Της Ελένης Μανουδάκη,
Ο μέχρι σήμερα άγνωστης ταυτότητας street artist Banksy έχει γίνει γνωστός παγκοσμίως για τα έργα του και τα μηνύματα που περνάει μέσα από αυτά. Η ιστορία του Banksy ως καλλιτέχνη του δρόμου και οι προσπάθειές του να αποκρύψει την ταυτότητά του κάνουν τις φιγούρες του τα μοναδικά του «διαδραστικά υποκατάστατα». Μαζί με τον αρουραίο, ο πίθηκος είναι ένας από τους πιο συχνά χρησιμοποιούμενους ζωικούς χαρακτήρες του Banksy, για να σατιρίσει τη φύση της ανθρωπότητας.
«Γελάστε τώρα, αλλά μια μέρα θα είμαστε υπεύθυνοι»
Το “Laugh Now” απεικονίζει έναν πίθηκο που φοράει μια σανίδα, υποδηλώνοντας ότι είναι καταπιεσμένος ή υποδουλωμένος. Θα μπορούσε να είναι μια κριτική του τρόπου με τον οποίο οι άνθρωποι συμπεριφέρονται στα ζώα, που τα αιχμαλωτίζουν για ψυχαγωγία ή ιατρικές εξετάσεις. Το δυσοίωνο κείμενο στον πίνακα είναι ταυτόχρονα χλευαστικό και απειλητικό, υποσημαίνοντας ότι ο χαρακτήρας ετοιμάζει μια εξέγερση, σαν να προειδοποιεί για μια επικείμενη επανάσταση. Είναι, επίσης, η χιουμοριστική άποψη του καλλιτέχνη για τη θεωρία της εξέλιξης του Δαρβίνου.
Αρχικά, ήταν μια τοιχογραφία μήκους έξι μέτρων, ζωγραφισμένη με σπρέι, με τη φιγούρα του πιθήκου να επαναλαμβάνεται δέκα φορές στη σειρά, για να σχηματίσει ένα σκηνικό στο μπαρ του Μπράιτον. Δέκα πίθηκοι, ο τελευταίος μόνο παρών με τη μισή του μορφή, στέκονται δίπλα δίπλα, ολόσωμοι και δεν ντρέπονται να εμφανίσουν τα μηνύματά τους σε σανίδες. Αν και τέσσερις φιγούρες δε μιλούν καθόλου, έξι επιδεικνύουν ένα πολύ συγκεκριμένο σημείωμα: «Γέλα τώρα, αλλά μια μέρα θα είμαστε υπεύθυνοι». Οι πίθηκοι στο πάνελ όχι μόνο έχουν μια αναρχική ιδιότητα —υποσχόμενοι πλήρη εκδίκηση για την άνοδό τους στην εξουσία— αλλά κάνουν, επίσης, μια συναρπαστική μελέτη για το μέλλον της τέχνης του δρόμου.
«Ζωγραφίζεις 100 χιμπατζήδες και ακόμα σε λένε αντάρτικο καλλιτέχνη»
Πρόκειται για τον μεγαλύτερο γνωστό καμβά του Banksy που ζωγραφίστηκε με χρώματα λαδιού και έχει μήκος 42 μέτρων και πλάτος 25 μέτρα. Φέρει τον τίτλο «Αποκεντρωμένο Κοινοβούλιο». Ο πίνακας παρουσιάζει το βρετανικό κοινοβούλιο γεμάτο χιμπατζήδες, οι οποίοι με τη σειρά τους αντικαθιστούν τους πολιτικούς που κάθονται στα πράσινα έδρανα στη Βουλή των Κοινοτήτων. Παρά το γεγονός ότι ζωγραφίστηκε το 2009, πολλοί μελετητές έχουν κάνει συγκρίσεις με την πολιτική και το χάος που παρατηρήθηκε στη Βουλή των Κοινοτήτων σχετικά με το Brexit. Πουλήθηκε στην τιμή των 9,9 εκατομμυρίων λιρών (11,1 εκατομμύρια ευρώ) στο Λονδίνο, σε δημοπρασία του οίκου Sotheby’s. Mια τιμή-ρεκόρ για τον Βρετανό καλλιτέχνη δρόμου.
