Της Σοφίας Πεχλιβανίδου,
Σκεπτόμενοι τους μεγάλους καλλιτέχνες της Ιστορίας Τέχνης, οι περισσότεροι θεωρούμε ότι κάθε μεγάλο ταλέντο κρύβει και μια αντίστοιχα μεγάλη ιστορία ζωής, με μεταβολές, επιτυχίες και αποτυχίες που διαδέχονται η μία την άλλη, και σίγουρα είναι δικαιολογημένη αυτή η εντύπωση. Αναντίρρητα, το ταξίδι προς την καταξίωση ενός καλλιτέχνη είναι ταραχώδες και αν σταθεί τυχερός να αναγνωριστεί το έργο του όσο είναι εν ζωή, τότε σίγουρα το πέρασμα που έχει να αφηγηθεί γηρασμένος πια, είναι γεμάτο εντάσεις και στιγμές που οι περισσότεροι άνθρωποι δεν θα ζήσουν ποτέ. Φυσικά, αυτό δεν σημαίνει ότι οι καλλιτέχνες είναι «καταδικασμένοι» να περνούν δύσκολες στιγμές στη ζωή τους ή να αντιμετωπίζουν διαταραχές, αλλά ένα πνεύμα που βρίσκεται διαρκώς σε εγρήγορση και δημιουργικό οίστρο δεν θα μπορούσε παρά να φέρει το σώμα του σε αντίστοιχα περιπετειώδη κατάσταση κυνηγώντας δαίμονες σε ολόκληρο το συμπαντικό του ταξίδι.
Κάπως έτσι κύλησε η ιστορία της ζωής του σημαντικότερου γλύπτη της νεότερης Ελλάδας, του Γιαννούλη Χαλεπά, έκθεση για το έργο του οποίου λαμβάνει χώρα έως τον Ιούνιο του 2022 στο Τελλόγλειο Ίδρυμα Τεχνών του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου στη Θεσσαλονίκη. Γεννημένος στον Πύργο της Τήνου τον Αύγουστο του 1851, προερχόμενος από οικογένεια μαρμαρογλυπτών με πατέρα τον Ιωάννη Χαλεπά, ο Γιαννούλης Χαλεπάς ήταν το μεγαλύτερο παιδί της οικογένειας. Έχοντας έφεση από νωρίς στη γλυπτική, οι σπουδές του στο Σχολείο των Τεχνών στην Αθήνα τον οδήγησαν στην Ακαδημία του Μονάχου, όπου έγινε ένας σπουδαίος καλλιτέχνης με ιδιαίτερη αντίληψη και ικανότητα αποτύπωσης των σκέψεών του και των θεμάτων που τον απασχόλησαν καλλιτεχνικά.
Ολοκληρώνοντας τις σπουδές του στο εξωτερικό και όντας ήδη βραβευμένος γλύπτης, επιστρέφει στην Αθήνα το 1876, οπότε ξεκινά η περίοδος δημιουργίας της διάσημης «Κοιμωμένης» του Χαλεπά για τον τάφο της Σοφίας Αφεντάκη που βρίσκεται μέχρι και σήμερα στο Α΄ Νεκροταφείο Αθηνών. Ωστόσο, η ζωή του τα επόμενα χρόνια ανατρέπεται, καθώς ο νευρικός κλονισμός που παθαίνει τον οδηγεί για 14 χρόνια στο ψυχιατρείο της Κέρκυρας. Όσο βρίσκεται εκεί, ο πατέρας του πεθαίνει και τελικά το 1902 επιστρέφει στην Τήνο με προτροπή της μητέρας του. Στο χρόνια που ακολουθούν ο Χαλεπάς έχει απομακρυνθεί πλήρως από την τέχνη του, καθώς θεωρούνταν από πολλούς -κυρίως από τη μητέρα του- ότι λόγω της ενασχόλησης με την τέχνη αντιμετώπιζε ψυχιατρικά προβλήματα, γι’ αυτό και όλες του οι προσπάθειές του να ανακάμψει στη γλυπτική έπεφταν στο κενό όσο ζούσε η μητέρα του. Τα μόνα έργα που σώζονται από την περίοδο διαμονής του στην Τήνο αφότου εξήλθε από το ψυχιατρείο είναι ελάχιστα σχέδια σε κατάστιχα λογαριασμών από το εργαστήριο του πατέρα του.
