Του Άγγελου Γονιδέλη,
Το καλοκαίρι του 1914, η Ευρώπη φλέγεται. «Ο Μεγάλος Πόλεμος» έχει ξεκινήσει, παρασύροντας όλες τις μεγάλες δυνάμεις της εποχής σε μετωπική σύγκρουση. Η Γερμανία και η Αυστρία (γνωστές και ως συμμαχία των «Κεντρικών Δυνάμεων») βρίσκονται αντιμέτωπες με τη Ρωσία, τη Γαλλία και την Αγγλία (γνωστή και ως συμμαχία της Αντάντ). Ούσα περικυκλωμένη, η Γερμανία επιθυμεί να εισβάλει με ταχύτητα στη Γαλλία –μέσω Βελγίου– ισοπεδώνοντάς την. Έτσι, θα μπορεί να συγκεντρώσει τις δυνάμεις ενάντια στην πολύ μεγαλύτερη Ρωσία, της οποίας η κινητοποίηση των δυνάμεων απαιτεί χρόνο, ασφαλίζοντας την ήπειρο και κερδίζοντας θεαματική και αδιαμφισβήτητη νίκη.
Έτσι, στις 14 Αυγούστου, ξεκινάει η «Μάχη των Συνόρων», με τις αγγλογαλλικές δυνάμεις της Αντάντ να οδηγούνται σε συνεχή υποχώρηση προς το Παρίσι. Οι γερμανικές δυνάμεις έχουν πλήρη αριθμητική υπεροχή, καθώς και άρτια εκπαίδευση και εξοπλισμό. Για την ώρα, το γερμανικό σχέδιο φαίνεται να εκτελείται επιτυχώς και η νίκη στο δυτικό μέτωπο φαίνεται σίγουρη. Ωστόσο, οι επιτυχίες τους στη δύση επιτυγχάνονται με την αποδυνάμωση των ανατολικών τους συνόρων, τα οποία θεωρούνται ασφαλή από ρωσική επίθεση, καθώς οι τελευταίοι θα καθυστερήσουν να συγκεντρώσουν τις δυνάμεις τους.
Με το δυτικό μέτωπο στα πρόθυρα κατάρρευσης, οι Αγγλογάλλοι πιέζουν τη Ρωσία να επιταχύνει τις διαδικασίες και να τραβήξει γερμανικές δυνάμεις στην Ανατολή. Έτσι, ο επιτελάρχης του ρωσικού στρατού, Δούκας Νικόλαος, ξάδελφος του Τσάρου, διατάζει την κινητοποίηση του πρώτου και δεύτερου ρωσικού στρατού, στα σύνορα Ρωσίας-Γερμανίας. Η διαταγή βρίσκει τους στρατούς σχεδόν έτοιμους, καθώς η Ρωσία κατάφερε να διαψεύσει τις γερμανικές εκτιμήσεις, μαζεύοντας τις δυνάμεις της γρηγορότερα απ’ όσο αναμενόταν. Παρ’ όλα αυτά, οι δυο στρατοί ακόμα υστερούν σε εφόδια, όταν ξεκινούν την εισβολή στην Ανατολική Πρωσία.
Ο Αρχιστράτηγος της επίθεσης, Yakov Zhilinsky, αποσκοπεί στην περικύκλωση του μικρού γερμανικού στρατεύματος και την κατάληψη της περιοχής έως και τον ποταμό Βιστούλα, από τον οποίο θα μπορούσαν να την υπερασπιστούν καλύτερα. Έτσι, ο πρώτος στρατός, υπό την ηγεσία του στρατηγού Rennenkamf, καλείται να χτυπήσει από ανατολικά, τραβώντας και καθηλώνοντας τη γερμανική άμυνα. Ταυτόχρονα, ένας δεύτερος, μεγαλύτερος στρατός, θα κινηθεί από τον Νότο, υπό τον στρατηγό Samsonov, πίσω από τις γερμανικές δυνάμεις, καταλαμβάνοντας τις ανατολικές όχθες του Βιστούλα και αποκόβοντας τις τελευταίες. Ωστόσο, το σχέδιο, αν και καλό από τακτικής άποψης, θα αποτύχει τους στόχους του, λόγω της κακής εκτέλεσής του.
