Της Άννας-Νικολέτας Γρίβα,
Με ένα γρήγορο ψάξιμο στο διαδίκτυο ή σε κάποιο βιβλιοπωλείο, εύκολα βρίσκει κανείς μία πληθώρα βιβλίων εκλαϊκευμένης επιστήμης ή επιστημονικών συγγραμμάτων που αφορούν την ιατρική και τις επιμέρους ειδικότητές της, αλλά και τη δημόσια υγεία. Αυτό, όμως, που δεν βρίσκει εύκολα κανείς, είναι βιβλία που αντιμετωπίζουν το θέμα της υγείας, όχι από την αμιγώς ιατρική σκοπιά, αλλά ως φαινόμενο, τόσο με επιστημονικές, όσο και με κοινωνικές και οικονομικές προεκτάσεις.
Αυτό ακριβώς επιχειρεί ο συγγραφέας Γιάννης Τούντας στο βιβλίο του Υγεία: Η επίδραση του φυσικού και κοινωνικού περιβάλλοντος, των θεσμών και της ανθρώπινης συμπεριφοράς, επιτυγχάνοντας το εγχείρημά του, αφού αναλυτικότατα περιγράφει τον λόγο για τον οποίο είναι απαραίτητη η διαμόρφωση μιας σύγχρονης, ολιστικής θεώρησης της υγείας, μέσω της παρουσίασης ιστορικών γεγονότων, στατιστικών δεδομένων, καθώς και πορισμάτων ερευνών. Το βιβλίο αυτό, που κυκλοφόρησε το 2021 από τις Εκδόσεις Επίκεντρο, αποτελεί επικαιροποίηση του προ εικοσαετίας βιβλίου του συγγραφέα Κοινωνία και Υγεία, με αποτέλεσμα να υπάρχει, μεταξύ άλλων, εκτενής αναφορά στις επιπτώσεις της πανδημίας Covid-19, που μαστίζει την ανθρωπότητα τα τελευταία δύο έτη.
Η επιτυχία, όμως, του συγκεκριμένου έργου οφείλεται αδιαμφισβήτητα και στη βαθιά γνώση που κατέχει ο γράφων επί του θέματος, χάρη στις σπουδές και την επαγγελματική του σταδιοδρομία. Ο Γιάννης Τούντας γεννήθηκε στην Αθήνα στο 1952. Έχει σπουδάσει Βιολογία (Bachelor) και Δημόσια Υγεία (Master) στο Πανεπιστήμιο Harvard, αλλά και Ιατρική στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Είναι διευθυντής του Ινστιτούτου Κοινωνικής και Προληπτικής Ιατρικής (ΙΚΠΙ), Πρόεδρος της Ελληνικής Εταιρείας Προαγωγής και Αγωγής Υγείας, Πρόεδρος των Επιστημονικών Επιτροπών του Εθνικού Δικτύου Νοσοκομείων και Υπηρεσιών Προαγωγής Υγείας και του Εθνικού Δικτύου Υγειών Πόλεων. Ακόμη, είναι εκδότης του περιοδικού Νέα Υγεία, μέλος του Εποπτικού Συμβουλίου της διαΝΕΟσις και συγγραφέας δεκαπέντε βιβλίων. Έχει τέλος δημοσιεύσει περισσότερες από 200 επιστημονικές εργασίες.
Αν και μεγάλο σε έκταση, το βιβλίο αυτό δεν είναι δύσκολο στην ανάγνωση, αφού είναι κατανεμημένο σε πέντε μεγάλα μέρη, καθένα από τα οποία χωρίζεται σε κεφάλαια με υποενότητες, για το περιεχόμενο των οποίων προϊδεάζουν επιτυχώς τον αναγνώστη τα περιεχόμενα του βιβλίου. Ευκολότερη καθιστά ακόμη την ανάγνωση το ευρετήριο συντομογραφιών που χρησιμοποιούνται, το οποίο εντοπίζεται στην αρχή του συγγράμματος.
Το μέρος Α΄ έχει τίτλο «Υγεία – Αρρώστια» και πραγματεύεται ακριβώς τις δύο αυτές θεματικές. Ξεκινά με τον ορισμό της υγείας, και κατ’ επέκταση της θετικής υγείας, και τις αλλαγές που αυτός έχει υποστεί από την αρχαιότητα έως σήμερα. Παράλληλα, τονίζει πως η υγεία αποτελεί κατάσταση τόσο πολυπαραγοντική, που η δημιουργία ενός καθολικού ορισμού καθίσταται σχεδόν αδύνατη. Συνεχίζει κατόπιν με την έννοια της αρρώστιας, και τη διαφοροποίησή της από τη νόσο και την ασθένεια, και ύστερα περνά στην ιστορία, καθώς και την αιτιολογία της αρρώστιας, κάνοντας λόγο ακόμη και για τις μαγικές και θρησκευτικές αντιλήψεις της αρχαιότητας.
