Της Δώρας Νικολάου,
Πώς ένα μυθιστόρημα μάς ξεναγεί σε εποχές πέρα για πέρα αληθινές; Και πώς, μάλιστα, ένα μυθιστόρημα γραμμένο σήμερα μάς μεταφέρει επακριβώς το κλίμα για μια Ελλάδα παλαιότερη και θεωρητικά τόσο μακρινή; Κι όμως, το βιβλίο του Κυριάκου Αθανασιάδη, Το Κόκκινο Μαντίλι, το πετυχαίνει με μια φρέσκια πνοή, χωρίς περιττή προσπάθεια. Κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Ψυχογιός και μάς τυλίγει σε μια εποχή τόσο γλυκιά, μακρινή και κινηματογραφική για εμάς. Στην αρχή του 1900, όταν τα βιβλία της ιστορίας μιλούν για τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο που ταλάνισε την Ευρώπη και οι ταινίες εποχής σκιαγραφούν την εποχή της μικρής και γραφικής Ελλάδας, με τα κλειστά ήθη της, τον έντονο συναισθηματισμό της και τους χαρακτηριστικά μυθιστορηματικούς χαρακτήρες της. Και το εν λόγω βιβλίο συνδυάζει και τα δύο.
Ένα μικρό αγόρι της ελληνικής επαρχίας που αναγκάστηκε να γίνει ο άντρας του σπιτιού του. Σε έναν αιώνα διαφορετικό, όταν κάτι τέτοιο απαιτείτο, ο προστάτης δεν μπορούσε να λείπει από έναν οίκο και οι απαιτήσεις ήταν αλλιώτικες. Μοναχικό παιδί και περίεργο για τα πάντα. Τη ζωή, τον κόσμο, την οικογένεια, το υπερφυσικό… Και αν η μοίρα του το προίκισε με πολλή αγάπη και δουλειά αγαπητή του (στη μεν, ταπεινή τέχνη του μπακάλη, αλλά και τι σημασία έχει κάτι τέτοιο;) θα του δώσει και το βάρος μιας εποχής ταραγμένης. Όσο κι αν απολαμβάνει την καθημερινότητά του και μακαρίζει την τύχη του, απολαμβάνοντας έναν μεγάλο έρωτα, εκείνον των παλιών χρόνων, τον αγνό και βαθύ των εφηβικών ετών, οι εξελίξεις ενός κράτους εν τη δημιουργία ακόμα, θα του χτυπήσουν την πόρτα.
Ο Μεγάλος Πόλεμος στην Ελλάδα, αυτός που την έκανε γεωγραφικά μεγάλη κι ας είχε τόσες επιπτώσεις, όσες και κάθε πόλεμος, διαδραματίζεται στις σελίδες του βιβλίου μας. Περιγράφεται με την ίδια ακρίβεια που θα τον διαβάζαμε σε ένα ιστορικό μυθιστόρημα, κι ας μην είναι τέτοιο. Εποχές που είχαμε ακόμα βασιλεία, τις διαμάχες της με τους βενιζελικούς, πιο καίριες και έντονες από ποτέ. Πώς οδηγηθήκαμε σε έναν τέτοιο πόλεμο, εμείς, μια Ελλαδίτσα μικρή, με γερμανόφιλο βασιλιά, τόσο μακριά από τις δυνάμεις τις Αντάντ; Όχι μόνο εκτίθενται όλα αυτά στο έργο μας, αλλά γίνεται και με τρόπο τόσο περίτεχνο έτσι που καθόλου δεν κουράζει και μπορεί ο καθένας μας να το απολαύσει είτε εμπίπτει στα ενδιαφέροντα του η ιστορία είτε όχι.
Το βιβλίο δεν είναι μια ιστορική μελέτη. Είναι μια ηθογραφία της εποχής, μια περιγραφή των γεγονότων, μια μελέτη χαρακτήρων φανταστικών που θα μπορούσαν παρόλα αυτά να απαντούν σε κάθε άνθρωπο των χρόνων εκείνων. Διαπνέεται από τον ρομαντισμό του προηγούμενου αιώνα είτε αφορά την ομορφιά είτε αφορά την αφέλεια. Το υπερφυσικό κάνει την εμφάνισή του, αυτό που τόσο είχαν ανάγκη να πιστέψουν σε εκείνους τους χαλεπούς καιρούς. Οι νεράιδες που τριγυρνούν ανάμεσά μας, μας προσέχουν και μας μαγεύουν. Αυτές που φοράνε μαντίλια στα μαλλιά τους, που κλέβοντάς τα, τις παγιδεύεις και τις κρατάς κοντά σου. Κι ας μην είναι προορισμένες να ζουν με τους ανθρώπους, υπάρχει μια που μεγαλώνει κάτω από την άγρυπνη ματιά της ένα μικρό αγόρι. Η πορεία ενός μικρού αγοριού, ένα νεαρό κορίτσι, ένα μικρό χωριό και ένα μικρό, ακόμα, έθνος, όλα τυλιγμένα σε ένα μαντίλι κόκκινο.
«Ο πόλεμος, κι εδώ σ’ εμάς και παντού, είναι πράγμα που δεν τελειώνει, παιδί μου, ή, κι αν τελειώσει, γρήγορα ξαναρχίζει». Έτσι γράφεται στο βιβλίο και μέσα σε αυτήν τη μικρή φράση περιέχονται όλα τα βάσανα και οι φρίκες του πολέμου, τα άγχη των λαών, τα μεγαλόπνοα σχέδια των εθνών. Σε αυτό το κλίμα πολέμου, από την πλευρά του απλού ανθρώπου θα εκτυλιχτεί Το Κόκκινο Μαντίλι, θυμίζοντάς μας γραφές άλλων εποχών και μεταφέροντάς μας σε εποχές που πάντα νομίζουμε, αλλά ποτέ δε γνωρίζουμε αρκετά καλά.