Ο ρωσικός στρατός, παρά το τρομακτικό του μέγεθος, έπασχε από πολλούς παράγοντες. Πρωτίστως, από την περιορισμένη ρωσική βιομηχανία, που αδυνατούσε να καλύψει τον εξοπλισμό των στρατιωτών, αφήνοντας, έτσι, τα στρατεύματα κακώς εφοδιασμένα. Επιπλέον, η ραδιοεπικοινωνία μεταξύ των δυνάμεων εκτελούταν μέσω απαρχαιωμένου κώδικα, τον οποίο οι Γερμανοί είχαν ήδη σπάσει. Ως αποτέλεσμα, οι γερμανικές δυνάμεις είχαν πλήρη επίγνωση των ρωσικών κινήσεων, αφού υπέκλεπταν τα μηνύματά τους. Τέλος, η ρωσική διοίκηση ήταν χωρισμένη και βαθιά αναξιοκρατική. Συγκεκριμένα, οι δυο στρατηγοί, Samsonov και Rennenkamf, ήταν γνωστοί και για το μίσος που έτρεφαν ο ένας για τον άλλον, αφού εκπροσωπούσαν διαφορετικές φατρίες μέσα στον τσαρικό στρατό με αντικρουόμενα συμφέροντα.
Παρ’ όλα αυτά, όταν στις 17 Αυγούστου ο στρατός του Rennenkamf ξεκινήσει την προέλασή του προς τη δύση, οι ρωσικές δυνάμεις καταφέρνουν να νικήσουν τις γερμανικές υπό την ηγεσία του στρατηγού Max von Prittwitz, οδηγώντας τες σε υποχώρηση. Ο τελευταίος, μαθαίνοντας την προέλαση του Samsonov από τον νότο, κατάλαβε την απειλή και πρότεινε την εγκατάλειψη της περιοχής, έως ότου νέες δυνάμεις έρθουν από τη δύση, κάνοντας δυνατή την αντεπίθεση. Για τη δειλία του ο Prittwitz αποδεσμεύεται και αντικαθίσταται από τον θρυλικό Paul von Hindenburg και τον αξιωματικό του Eric Ludendorff.
Οι δύο στρατιωτικοί, έχοντας πάρει μαζί τους ορισμένες δυνάμεις από τη δύση, ετοιμάζονται να υπερασπιστούν τα πάτρια εδάφη τους. Το σχέδιό τους βασίζεται στην κακή συνεννόηση των δύο ρωσικών στρατών, η οποία οφείλεται στην έχθρα των στρατηγών τους. Ο Rennenkamf έχει καθυστερήσει στην προέλασή του, αφού έχει ξεπεράσει τις γραμμές ανεφοδιασμού του. Επιπλέον, γερμανικές δυνάμεις ακόμα πολεμούν, υποχωρώντας αργά και σταθερά, καθυστερώντας τον στην κατάληψη του Konigsberg (σημερινό Kaliningrad). Αντίθετα, ο Samsonov, έχοντας μηδαμινή αντίσταση, προελαύνει όλο και βαθύτερα σε εχθρικό έδαφος, απλώνοντας τις δυνάμεις του. Σύντομα, η συνοχή του στρατεύματος καταρρέει, με τα πλευρά του να αφήνονται εκτεθειμένα.