Εντούτοις, από το 1916 που πεθαίνει η μητέρα του, η οποία κατέστρεφε οποιαδήποτε προσπάθεια του Χαλεπά να δημιουργήσει ξανά, ο ίδιος ανακάμπτει και παρά το στίγμα του «τρελού του χωριού» που τον συνοδεύει, εκείνος επανέρχεται με όσα μέσα διαθέτει και προσπαθεί να κερδίσει ό,τι έχασε τόσα χρόνια που απείχε από την τέχνη που τον συνάρπαζε. Ο Γιαννούλης Χαλεπάς «ανασταίνεται» καλλιτεχνικά και γίνεται το παράδειγμα του ανθρώπου που όσα κι αν του συνέβησαν, όσο κι αν απείχε από αυτό που ήξερε να κάνει, τίποτα δεν στάθηκε αρκετά δυνατό για να τον εμποδίσει στο τέλος. Το 1930, πλέον, εγκαθίσταται στην Αθήνα, όπου ζει ως το τέλος της ζωής του διανύοντας την πιο δημιουργική και άκρως παραγωγική φάση της καλλιτεχνικής του πορείας με πληθώρα σχεδίων και γλυπτών, πολλά από τα οποία παρουσιάζονται και στην έκθεση που φιλοξενεί το Τελλόγλειο Ίδρυμα Τεχνών του Α.Π.Θ. .
Η συγκεκριμένη έκθεση, που αποτελεί παρουσίαση της ζωής και του έργου του Γιαννούλη Χαλεπά από το Ίδρυμα Ωνάση, τιτλοφορείται ως «Δούναι και Λαβείν» και ο τίτλος δεν επιλέχθηκε τυχαία. Αντικατοπτρίζει τη σχέση του Χαλεπά με την τέχνη, με τις επιρροές που δεχόταν σε όλη τη διάρκεια της ζωής του, φανερώνει την άρρηκτη σύνδεσή του με τη γλυπτική του, τους δασκάλους του και κάθε μοτίβο που τον έλκυε, ακόμη και την περίοδο που του απαγορευόταν να δημιουργεί, τόσο όσο νοσηλευόταν στο ψυχιατρείο όσο και στα χρόνια της διαμονής στην Τήνο υπό την αυστηρή -και άδικη- επιτήρηση της μητέρας του. Δούναι και λαβείν, λοιπόν, σημειώνει ο Χαλεπάς στα κατάστιχα λογαριασμών από το εργαστήριο γλυπτικής του πατέρα του, αποδεικνύοντας πως όταν δεν εγκαταλείπεις αυτό για το οποίο έχεις δημιουργηθεί, αργά ή γρήγορα θα λάβεις την ανταπόδοση από τη ζωή αυτή τη φορά.
Ξεπερνώντας την ασθένεια, την απώλεια, το στίγμα του ψυχικά διαταραγμένου -σκεφτείτε πώς μπορεί να αντιμετωπιζόταν ένας καλλιτέχνης εκείνη την εποχή με τις μηδαμινές γνώσεις περί ψυχικής υγείας και των θεραπείων σε αυτή την κατεύθυνση- ο Γιαννούλης Χαλεπάς είδε τον εαυτό του ηλικιωμένο να δημιουργεί ξανά, να ζει μέχρι τα 87 του χρόνια, να αναγνωρίζεται η εικαστική του έρευνα, η προσφορά του στην Ιστορία Τέχνης της νεότερης Ελλάδας και τελικά είδε τον μικρό του εαυτό να συμφιλιώνεται με τον ενήλικο εκφράζοντας στην τέχνη του τις σκέψεις εκείνες που τον στοίχειωναν για δεκαετίες.
Ο Χαλεπάς, επομένως, πέρα από μαθήματα γλυπτικής στην Ιστορία της Τέχνης παρουσιάζοντας σε κάθε έργο του τη διαρκή του επικοινωνία με το παρελθόν και το παρόν της τέχνης, δίνει μαθήματα αγωνιστικότητας, άρνησης παραίτησης ανεξαρτήτως συνθηκών και κυρίως διατρανώνει με το έργο του πως όταν θέλεις πράγματι να ανοίξεις τον δρόμο προς τη χαμένη σου δημιουργικότητα όσα εμπόδια και να συναντήσεις στη διαδρομή, η ζωή σου θα σε πάει εκεί ακριβώς που έπρεπε να είσαι. Αρκεί να μην απομακρύνεις την ψυχή σου από το μονοπάτι που φωτίζει περισσότερο!
Η έκθεση θα είναι ανοιχτή για το κοινό ως την Κυριακή, 5 Ιουνίου 2022 σε μέρες και ώρες λειτουργίας του Τελλόγλειου Ιδρύματος Τεχνών Α.Π.Θ.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Γιαννούλης Χαλεπάς: ΔOYNAI και ΛΑΒΕΙΝ, teloglion.gr, διαθέσιμο εδώ.
- «Γιανούλης Χαλεπάς: Δούναι και Λαβείν»: Η πιο ολοκληρωμένη έκθεση του μεγαλύτερου Έλληνα γλύπτη στο Τελλόγλειο Ίδρυμα, onassis.org, διαθέσιμο εδώ.
