Του Τιμολέοντος Παλαιολόγου,
Στις αρχές του 1997, η γείτονα χώρα Αλβανία βρισκόταν αντιμέτωπη με εσωτερικά προβλήματα επιπέδου εμφυλίου πολέμου, οδηγώντας σε ένοπλη σύγκρουση μεταξύ του καθεστώτος Berisha και εξαγριωμένων ένοπλων πολιτών. Τα γεγονότα που διαδραματίστηκαν άλλοτε περιγράφονται με τον όρο εξέγερση και άλλοτε με τον όρο εμφύλιος, περιγράφουν, εντούτοις, την ίδια εσωτερική διαμάχη στην Αλβανία.
Με την «πτώση» του κομμουνισμού και τη διάλυση της Ε.Σ.Σ.Δ. τον Δεκέμβριο του 1991, χώρες του πρώην ανατολικού μπλοκ, αλλά και «αδέσμευτες» κομμουνιστικές, όπως η Γιουγκοσλαβία και η Αλβανία, ακολούθησαν την πολιτική καθαίρεση της σοσιαλιστικής-κομμουνιστικής κρατικής διοίκησης, που ακολούθησαν μετά το πέρας του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Στην περίπτωση της Αλβανίας δε, με τον θάνατο του Enver Hoxha, το 1985, και τη λήξη της τεσσαρακονταετούς ηγεσίας του στην Αλβανία ως Γενικού Γραμματέα του κυβερνώντος Κόμματος Εργασίας της Αλβανίας (Partia e Punës e Shqipërisë), αναλαμβάνει την ηγεσία ο Ramiz Alia μέχρι και το 1992, όποτε και «έπεσε» τυπικά ο κομμουνισμός στην Αλβανία με την επικράτηση του Δημοκρατικού Κόμματος Αλβανίας (Partia Demokratike e Shqipërisë), υπό τον Sali Berisha στις εκλογές της 22ας Μαρτίου 1992.
Η «αποκομμουνιστικοποίηση» της Αλβανίας, μίας χώρας η οποία υπό το σκληρό καθεστώς του Hoxha, είχε μείνει αποκομμένη σχεδόν πλήρως από τη διεθνή πραγματικότητα για 40 περίπου χρόνια, οδήγησε στον τραγικό απολογισμό να είναι μία από τις πλέον φτωχές χώρες στη γηραιά ήπειρο. Η νίκη του Δημοκρατικού Κόμματος σήμανε την αλλαγή στον κρατικό οικονομικό σχεδιασμό από μία εξ ολοκλήρου ελεγχόμενη και κρατικά ρυθμιζόμενη κεντρική οικονομική πολιτική σε μία καπιταλιστική ανοιχτή αγορά. Σαφώς, όταν μία οικονομία περιστρέφεται για δεκαετίες γύρω από τον κρατικό παρεμβατισμό, είναι λογικό να υπάρχουν γραφειοκρατικά προβλήματα στην εξέλιξη της ελεύθερης οικονομίας, καθώς, ακόμη, και προβλήματα κατανόησης της ιδιωτικής πρωτοβουλίας και ιδιοκτησίας. Ο αλβανικός λαός είχε γαλουχηθεί για 2-3 γενιές με συγκεκριμένα, μη αμφισβητήσιμα πρότυπα λειτουργίας, ενώ κατά πάσα πιθανότητα ο μέσος πολίτης δε γνώριζε τον τρόπο λειτουργίας μιας καπιταλιστικού τύπου οικονομίας. Οι ανωτέρω μεταβλητές δημιούργησαν εύφορο έδαφος για τη μαζική δράση ορισμένων καιροσκόπων, οι οποίοι με υποσχέσεις υψηλού κέρδους εξαπάτησαν τον απαίδευτο σε δυτικές οικονομικές πρακτικές αλβανικό λαό. Και όταν γίνεται αναφορά στον αλβανικό λαό, συμπεριλαμβάνονται κρατικά όργανα, τραπεζίτες, ακόμη και βουλευτές και μέλη της κυβερνήσεως, ανθρώπους μορφωμένους, δηλαδή, οι οποίοι ενεπλάκησαν και είτε εξαπατήθηκαν είτε εξαπάτησαν.
