Του Γιώργου Σαλπιγγίδη,
Οι τελευταίες δεκαετίες του 18ου αιώνα αποτέλεσαν για τη Γαλλία τον πυρήνα για την πολιτική αλλαγή της χώρας και το πέρασμα σε μια νέα εποχή με καινούριες δομές και αξίες. Ο λόγος φυσικά για τη Γαλλική Επανάσταση που για πολλούς ερευνητές ήταν ένα στάδιο μετάβασης από την φεουδαρχία προς τον καπιταλισμό.
Ο Georges Lefebvre στο έργο τουThe Coming of the French Revolution θεωρεί πως το ξέσπασμα της επανάστασης συνέβη λόγω των διαφορετικών αξιώσεων που προέβαλαν πλέον οι κοινωνικές τάξεις και των προβληματικών οικονομικών του κράτους. Διαβλέπει δύο τάξεις να κυριαρχούν, αυτή της αριστοκρατίας και του κλήρου, ενώ η τάξη των αστών έψαχνε τρόπο διεξόδου. Από την πλευρά του, ο Albert Soboul αναφέρει πως η Επανάσταση ήταν μια και μοναδική και είχε αστικό και φιλελεύθερο χαρακτήρα με υποστήριξη από τον απλό λαό και τους αγρότες. Επίσης, λέει χαρακτηριστικά ότι «Η βασική αιτία της Επανάστασης ήταν η δύναμη μιας αστικής τάξης που έφτασε στην ωριμότητά της και ήρθε αντιμέτωπη με μια παρακμασμένη αριστοκρατία γαντζωμένη πεισματικά στα προνόμιά της». Η Γαλλία είχε φτάσει να μετρά πάνω από 25.000 οικογένειες με τίτλους (που ήταν προϊόν αγοράς), αριθμός εκατονταπλάσιος σε σχέση με τη Μ. Βρετανία την ίδια περίοδο.
Σε όλο αυτό το σύστημα, η αστική τάξη έψαχνε τρόπους να βγει στην επιφάνεια. Αξίζει να πούμε πως οι άνθρωποι της εποχής ενδεχομένως να θεωρούσαν αστό έναν κάτοικο της πόλης, έναν εισοδηματία, έναν που κατείχε τίτλο ευγενείας, κάποιον που είχε μια επιχείρηση κ.ο.κ. Όποια και να είναι τα κριτήρια για τη δημιουργία της τάξης αυτής ένα είναι σίγουρο, πως επιθυμούσαν να μπουν στους κύκλους των ευγενών και όχι να τους πολεμήσουν.
Το ερώτημα όμως που προκύπτει είναι το πώς φτάσαμε σε αυτό το σημείο και τι προηγήθηκε τα προηγούμενα χρόνια ώστε να φτάσουμε σε αυτό το σημείο και στη μεγαλειώδη επανάσταση του 1789. Ένα μεγάλο μέρος της απάντησης κρύβεται στις δεκαετίες του 1770 και 1780, που αποτέλεσαν καίρια σημεία για τη μετέπειτα πορεία της Γαλλίας.
Ξεκινώντας από το 1770, παρατηρούμε πως συντελείται μια κατακόρυφη δημογραφική αύξηση, η οποία άρχισε σταδιακά να πιέζει την οικονομία. Έτσι, από την αρχή του αιώνα που ο πληθυσμός αριθμούσε περίπου 22 εκατομμύρια πολίτες, έφτασε μέχρι το έτος της επανάστασης να μετρά 28 εκατομμύρια. Ο κόσμος αυτός είχε ανάγκη από τροφή και εργασία, και η μη εξεύρεσή τους πίεζε το κράτος. Έπειτα, το μεγάλο πρόβλημα που επικρατούσε στη γεωργία ήταν η αγρανάπαυση, καθιστώντας την μη αποτελεσματική, ενώ όπως αναφέρει λίγα χρόνια πριν, στα 1760, ο γεωπόνος Duhamel du Monceau «σχεδόν η μισή γη αυτού του βασιλείου είναι σε αγρανάπαυση». Πρόβλημα, επίσης, αποτελούσε το διάστημα αυτό η μεταφορά των προϊόντων από τα λιμάνια –με πλούσια αγαθά να φτάνουν στη χώρα από τις υπεράριθμες αποικιακές κτήσεις της- στην ενδοχώρα, καθώς δεν είχε διαμορφωθεί το σιδηροδρομικό δίκτυο, κάτι που ήταν επιζήμιο για τη μεταφορά των εμπορευμάτων. Έχει υπολογιστεί πως εάν η μεταφορά των τροφίμων από το λιμάνι προς την ενδοχώρα ξεπερνούσε τα δεκαπέντε χιλιόμετρα, το κόστος της μεταφοράς εξάλειφε το κέρδος. Συνεπώς, η δεκαετία του 1770 βρίσκει τη Γαλλία αντιμέτωπη με περισσότερους κατοίκους, που δεν μπορούσαν να οργανώσουν καλά τη γεωργία και το παλαιό δίκτυο μεταφορών δημιουργούσε ζημίες.
