Της Ελένης Χριστοδουλοπούλου,
Η θέση της γυναίκας από την αρχαιότητα μέχρι και σήμερα θεωρείται από πολλούς αμφιλεγόμενη. Από την στιγμή της γέννησής της, έρχεται αντιμέτωπη με το ανδρικό φύλο και προσπαθεί να επιβιώσει σε μία μάχη ανισότητας και ελευθερίας. Για πολλά χρόνια, ζει κάτω από την σκιά του πατέρα, του αδελφού ή του συζύγου χωρίς να έχει δικαιώματα παρά μόνο ευθύνες και υποχρεώσεις. Από πολλούς μελετητές, η γυναίκα των παλαιών εποχών χαρακτηρίζεται ως «μηχανή παραγωγής τέκνων», έχοντας χρησιμότητα μόνο γι’ αυτό, δηλαδή να γεννούν παιδιά και να δημιουργούν οικογένειες. Έπειτα από πολλούς αγώνες, τους οποίους πλήρωσαν με τη ζωή τους, κατάφεραν να αποκτήσουν κάποια βασικά, θεμελιώδη δικαιώματα και για πρώτη φορά να νιώσουν τη δυναμική και την αξία τόσο της ύπαρξής τους, όσο και του χαρακτήρα τους.
Όσον αφορά τις γυναίκες της αρχαίας Αθήνας, όπου επικρατούσε το δημοκρατικό πολίτευμα, η ζωή τους δεν ήταν και τόσο εύκολη. Παρά τις ριζικές μεταρρυθμίσεις, τα πολιτικά δρώμενα και γενικά την ανάπτυξη της Αθήνας, η θέση της γυναίκας παρέμεινε παραγκωνισμένη. Θα έλεγε κανείς πως η αθηναϊκή δημοκρατία, αποτελούσε μία «ανδρική λέσχη», που για εκείνους τα πράγματα ήταν τελείως διαφορετικά και ο Χρυσός αιώνας υπήρχε με όλη την σημασία της λέξης. Σε μία κοινωνία ανδροκρατούμενη και σκληρή, υπήρχε λιγοστός χώρος για τις γυναίκες. Για τον λόγο αυτόν, τα δικαιώματά τους ήταν ανύπαρκτα. Άραγε, ήταν σε θέση να γνωρίζουν τι σημαίνει ο όρος «δικαίωμα»; Μπορεί ναι, μπορεί και όχι.
Την μεγαλύτερη ώρα της ημέρας, παρέμεναν έγκλειστες στο «γυναικωνίτη», τον οποίο όμως διέθεταν εκείνες των εύπορων οικογενειών και όχι των φτωχών. Η ύπαρξη του γυναικωνίτη, ήταν από τα μεγαλύτερα στοιχεία εξευτελισμού προς τις γυναίκες, καθώς στερούνταν τα πάντα μένοντας εσώκλειστες. Όσον αφορά την μόρφωση και σ’ αυτό το κομμάτι οι γυναίκες βρίσκονταν μίλια πίσω. Ο Αριστοτέλης υποστήριζε πως το ανδρικό φύλο ήταν εκείνο, που είχε τη δυνατότητα να κυβερνά τις γυναίκες, ενώ οι γυναίκες ναι μεν είχαν τη δυνατότητα της οργάνωσης, αλλά όχι τη δυναμική, στο να λαμβάνουν καίριες αποφάσεις.