Το σχήμα “Ponzi”, γνωστό και ως σχήμα πυραμίδων, αποτελεί ένα οικονομικό σύστημα αύξουσας ιεραρχίας, που αποφέρει κέρδος στον «επενδυτή» αναλόγως τον αριθμό των υφισταμένων. Πολύ χοντρικά, κάποιος διαφημίζει ότι η εταιρεία έχει μεγάλα περιθώρια κέρδους, προσκαλώντας επιπλέον «επενδυτές» για να συμμετάσχουν στην επένδυση και να μοιραστούν τα κέρδη. Οι λοιποί επενδυτές λειτουργούν ως υφιστάμενοι του αρχικού επενδυτή και με τη σειρά τους προσεγγίζουν και άλλους επενδυτές, οι οποίοι θα είναι υφιστάμενοι των ιδίων κ.ο.κ. Με αυτόν τον τρόπο δημιουργείται μία ιεραρχική δομή σε σχήμα πυραμίδας, που έχει ως αποτέλεσμα τη μεταφορά των «επενδυτικών πόρων» από τα χαμηλότερα κλιμάκια προς την κορυφή. Η συνήθης πρακτική των σχημάτων αυτών είναι να προσεγγίζουν όσο το δυνατόν περισσότερο κόσμο, ενώ, παράλληλα, δεν υπάρχει κάποια περιουσιακή κατάσταση, η οποία να δεσμεύει σε περίπτωση πτώχευσης. Σταδιακά και όσο υπάρχει συνεχής ροή νέων επενδυτών, οι παλαιότεροι επενδυτές λαμβάνουν κανονικά το ποσοστό «κέρδους». Όταν υπάρξει τέλμα στην είσοδο νέων επενδυτών, για να επιτευχθεί κέρδος, αυξάνεται σταδιακά η συνεισφορά που ζητείται από τους χαμηλότερους στην πυραμίδα, οδηγώντας σε μία μη βιώσιμη κατάσταση. Όταν, όμως, ζητηθεί από τον «επενδυτή» να λάβει πίσω τα χρήματά του, τότε, εμφανίζεται το μέγεθος της πλεκτάνης, καθότι όλα τα έσοδα από την πυραμίδα υφαρπάζονται ως προσωπικό όφελος του ατόμου-επιχείρησης στην κορυφή της πυραμίδας και οι τακτικές επιστροφές «κέρδους» προς του υπόλοιπους ήταν εφικτές μόνο όσο εισέρχονταν νέοι «επενδυτές».
Τέτοιου είδους σχήματα αναπτύχθηκαν ραγδαία στην Αλβανία, εκμεταλλευόμενα την άγνοια των κατοίκων, οι οποίοι κατά χιλιάδες συμμετείχαν με την ελπίδα του κέρδους. Ενδεικτικό της όλης κατάστασης είναι ότι δύο τέτοιου είδους εταιρείες, η Populli και η Xhafferi, είχαν συγκεντρώσει συνδυαστικά περίπου 2 εκατομμύρια επενδυτές σε μία χώρα με 3,2 εκατομμύρια πληθυσμό. Είχαν δημιουργηθεί δεκάδες σχήματα, τα οποία αναπτύσσονταν ραγδαία. Η «επενδυτική» φρενίτιδα οδηγούσε απλούς πολίτες να πουλάνε τα σπίτια τους για να μπουν σε αυτά τα σχήματα, πιστεύοντας ότι θα κέρδιζαν πακτωλό χρημάτων. Το Δ.Ν.Τ. και η Παγκόσμια Τράπεζα προειδοποιούσαν την κυβέρνηση Berisha για τα αρνητικά αποτελέσματα, αλλά δε φαινόταν να προβληματίζει κάποιον στην Αλβανία. Όταν η Τράπεζα της Αλβανίας αντιλήφθηκε ότι η VEFA (μια άλλη τέτοια εταιρεία) είχε καταθέσεις της τάξεως των 120 εκατομμυρίων (5% του Α.Ε.Π.), υπήρξε μια προσπάθεια του Υπουργείου Οικονομικών τον Οκτώβριο του ίδιου έτους, ούτως ώστε να ενημερώσει τους πολίτες. Παρόλα αυτά, ακόμη και ο ίδιος ο Πρόεδρος Berisha προσπάθησε να «ξεπλύνει» τα σχήματα, ενώ ο αλβανικός λαός ακόμη την θεωρούσε ένα αλβανικό success story. Στις 19 Νοεμβρίου το σχήμα Sude αδυνατεί να αποπληρώσει τα υποσχόμενα επιτόκια και αρχίζει η τεράστια καταστροφή. Τον Ιανουάριο του 1997 οι Sude και Gjallica κήρυξαν πτώχευση, ξεκινώντας μία αλυσιδωτή αντίδραση πτώσης των πυραμίδων και δίνοντας το έναυσμα για άγριες διαδηλώσεις του αλβανικού λαού.