Εκτέθηκε για πρώτη φορά στην έκθεση “Banksy vs. Bristol Museum”, η οποία πραγματοποιήθηκε στο Bristol Museum & Art Gallery το 2009, προσελκύοντας περισσότερους από 300.000 επισκέπτες, ρεκόρ για κάθε μουσειακό έκθεμα στο Ηνωμένο Βασίλειο. Μετέπειτα, το δανείστηκε το Μουσείο του Μπρίστολ τον Μάρτιο του 2019, σηματοδοτώντας τόσο τη 10η επέτειο της έκθεσης όσο και την αρχική προγραμματισμένη έξοδο της Βρετανίας από την Ευρωπαϊκή Ένωση στις 29 Μαρτίου. Εκείνη την εποχή, έγραψε ο Banksy: «Το έφτιαξα πριν από 10 χρόνια. Το μουσείο του Μπρίστολ μόλις το έβαλε ξανά στην έκθεση για να τιμήσει την ημέρα του Brexit. Γελάστε τώρα, αλλά μια μέρα κανείς δε θα είναι υπεύθυνος». Η μνημειώδης ελαιογραφία της Βουλής των Κοινοτήτων του Banksy προσφέρει μια προκαταρκτική εικόνα του ολοένα και πιο ταραχώδους προσώπου της πολιτικής στη Βρετανία.
Ως φόρος τιμής στο προηγούμενο έργο “Laugh Now”, το «Αποκεντρωμένο Κοινοβούλιο» παρουσιάζει τη σκληρή υλοποίηση αυτού του προαισθήματος. Δεν μπορούμε παρά να ελπίζουμε ότι η φαινομενικά οξυδερκής διόραση του καλλιτέχνη δε μας πάει τόσο μακριά. Ασφαλώς, αποδομένη σε μεγάλη κλίμακα, συναγωνίζεται τους μεγάλους Πίνακες της Ιστορίας της Νεοκλασικής εποχής. Το παρόν επισημαίνει τη ζωώδη πανδαισία της παγκόσμιας πολιτικής τα τελευταία χρόνια.
«Υπάρχουν χωρίς άδεια. Τους μισούν, τους κυνηγούν και τους διώκουν. Ζουν σε ήσυχη απόγνωση ανάμεσα στη βρωμιά. Κι όμως, είναι ικανοί να γονατίσουν ολόκληρους πολιτισμούς»
Οι αρουραίοι είναι μία από τις μεγαλύτερες πηγές έμπνευσης του Banksy και ένα από τα πιο παραγωγικά θέματα στη δουλειά του. Ένας αναγραμματισμός του “ART”, ο αρουραίος (rat), είναι ένα αλληγορικό εργαλείο που χρησιμοποιείται από τον Banksy για να αποκαλύψει τις κακίες και τα ελαττώματα της ανθρώπινης φυλής και να κάνει στάση για εκείνους που μοχθούν στο σκοτάδι.
«Ζωγράφιζα αρουραίους για τρία χρόνια πριν κάποιος πει “αυτό είναι έξυπνο”. Είναι ένας αναγραμματισμός της τέχνης» και έπρεπε να προσποιηθώ ότι το ήξερα από τότε»
Το σύμβολο του αρουραίου είναι, επίσης, αυτό που ο Banksy συνδέει με τον εαυτό του. Κυνηγημένοι από τις αρχές οι αρουραίοι, όπως οι καλλιτέχνες γκράφιτι, τείνουν να εμφανίζονται τη νύχτα και θεωρούνται από μεγάλο μέρος της κοινωνίας βρώμικα και ενοχλητικά όντα. Δίνοντας φωνή στη φιγούρα του αρουραίου, ο Banksy μιλά για εκείνους που καταπιέζονται και νικήθηκαν από τον ατελείωτο ανταγωνισμό και τον καταναλωτισμό που υπάρχει στην καπιταλιστική κοινωνία μας —την παροιμιώδη «φυλή αρουραίων».
