Του Θεοχάρη Κατσιούλα,
Το καλλιτεχνικό κίνημα του κυβισμού εμφανίστηκε στη Γαλλία κατά την πρώτη δεκαετία του 20ού αιώνα (συγκεκριμένα το 1907), με βασικότερους εκπροσώπους τον Pablo Picasso (1881-1973) και τον Georges Braque (1882-1963). Εξ ορισμού, ο κυβισμός ή αλλιώς «Cubisme» αναφέρεται στην περιοχή της γεωμετρίας αποδίδοντας, μέσω των έργων του, την αποδέσμευση του ενστίκτου και τον υποκειμενισμό που συχνά πηγάζει από τις σκοτεινές πλευρές του υποσυνείδητου. Οι οπαδοί του κινήματος, οι λεγόμενοι κυβιστές, προσηλώνουν το ενδιαφέρον τους σε καθαρά ζωγραφικά και εικαστικά προβλήματα, καθώς διαλέγουν γνώριμα μοτίβα, όπως κιθάρες, μπουκάλια ή φρούτα, με σκοπό να δώσουν στον άνθρωπο να καταλάβει τη σχέση ανάμεσα στα διάφορα μέρη και να συνδέσει τα διάφορα θραύσματα.
Ως κίνημα, ο κυβισμός έφερε αρκετά σημαντικές αλλαγές στον χώρο της τέχνης και διαμόρφωσε τη φυσιογνωμία του μέσα από τη συνεργασία των δύο προαναφερόμενων σπουδαίων καλλιτεχνών. Διακρίνεται σε τρεις σημαντικές περιόδους εξέλιξης, οι οποίες είναι η Σεζανική Περίοδος (1907-1909), η περίοδος του Αναλυτικού Κυβισμού (1909-1912) και η περίοδος του Συνθετικού Κυβισμού (1912-1914).
Στη Σεζανική Περίοδο του κυβισμού (1907-1909) επικρατεί η απεικόνιση γεωμετρικών προτύπων και παραλείπονται οι λεπτομέρειες των πραγμάτων, απαλείφοντας κάθε έννοια πρακτικής λειτουργίας. Η χρωματική κλίμακα ανεβοκατεβαίνει εντυπωσιακά και το φως ακολουθεί διαφορετικές κατευθύνσεις από επιφάνεια σε επιφάνεια πάνω στο ίδιο αντικείμενο. Αναφορικά με την απόδοση του χώρου, βασική προϋπόθεση αποτελεί ένα ασταθές σημείο, το οποίο υποτίθεται ότι κινείται και ο θεατής βλέπει το αντικείμενο από διαφορετικές πλευρές κάθε φορά. Η μη ύπαρξη ενός σταθερού σημείου θέασης, σε συνδυασμό με τον ενιαίο φωτισμό, σημαίνει σπάσιμο της ψευδαίσθησης και, ταυτόχρονα, απώλεια της βεβαιότητας του συνεχούς.
Στον Αναλυτικό Κυβισμό (1909-1912) πρωταρχικό ρόλο δε διαδραματίζουν τα τοπογραφικά θέματα, αλλά όλη η προσοχή στρέφεται στην ανθρώπινη φιγούρα και τη νεκρή φύση. Σε αυτήν τη φάση του κινήματος παραμερίζεται τόσο η παρουσία του χρώματος όσο και η σύλληψη του ενιαίου χώρου-πλαισίου στον πίνακα. Τα έργα αυτής της περιόδου μάς δίνουν την αίσθηση πως ο ζωγράφος κινείται γύρω από τα αντικείμενα, αναλύοντας τα σημαντικότερα μορφικά δεδομένα της δομής τους και τα ξαναδημιουργεί με πλέον καθαρά αισθητική πρόθεση. Στο περιβάλλον αυτό, ο κυβισμός απλώθηκε και απέκτησε υποστηρικτές, οι οποίοι θεωρούσαν πως η τέχνη θα πρέπει να δρα ως όργανο γνώσης και ανασχηματισμού του πραγματικού κόσμου.
Στην τελευταία περίοδο, τη λεγόμενη περίοδο του Συνθετικού Κυβισμού (1912-1914), η απεικόνιση του εξωτερικού κόσμου, η οποία παρουσιαζόταν έως τώρα στα έργα, αρχίζει να χαλαρώνει και το ενδιαφέρον των καλλιτεχνών κατευθύνεται περισσότερο προς αφηρημένες εκφράσεις. Στην καινούργια αυτή φάση αρχίζει η τοποθέτηση πραγματικών αντικειμένων, όπως κουτιά από σπίρτα, κομμάτια υφασμάτων, ξύλου, εφημερίδων, γυαλιών κτλ. Η προσθήκη πραγμάτων βγαλμένων από τον φυσικό κόσμο θεωρείται σαν μια νέα ρεαλιστική καλλιτεχνική πρόθεση. Κατά αυτόν τον τρόπο, ο πίνακας αποκτά μια αίσθηση, η οποία χαρακτηρίζεται από περισσότερη αμεσότητα, ενώ τα αντικείμενα παρουσίασής του ενσωματώνονται στα άλλα συμβατικά μέσα της ζωγραφικής.
Εν κατακλείδι, παρόλο που ο κυβισμός ως καλλιτεχνικό κίνημα δεν αποκήρυξε τη ζωγραφική και έμεινε προσκολλημένος στην παραδοσιακή του θεματολογία, δεν μπορούμε να παραβλέψουμε το γεγονός ότι συνέβαλε στη γέννηση της Εννοιολογικής Τέχνης. Οι κυβιστές στα έργα τους χρησιμοποιούν εικόνες, εμπειρίες και αντικείμενα της καθημερινής ζωής, τα οποία προσηλώνουν τον απλό θεατή και τον παρασύρουν σε ένα μαγικό ταξίδι απεικόνισης, με βασικό γνώμονα τη γεωμετρική παραδοχή.