Προχωρώντας στον Μεσαίωνα, τα πράγματα ήταν ακόμη πιο δύσκολα. Καθώς μελετά εκείνη την εποχή, ο μέσος άνθρωπος του σήμερα είναι σχεδόν πεπεισμένος ότι η θέση της γυναίκας στα χρόνια εκείνα ήταν υποβαθμισμένη και άθλια. Ζούσαν την πλήρη δυστυχία και ψυχική εξαθλίωση. Βίωναν την απόλυτη υποτίμηση απ’ όλους και κυρίως από την Εκκλησία, η οποία τις θεωρούσε ως πηγή του κακού. Στην πραγματικότητα, οι γυναίκες υπήρξαν γενικά υπόδουλες και υποταγμένες στο πλαίσιο ενός κόσμου, ο οποίος εμφανίζεται να κυριαρχείται από τις ανδρικές αρετές ιπποτών ή ασκητικών μοναχών, καθώς η εξουσία επέμενε να κρατά τις γυναίκες αποκλεισμένες από την κορυφής της κοινωνίας. Ωστόσο, υπάρχουν κάποιες εξαιρέσεις, καθώς πολλές γυναίκες κατάφεραν να αποκτήσουν αξιώματα και διοικητικές θέσεις. Πράγματι, στην Μεσαιωνική Ιστορία δεν είναι λίγα τα παραδείγματα γυναικών που ασκούν τη βασιλική εξουσία, είτε, όταν ο σύζυγός τους απουσιάζει είτε, όταν τους έχει νομίμως ανατεθεί η αντιβασιλεία μέχρι την ενηλικίωση του γιου τους. Αυτό όμως αφορούσε αποκλειστικά τις γυναίκες των Αριστοκρατικών οικογενειών. Στις κατώτερα κοινωνικές τάξεις, τα πράγματα δεν ήταν καθόλου εύκολα για εκείνες. Βίωναν μίσος προς το πρόσωπό τους, όπως και βία, είτε λεκτική είτε σωματική.
Η υποβάθμιση και η υποτίμηση του γυναικείου φύλου συνεχίστηκε για πολλά χρόνια, μέχρι τις τελευταίες δεκαετίες του 19ου αιώνα, όπου και παρουσιάστηκε κάποια εξέλιξη. Στην πραγματικότητα, μόνο κατά τα χρόνια του Ευρωπαϊκού Διαφωτισμού εξέχοντες στοχαστές και σημαίνοντες φιλόσοφοι αρχίζουν να υποστηρίζουν τα δικαιώματα των γυναικών και να αναζητούν επιχειρήματα και τεκμήρια υπέρ της ισότητας των φύλων, χωρίς ωστόσο να εκλείπει ο αντίλογος. Είναι γεγονός πως, πολλοί φιλόσοφοι και διανοούμενοι πάλεψαν για τη νομιμοποίηση της θέσης της γυναίκας και υποστήριζαν έντονα, πως η διαφορά μεταξύ του ανδρικού και του γυναικείου φύλου έχει να κάνει με την ξεχωριστή και ιδιαίτερη φύση της γυναίκας. Υπό την οπτική αυτή, οι μεγάλοι διανοητές της εποχής επιχείρησαν να ορίσουν τη θηλυκότητα με τη βοήθεια της ιατρικής και εν γένει των θετικών επιστημών. Εν τέλει, αποφάνθηκαν ότι οι γυναίκες αποτελούσαν ένα ξεχωριστό είδος μέσα στο ανθρώπινο γένος, το οποίο διαφοροποιούταν χάρη στην αναπαραγωγική του λειτουργία. Οι γυναίκες θεωρούνταν πιο συναισθηματικές από τους άνδρες, χαρακτηριστικό το οποίο δεν ήταν χρήσιμο για την λήψη καίριων αποφάσεων και την ανάληψη σημαντικών ευθυνών. Συνεπώς, για μία ακόμη φορά η γυναίκα παρέμεινε παραγκωνισμένη και πλήρως υποταγμένη στο ανδρικό φύλο.
Η ιστορική περίοδος, κατά την οποία πραγματοποιήθηκαν οι ριζικές αλλαγές σχετικά με την κοινωνική θέση των γυναικών είναι ο 19ος αιώνας. Σ’ αυτό συνέβαλαν πολλές αλλαγές, οι οποίες προήλθαν από τη Βιομηχανική Επανάσταση. Με τη δημιουργία των βιομηχανιών, μεγάλο μέρος του πληθυσμού αναγκάστηκε να μεταναστεύσει στα αστικά κέντρα, για μία καλύτερη ζωή. Συνεπώς, πολλές γυναίκες αναγκάστηκαν να βγουν στην αγορά εργασίας, προκειμένου να αποκτήσουν οικονομικούς πόρους και να θρέψουν την οικογένειά τους. Κάτω από τις σκληρές και απάνθρωπες συνθήκες εργασίας, όπου τα ημερομίσθια ήταν εξαιρετικά χαμηλά, ωρίμασε η γυναικεία συνείδηση και απέκτησαν πυγμή και δυναμισμό στο να διεκδικήσουν σθεναρά τα βασικά δικαιώματά τους. Άρχισαν να δραστηριοποιούνται σε πολλούς τομείς, διευρύνοντας έτσι τους επαγγελματικούς και γνωστικούς τους ορίζοντες. Σταδιακά, άρχισαν να αποκτούν πολλά δικαιώματα, τόσο μέσα στην οικογένειά τους, όσο και έξω απ’ αυτήν. Κατάφεραν και διεκδίκησαν και στο τέλος απέκτησαν το δικαίωμα ψήφου.