Η εκτίμηση του Banksy για τους αρουραίους αποδίδεται συχνά στον Γάλλο καλλιτέχνη με στένσιλ Blek le Rat, ο οποίος θεωρείται ευρέως ο πατέρας του στένσιλ γκράφιτι και είναι διάσημος για την εισαγωγή της αστικής τέχνης στη Γαλλία τη δεκαετία του ’80, περίπου 20 χρόνια πριν από τον Banksy. Οι αρουραίοι προσωποποιούνται και παρουσιάζονται συχνά σε κωμικές καταστάσεις, χλευάζοντας τα ανθρώπινα ελαττώματα. «Αν είσαι βρώμικος, ασήμαντος και δεν αγαπάς, τότε οι αρουραίοι είναι το απόλυτο πρότυπο».
Covid Rats
Στις 16 Απριλίου 2020, ο Banksy κυκλοφόρησε μια σειρά εικόνων στο Instagram, από κάτι που φαίνεται να είναι μια καλλιτεχνική εγκατάσταση διαφόρων αρουραίων μέσα στο προσωπικό μπάνιο κάποιου.
Ενώ το μεγαλύτερο μέρος της Ευρώπης βρισκόταν σε καραντίνα, είναι ένας τρόπος να δείξουμε στον κόσμο ότι η δημιουργικότητα δε σταματά ποτέ και ότι οπουδήποτε μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να δημιουργήσει λίγη διασκέδαση, να εκφράσει και να μοιραστεί λίγη τέχνη. Ο Banksy πρόσθεσε: «Η γυναίκα μου μισεί όταν δουλεύω από το σπίτι».
Από την εμφάνιση των εικόνων, αυτοί οι άτακτοι αρουραίοι διασκέδαζαν λίγο στο μπάνιο. Το ένα κουνιέται από ένα δαχτυλίδι πετσέτας και απλώνει το μικρό του πόδι για να πιτσιλίσει η οδοντόκρεμα, ενώ ένα άλλο περνάει πάνω από ένα ρολό χαρτιού υγείας. Υπάρχει ακόμη και ένας αρουραίος που κάνει χρήση των εγκαταστάσεων, αν και ο στόχος του είναι ξεκάθαρος. Στον καθρέφτη, βλέπουμε έναν αρουραίο να κάνει το ίδιο πράγμα που κάναμε πολλοί από εμάς —να σημαδεύει τις μέρες της καραντίνας.
Προς υποστήριξη των καλυμμάτων προσώπου, ο Banksy μοιράστηκε ένα βίντεο στο Instagram του. Το βίντεο με τον τίτλο “London Underground Undergoes Deep Clean“, δείχνει ένα άτομο ντυμένο σαν υπεύθυνο απολύμανσης να ζωγραφίζει με σπρέι τους αρουραίους του Banksy. Το έργο τέχνης καλύπτει τους εσωτερικούς τοίχους ενός τρένου Circle Line Tube Train και παρουσιάζει μικρούς αρουραίους να βήχουν στο τρένο, να χρησιμοποιούν μάσκες ως αλεξίπτωτα και να μεταφέρουν αντισηπτικό. Αν δεν ήταν ήδη αρκετό, η ρινική απέκκριση είναι βαμμένη σε ανοιχτό μπλε χρώμα και φαίνεται πιτσιλισμένη παντού –μια υπενθύμιση για να φοράμε μάσκες προστασίας!
“Love Rat”
Το “Love Rat” μπορεί να φαίνεται ως ρομαντικό με την πρώτη ματιά, αλλά τα πράγματα δεν είναι ποτέ ακριβώς όπως φαίνονται, όταν πρόκειται για τον Banksy. Ο αρουραίος φαίνεται κάτω από μια κόκκινη καρδιά φρεσκοβαμμένη με ένα πινέλο που κρατά ακόμα. Καθώς οι αρουραίοι συνδέονται συχνά με το να είναι βρώμικα και αντιπαθητικά ζώα, αυτή η εικόνα θα μπορούσε να υποδηλώνει ότι ακόμη και οι «χειρότεροι από τους χειρότερους» είναι ικανοί να αγαπήσουν.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- About Banksy Expalined, banksyexpalined.com, διαθέσιμο εδώ.
- Banksy’s Dystopian View of The House of Commons Breaks Auction Record for the Artist, sothebys.com, διαθέσιμο εδώ.
- Banksy: New coronavirus-inspired artwork appears on Tube, bbc.com, διαθέσιμο εδώ.