Στις 16 Ιανουαρίου ξεκινάν διαδηλώσεις στον νότο της Αλβανίας, ενώ στις 24 Ιανουαρίου διαδηλωτές στην πόλη Lushnje πυρπολούν το δημαρχείο και τον παρακείμενο κινηματογράφο, εκτροχιάζοντας το τεταμένο κλίμα σε ένοπλη σύγκρουση. Στις 26 Ιανουαρίου γίνονται μεγάλες διαδηλώσει στα Τίρανα και την Αυλώνα και στις 27 πυρπολείται το δημαρχείο της Peshkopi. Στις 30 Ιανουαρίου τα κόμματα της αντιπολίτευσης συσπειρώνονται ενάντια στο κυβερνών κόμμα, ιδρύοντας το «Φόρουμ για τη δημοκρατία» (Forumi për Demokraci). Ενώ συνεχίζονταν οι αντικυβερνητικές διαδηλώσεις, φοιτητές στο πανεπιστήμιο «Ισμαήλ Κεμάλι» της Αυλώνας στις 20 Φεβρουαρίου προέβησαν σε απεργία πείνας με αίτημα την παραίτηση του Berisha. Γρήγορα διαδόθηκε η φήμη ότι θα τους επιτίθεντο άνδρες της Αλβανικής Υπηρεσίας Πληροφοριών SHIK (Sherbimi Informativ Kombetar). Αυτό ώθησε τους διαδηλωτές να επιτεθούν στις 28 Φεβρουαρίου στο κτήριο της SHIK, σκοτώνοντας 6 αξιωματικούς της υπηρεσίας. Η Αυλώνα, πλέον, ελεγχόταν πλήρως από αντικαθεστωτικούς, ενώ οι ένοπλοι είχαν καταλάβει τη ναυτική βάση Pasha Liman. Αυλώνα, Τεπελένι και Άγιοι Σαράντα βρίσκονταν υπό τον έλεγχο των ένοπλων διαδηλωτών, ενώ στο Fieri γίνονταν καθημερινά διαδηλώσεις ενάντια στην κυβέρνηση. Υπό τον φόβο ένοπλης απειλής από τους εξεγερμένους στον νότο, ο Berisha έδωσε διαταγή να διανεμηθούν όπλα στους κατοίκους των βόρειων περιοχών ως αντιστάθμιση. Το ζήτημα ήταν πλέον υπαρξιακό για την Αλβανία και οι πόλεις του Δέλβινου και Αργυροκάστρου έπρεπε να κρατηθούν υπό τον έλεγχο της αλβανικής κυβέρνησης. Ωστόσο, στις 5 Μαρτίου το Δέλβινο εντάσσεται πλέον στις υπό εξέγερση πόλεις, ενώ στις 8 Μαρτίου, μετά από μία ανεπιτυχή προσπάθεια των αλβανικών ενόπλων δυνάμεων να καταλάβουν καίριες θέσεις στο Αργυρόκαστρο, οι εκεί εξεγερμένοι τους εκδίωξαν από την πόλη, άνοιξαν τις φυλακές βαρυποινιτών που υπήρχαν και πλιατσικολόγησαν τις αποθήκες στρατιωτικού υλικού, μοιράζοντας χιλιάδες όπλα και πολεμοφόδια.
Μέσα σε αυτό το χάος, στις 14 Μαρτίου το Ελληνικό Π.Ν. απεγκλωβίζει 52 Έλληνες, 5 Βέλγους και ορισμένους παλαιστίνιους και Αιγύπτιους, ενώ την επόμενη μέρα, σε μία πρωτοφανή για τα δεδομένα του Ελληνικού Π.Ν., ξεκινά η επιχείρηση «Κοσμάς Αιτωλός» για τον απεγκλωβισμό περίπου 200 πολιτών διαφόρων εθνικοτήτων (Κινέζοι, Αιγύπτιοι, Ιορδανοί και Ιρανοί) από το λιμάνι του Δυρραχίου. Οι ελληνικές δυνάμεις απεγκλώβισαν τους πολίτες και τους μετέφεραν στην Κέρκυρα. Στις 28 Μαρτίου έχουμε το ψήφισμα 1101 του Ο.Η.Ε. για ανθρωπιστική βοήθεια στην Αλβανία, ενώ αποφασίστηκε και η ένοπλη παρουσία 7.000 δυνάμεων για την εξομάλυνση της κατάστασης, με τη συμμετοχή και της Ελλάδας. Το κλίμα παρέμεινε, ωστόσο, τεταμένο και μέχρι και την ήττα του Berisha στις εκλογές του Ιουνίου σημειώθηκαν πολλές βίαιες συγκρούσεις. Ο Fatos Nano, αρχηγός του Σοσιαλιστικού Κόμματος Αλβανίας που κέρδισε τις εκλογές, ανέλαβε το δύσκολο έργο της ανοικοδόμησης της χώρας.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Jarvis, C. από την ιστοσελίδα International Monetary Fund, στο “The Rise and Fall of Albania’s Pyramid Schemes”, Διαθέσιμο εδώ
- Από την ιστοσελίδα Πρώτο Θέμα, στο «Αλβανία 1997:Η εξέγερση των πυραμίδων, η σύγκρουση βορρά-νότου και η λεηλασία των αποθηκών του Στρατού», Διαθέσιμο εδώ
- Από την ιστοσελίδα Global Security, στο “Albanian Civil War”, Διαθέσιμο εδώ
- Από την ιστοσελίδα Course Hero, στο “Evacuation of 240 Foreign Dignitaries from Albania operation “Kosmas”, Διαθέσιμο εδώ
