροστά μας να κρύβει κάτι άλλο, κρυμμένο.
Ο πίνακας απεικονίζει μία κεντρική μορφή που ορίζει το έργο. Η μυστηριώδης ανδρική φιγούρα εμφανίζεται με σκουρόχρωμο παλτό, λευκό πουκάμισο και κόκκινη γραβάτα. Στο προσκήνιο βρίσκεται ένας τοίχος κοντός σε ύψος, που φτάνει περίπου στο ύψος της μέσης της φιγούρας ενώ πίσω από αυτό απλώνεται μία ήρεμη θάλασσα η οποία έρχεται σε αντίθεση με τον γκρίζο, γεμάτο σύννεφα ουρανό. Σημαντικό είναι πως στο ύψος του προσώπου υπάρχει αιωρούμενο ένα πράσινο μήλο μαζί με τα φύλα του, με αποτέλεσμα να το καλύπτουν σχεδόν όλο. Το μήλο ουσιαστικά μας κρύβει τη φιγούρα, η οποία χωρίς αυτό θα ήταν σίγουρα αναγνωρίσιμη. Μπορούμε να διακρίνουμε την άκρη του αριστερού ματιού με βάση την οποία καταλαβαίνουμε πως το βλέμμα είναι ευθύ και μοιάζει να διαπερνά το αντικείμενο που βρίσκεται μπροστά. Επίσης, παρουσιάζεται μία ιδιομορφία στο αριστερό χέρι, καθώς ο αγκώνας έχει ζωγραφιστεί μάλλον σαν να έχει μία ανατομική δυσμορφία ή έχει τοποθετηθεί σε προβολή. Η παλάμη του χεριού βρίσκεται σε μία θέση πιο πίσω σε σχέση με το άλλο υπάρχων χέρι και είναι σκοτεινιασμένη σαν να έχει πρόθεση να κρυφτεί. Κυριαρχούν ψυχρά και μουντά χρώματα τα οποία δηλώνουν μία μελαγχολική ατμόσφαιρα.
Συνεχίζοντας τον προβληματισμό που διατυπώθηκε στην αρχή του άρθρου, πράγματι η σχέση του μήλου με το πρόσωπο δημιουργεί ερωτήματα σχετικά με τον συμβολισμό του στην προσπάθεια της ερμηνείας του. Το γιατί δεν φαίνεται το πρόσωπο του άνδρα είναι βασική ερώτηση που προκύπτει αμέσως μόλις κοιτάξει κανείς τον πίνακα. Όμως, τι είναι αυτό που κάνει τον θεατή να συγκεντρωθεί και να καταβάλει προσπάθεια να αναλύσει το πρόσωπο το οποίο μάλιστα είναι και άγνωστο σε όλους; Με βάση τα λεγόμενα του Ρενέ Μαγκρίτ αλλά και την καθημερινή πραγματικότητα, αυτό είναι ένα γεγονός που συμβαίνει συνεχώς.
Ο ανθρώπινος νους τείνει να «βλέπει» τα κρυμμένα χαρακτηριστικά και όχι εκείνα που παρουσιάζονται εύκολα μπροστά του. Αν υποθέσουμε πως μπορούμε να δούμε το ορατό παρόν, αλλά το ορατό κρυμμένο ενός άλλου ανθρώπου, το παρόν μπορούμε να το εξηγήσουμε με βάση τα εξωτερικά χαρακτηριστικά, την εμφάνιση, ενώ η κρυμμένη εικόνα μπορεί να αναλυθεί μόνο με βάση τα συναισθήματα, τις εμπειρίες και τις αντιλήψεις, χαρακτηριστικά τα οποία δεν φαίνονται αμέσως και χρειάζονται χρόνο για να παρουσιαστούν. Κάποιες φορές θέλουμε να γνωρίζουμε σε κάποιον αυτό που κρύβεται και όχι αυτό που βλέπουμε. Άλλες φορές πάλι, δεν μας καλύπτει αυτό που βλέπουμε και θα θεωρούσαμε ιδανικό να υπήρχε ένα διαφορετικό κρυμμένο και ας μη το είχαμε συναντήσει ακόμα. Γενικά, πάντα εμφανίζονται στοιχεία που δεν βοηθούν στην άμεση κατανόηση των πραγμάτων και είναι εκείνα που κάθε φορά θέλουμε να αγνοήσουμε.
Η αυτοπροσωπογραφία σε ένα ορατό παρόν είναι πολύ διαφορετική από την έκδοσή της σε ένα ορατό κρυμμένο. Για παράδειγμα, τα άτομα φαίνονται, κινούνται και δρουν διαφορετικά μέσα σε μία ομάδα και αλλιώς όταν βρίσκονται με τον εαυτό τους σε μια ανάγκη να σκεφτούν ή να δράσουν ατομικά. Αν τοποθετήσουμε τις δύο αυτές πλευρές σε μία ιεραρχία, η συμπεριφορά που εκφράζουμε σε ένα πλήθος είναι εκείνη που γίνεται αντιληπτή πρώτη και σε όλους ενώ η εσωτερικευμένη έρχεται δεύτερη ή μπορεί για μερικούς να μην πάρει κάποια θέση να μην αφεθεί «ελεύθερη» προς τα έξω.
Μεταφέροντας τα παραπάνω στο περιεχόμενο του πίνακα, παρατηρούμε πως συμβαίνει ο αντίστροφος συλλογισμός. Η ανδρική φιγούρα είναι το ορατό κρυμμένο της καθημερινότητας. Παρόλο που παρουσιάζεται ως βασική, στο κέντρο του πίνακα, είναι εκείνη που κρύβεται και δεν φανερώνει το πιο βασικό στοιχείο: το πρόσωπο. Αντίθετα, το μήλο εμφανίζεται ως η πρώτη αντιληπτή εικόνα, η εικόνα του ορατού παρόντος.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Ρενέ Μαγκρίτ: Ο αινιγματικός ”υιός του Ανθρώπου”, maxmag.gr, διαθέσιμο εδώ
- The Son Of Man, 1946 by Rene Magritte, renemagritte.org, διαθέσιμο εδώ
- Rene Magritte – 372 artworks – painting, wikiart.org, διαθέσιμο εδώ