Αυτά τα σφάλματα πρόκειται να αξιοποιήσουν στο έπακρο ο Hindenburg και Ludendorff. Συγκεντρώνοντας όλες τους τις δυνάμεις κατά του Samsonov (παρά μερικών μονάδων ιππικού για να απασχολήσουν τον Rennenkamf), εξαπολύουν επιθέσεις στα πλευρά του ρωσικού στρατού στις 26 Αυγούστου, κοντά στην πόλη Allenstein. Ακολουθούν τέσσερις μέρες ασταμάτητης μάχης, με τις γερμανικές δυνάμεις να αξιοποιούν άριστα το ιππικό και το –κατά πολύ ανώτερο– πυροβολικό τους. Η δεξιά πλευρά των Ρώσων δεν αργεί να καταρρεύσει, ακολουθούμενη από την αριστερή. Το κέντρο περικυκλώνεται, όπου και παραδίδεται, έπειτα από μια σύντομη συμπλοκή. Συνολικά, ο στρατός του Samsonov διαλύεται με 30.000 νεκρούς και 90.000 αιχμαλώτους πολέμου. Ο Samsonov αυτοκτονεί την επόμενη μέρα. Οι γερμανικές δυνάμεις, έπειτα, στρέφονται κατά του Rennenkamf, νικώντας τον και αναγκάζοντάς τον να υποχωρήσει πίσω στα ρωσικά σύνορα.
Για τους Ρώσους, η εκστρατεία στην Ανατολική Πρωσία δεν ήταν τίποτα λιγότερο από πανωλεθρία. Δυο στρατοί σχεδόν εξ ολοκλήρου κατεστραμμένοι, μα πιο σημαντικό όλα, τα πολεμοφόδια τους χαμένα. Η ρωσική ήττα αποσταθεροποίησε το ανατολικό μέτωπο μέχρι και το 1915. Σύντομα, η Ρωσία θα αναγκάζονταν να εγκαταλείψει την Πολωνία και πολλές άλλες περιοχές. Στον νότο, αν και θα πετύχαινε σοβαρές νίκες επί της Αυστρίας, πάλι θα αναγκαζόταν να υποχωρήσει, φέρνοντας τον πόλεμο σε ρωσικό έδαφος. Η επίδοση της Ρωσίας σε αυτά τα πρώτα στάδια του πολέμου θα ήταν ενδεικτική της συνολικής ικανότητας του τσαρικού στρατού. Τα επόμενα τέσσερα χρόνια αλλεπάλληλες αλλαγές θα οδηγήσουν τον ρωσικό λαό στην αγκαλιά των Μπολσεβίκων, που θα τον καταδίκαζε σε άλλον έναν αιώνα τυραννίας.
Για τους Γερμανούς, η νίκη εξασφάλισε την ασφάλεια των ανατολικών συνόρων τους. Η ανατολική Πρωσία, μητέρα του Καϊζερικού καθεστώτος, είχε ύψιστη συμβολική σημασία για το γερμανικό έθνος. Η μάχη που έγινε με τον ρωσικό στρατό ονομάστηκε «Μάχη του Τάννενμπεργκ». Το Τάννενμπεργκ, αν και είναι 30 χλμ μακριά από την τοποθεσία της πραγματικής μάχης, ήταν το μέρος στο οποίο οι Σλάβοι νίκησαν τους Γερμανούς Τεύτονες Ιππότες το 1410. Με τη νίκη τους επί της Ρωσίας, οι Γερμανοί φαίνονται να εκδικούνται αυτήν τη ντροπιαστική ήττα των προγόνων τους. Όμως, η νίκη είχε το τίμημά της. Οι δυνάμεις που αποτραβήχτηκαν από τη δύση εμπόδισαν τις γερμανικές δυνάμεις να καταφέρουν να νικήσουν τους Αγγλογάλλους στη «Μάχη του Μάρνη», έξω από το Παρίσι. Δεν είναι παράλογο να υποθέσει κανείς ότι μια νίκη εκεί θα έδινε στη Γερμανία οριστική νίκη επί της δύσης και, υστέρα, επί της ανατολής. Αντ’ αυτού, οι Γερμανοί θα ανταμείβονταν με τέσσερα χρόνια αιματηρού πολέμου χαρακωμάτων, τον οποίον, εν τέλει, θα έχαναν, κάνοντας το γερμανικό έθνος έρμαιο του Ναζισμού και των διεστραμμένων απόψεών του.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Price, B. The major battles of First World War. PW Press 2013
- Showalter, D. Tannenberg Clash of Empires 1914. Potomac Books 2004, Washington D.C.
- Από την ιστοσελίδα Britannica, στο “Battle of Tannenberg”, Διαθέσιμο εδώ