Σε αυτές τις εξελίξεις θα έρθουν να προστεθούν την επόμενη δεκαετία του 1780 δύο μείζονος σημασίας γεγονότα. Το πρώτο ήταν η αρχή της χρεοκοπία της μοναρχίας, ειδικότερα μετά από τη συμμετοχή της στον Αμερικανικό Εμφύλιο Πόλεμο Ανεξαρτησίας, με απώτερη συνέπεια την κατάρρευση της γαλλικής κυβέρνησης το καλοκαίρι του 1788. Το δεύτερο σχετιζόταν με τα οικονομικά του κράτους που βρίσκονταν σε δεινή κατάσταση, καθώς η οικονομική δυσπραγία που δημιουργήθηκε, λόγω της μειωμένης συγκομιδής του 1788, των καταστροφών καιρικών φαινομένων και της δημογραφικής αύξησης, όπως είδαμε, έφερε αρνητικές τιμές στα έσοδα.
Από την άλλη, και τις δυο αυτές δεκαετίες οι μικρές βιομηχανικές μονάδες που υπήρχαν, σε σχέση με την έκταση της χώρας, δεν ήταν ικανές να συμβάλουν στην πολυπόθητη οικονομική ανάπτυξη. Η Γαλλία τον καιρό εκείνο διέθετε κάτι λιγότερο από 1.000 κλωστικές μηχανές και 8 κλωστοϋφαντουργικές μηχανές, την ίδια στιγμή που η Μεγάλη Βρετανία είχε αντίστοιχα 20.000 και 9.000. Ένας τομέας που επέφερε σημαντικά κέρδη ήταν αυτός του υπερπόντιου εμπορίου, με της αποικίες της Γαλλίας, ωστόσο με την κατάρρευσή τους στα τέλη του 18ου αιώνα το πλήγμα ήταν μεγάλο. Ένα ακόμα δεδομένο της κατάστασης ήταν η δεσποτική συμπεριφορά των μοναρχών του 18ου αιώνα, κάτι που δυσαρεστούσε τον κόσμο και συνέβαλε στην εκδήλωση της Επανάστασης. Σε αντίθεση, όμως, με τους προκατόχους του, ο Λουδοβίκος ΙΣΤ΄ (1774-1792) δεν επέδειξε την ίδια συμπεριφορά, καθώς φαίνεται να απέχει από την πολιτική ζωή του τόπου με την εξουσία να φεύγει από τα χέρια του, με αποτέλεσμα η μοναρχία να περνά τη χειρότερη φάση της, ενώ ήταν και μια από τις αιτίες της πτωτικής πορείας της χώρας κατά την εξεταζόμενη περίοδο.
Οι λιβελλογράφοι επιτίθενται συνεχώς κατά του στέμματος και της ίδιας της συζύγου του Λουδοβίκου, Μαρίας Αντουανέτα, κατηγορώντας την για πλήθος σκανδάλων και ανηθικότητα. Επίσης, η επιλογή του Λουδοβίκου να επαναφέρει τη θρησκευτική τελετή για την στέψη του, το 1775, με όλο το τελετουργικό και την αναχρονιστική τελετή του «αγγίγματος του βασιλιά», αγγίζοντας 2.400 πάσχοντες από χοιράδωση με σκοπό να τους «γιατρέψει», δεν έβρισκαν τον λαό και τους φιλοσόφους, που είχαν αναδυθεί, ένθερμους υποστηρικτές. Η έντονη επιστροφή στον καθολικισμό —που περίπου από τα μέσα του 18ου αιώνα είχε αρχίσει να φθίνει— δεν συνέβαλε στη βελτίωση της εικόνας του, διότι η άνθηση του Διαφωτισμού και η απαγκίστρωση από θρησκευτικές προκαταλήψεις είχαν πλέον γερές ρίζες.
Έτσι, μέσα από αυτές τις δύο δεκαετίες το παλαιό καθεστώς άρχισε να παραπαίει. Αυτό ήταν εμφανές και στην κοινωνία, διότι τα προβλήματα που αναφέραμε οδήγησαν στην αύξηση των περιθωριακών ομάδων, των επαιτών, των αστέγων, των εγκληματιών κ.ο.κ. Από την άλλη, τα οικονομικά του κράτους δεν ήταν πλέον σε καθόλου καλή κατάσταση, αφού είχαν ετήσιο έλλειμμα εκατό εκατομμυρίων λιβρών, με τα έσοδα να είναι 475 εκατομμύρια. Η δυσαρέσκεια του λαού οδήγησε στη σύγκληση των Γενικών Τάξεων στις Βερσαλλίες στις 5 Μαΐου 1789, που ήταν το πρώτο βήμα των μεγάλων εξελίξεων που θα ακολουθούσαν.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Blanning, T.C.W. (2016), Γαλλική Επανάσταση: Ταξική ή πολιτισμική σύγκρουση;, Αθήνα: Εκδόσεις Οκτώ
- Μπαλωτή, Ξ. Δ. (2020), Γαλλική Επανάσταση (1789-1799), Αθήνα: Εκδόσεις Βιβλιοπολείον της Εστίας
- Κρόρυ, Μ. Μ., Μουλντέρ Ρ. (2009), Η Γαλλική Επανάσταση για αρχάριους, Αθήνα: Εκδόσεις Θύραθεν/Επιλογή