Το μέρος Β΄ ονομάζεται «Περιβάλλον» και εστιάζει στην επιρροή που ασκεί το περιβάλλον στην υγεία του ανθρώπου. Συγκεκριμένα, αναλύει πρώτα φαινόμενα, όπως αυτό του θερμοκηπίου και της ατμοσφαιρικής ρύπανσης, ενώ σε δεύτερη φάση αναφέρεται στην αστική ζωή και στην υγεία της κατοικίας. Το υπόλοιπο μέρος Β΄ ο συγγραφέας αφιερώνει σε άλλους εξωγενείς παράγοντες που επιδρούν στην υγεία του ανθρώπου. Σε αυτούς συγκαταλέγει τους κοινωνικούς, όπως η οικογένεια και η εκπαίδευση, τους οικονομικούς και εργασιακούς, μεταξύ των οποίων ακόμη και το εργασιακό στρες, τον ρόλο της ιατρικής, καθώς και τον ίδιο τον πολιτισμό. Καταλήγει, δικαίως άλλωστε, σε μια εκτενή παρουσίαση του τρόπου με τον οποίο οι κοινωνικές ανισότητες επηρεάζουν αρνητικά την υγεία, ενώ τονίζει πως η φτώχεια μειώνει ακόμη και το προσδόκιμο ζωής.
Το μέρος Γ΄ καλείται «Συμπεριφορά» και αφορά τις βλαπτικές για την υγεία συνήθειες των ανθρώπων, όπως φυσικά η ανθυγιεινή διατροφή, το κάπνισμα, η υπερβολική κατανάλωση οινοπνευματωδών ποτών ή η χρήση ναρκωτικών, και η απουσία φυσικής άσκησης από την καθημερινότητα. Ο συγγραφέας περιγράφει ακόμη και την επιρροή της σεξουαλικής ζωής, του ύπνου, αλλά και της οδικής συμπεριφοράς στην υγεία, και δεν παραλείπει να αναφερθεί στους κινδύνους που εγκυμονούν ακόμη και οι θετικές συμπεριφορές, όπως η σωματική άσκηση.
Το μέρος Δ΄ αφορά την καθαρή επιστήμη, ιδίως τη βιολογία, πίσω από την υγεία, και ονομάζεται «Κληρονομικότητα και υγεία». Σε αυτό γίνεται αναφορά στην επιστήμη της γενετικής, στις γενετικές βλάβες που μπορεί να ελλοχεύουν πίσω απ’ τα προβλήματα υγείας που εμφανίζονται σε κάποιον και σε διαφόρων ειδών κληρονομικά νοσήματα, όπως οι χρωμοσωμικές ή οι μιτοχονδριακές παθήσεις, άγνωστες σε πολλούς. Τέλος, κάνει λόγο για την εξελικτική θεωρία, και συγκεκριμένα την εξέλιξη του ανθρώπου και τον ρόλο που διαδραματίζει η φυσική επιλογή, σε σχέση με την εκδήλωση ασθενειών, αντιμετωπίσιμων σήμερα σε μεγάλο βαθμό χάρη στη ραγδαία ανάπτυξη της ιατρικής επιστήμης. Στο μέρος αυτό, ο γράφων χρησιμοποιεί πληθώρα παραδειγμάτων, με χαρακτηριστικό την αιτία πίσω από την αυξημένη συχνότητα της β-θαλασσαιμίας στις μεσογειακές χώρες.
Το μέρος Ε΄, το τελευταίο του βιβλίου αυτού, φέρει τον τίτλο «Η υγεία στις αρχές του 21ου αιώνα», και πραγματεύεται την καθαρά κοινωνική διάσταση της δημόσιας υγείας, με ιδιαίτερη έμφαση στα στατιστικά στοιχεία. Εδώ μπορεί κανείς να βρει πληροφορίες δημογραφικού ενδιαφέροντος που αφορούν το προσδόκιμο ζωής, τη θνησιμότητα, ή τους παράγοντες που απειλούν την υγεία στον κόσμο ως σύνολο, στην Ευρώπη, και τελικά στην Ελλάδα. Στο τελευταίο κομμάτι του μέρους αυτού αποτυπώνεται το όραμα του συγγραφέα για μία «νέα δημόσια υγεία», για την επίτευξη της οποίας είναι απαραίτητη η εφαρμογή προγραμμάτων προαγωγής της υγείας, καθώς και η συνεργασία μεταξύ κρατών, με σκοπό την επίτευξη παγκόσμιας υπεράσπισης της υγείας.
«Είναι πλέον φανερό ότι η προστασία και η προαγωγή της υγείας εξαρτάται περισσότερο από το φυσικό και κοινωνικό περιβάλλον, την ανθρώπινη συμπεριφορά και την κληρονομικότητα και λιγότερο από τις παρεχόμενες ιατρικές υπηρεσίες. Άλλωστε, η πρώτη αιτία νοσηρότητας και θνησιμότητας στον κόσμο είναι η φτώχεια και η δεύτερη το κάπνισμα», αναφέρει χαρακτηριστικά ο συγγραφέας στην περίληψη του βιβλίου του. Αυτός είναι, λοιπόν, ο λόγος που καθιστά το βιβλίο αυτό, το οποίο γεφυρώνει το κενό μεταξύ ιατρικών, κοινωνικών και οικονομικών επιστημών, πολύτιμο για κάθε αναγνώστη.