Με το Σύνταγμα του 1975, καθιερώθηκε στην Ελλάδα η Αρχή της Ισότητας των δύο φύλων σύμφωνα με το οποίο οι Έλληνες και οι Ελληνίδες είναι ίσοι ενώπιον του νόμου και έχουν ίσα δικαιώματα και υποχρεώσεις. Άρχισαν να ψηφίζονται και να θεμελιώνονται νόμοι, που είχαν ως στόχο την εξάλειψη των διακρίσεων απέναντι στις γυναίκες και την επίτευξη της ισότητας. Παρ’ όλα αυτά η ισότητα των γυναικών άργησε να επιτευχθεί και στη ζωή, εξαιτίας του χαρακτήρα και της νοοτροπίας των περισσότερων ανδρών, στην καθυστέρηση των νομοθετικών ρυθμίσεων και στην μη πληροφόρηση μεταξύ των γυναικών.
Στο σημείο αυτό, είναι σημαντικό να γίνει αναφορά για το κίνημα του Φεμινισμού. Εμφανίστηκε στην Αγγλία και στην Αμερική, έχοντας ως στόχο την απόκτηση και κατοχύρωση των βασικών δικαιωμάτων των γυναικών. Με πολύ απλά λόγια, θα μπορούσαμε να χαρακτηρίσουμε τον φεμινισμό, ως εκείνο το κίνημα, που είχε ως στόχο να δώσει ένα οριστικό τέλος στο σεξισμό, στην εκμετάλλευση και στην καταπίεση που υφίσταντο οι γυναίκες. Η κατάσταση είχε φτάσει πλέον σ’ ένα τέλμα και η πατριαρχική κυριαρχία έπρεπε να εξαλειφθεί μια για πάντα. Κατά το πρώτο κίνημα του Φεμινισμού, οι διαδηλώτριες είχαν μεγάλο θυμό μέσα τους και οι περισσότερες συνελήφθησαν.
Όπως είδαμε από την Ιστορία, η θέση της γυναίκας άλλαξε ριζικά. Θα λέγαμε πως πέρασε από «σαράντα κύματα», μέχρι να εδραιωθεί σημαντικά η θέση της και η ύπαρξή της και να καταφέρει να αποκτήσει θεμελιώδη δικαιώματα. Από ένα άβουλο ον, όπως παρουσιάζεται στην αρχαιότητα, κατέληξε να είναι ένα ενεργό, δημιουργικό, χαρισματικό και πολυτάλαντο ον. Δεν πρέπει να ξεχνάμε πως όλοι, ανεξαρτήτως φύλου και φυλής, είμαστε άνθρωποι, έχουμε το σημαντικότερο δώρο, το οποίο λέγεται «ζωή». Υποστηρίζοντας έμπρακτα τις αξίες και την ηθική μας, μπορούμε να διαμορφώσουμε ένα καλύτερο αύριο, χωρίς ανισότητες και μισαλλοδοξία.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Η θέση της γυναίκας στην αρχαία Ελλάδα της κλασικής περιόδου, Παπαγεωργοπούλου Μαρία. Τρίκαλα, 2009
- Η νομική υπόσταση, η θέση της γυναίκας και τα δικαιώματά της στον χώρο της υγείας στην Ευρώπη, Γκιόκα Αναστασία, Παρασκευά Μικαέλα, Καλαμάτα, 2014
- Γυναίκα και απασχόληση, δικαίωμα στην εργασία, Αλεξίου Γεωργία, Καβάλα, 2001
- Το πρώτο φεμινιστικό κύμα και οι Mujeres Libres, Λίτσιου Ελισάβετ-Ιωάννα Παναγιώτη, Θεσσαλονίκη, 2018
