Της Ταξιαρχίας Κοζπή,
Είναι δυνατό να ειπωθεί ότι η εκτίμηση της ομορφιάς αποτελεί μία από τις λίγες ενοποιητικές ιδιότητες που χαρακτηρίζουν το ανθρώπινο είδος. Κάθε άτομο αντιλαμβάνεται το αντικείμενο της ομορφιάς με διαφορετικό τρόπο, ωστόσο τα συναισθήματα που προκύπτουν από αυτή την αλληλεπίδραση δεν παρουσιάζουν διαφορές από θεατή σε θεατή. Κάποιες φορές, αυτή η συγκίνηση και ο θαυμασμός μπορεί να οδηγήσουν κάποιον στα όρια της ύπαρξής του. Πάνω σε αυτό, βασίζεται μία πολύ σπάνια κατάσταση γνωστή ως σύνδρομο Stendhal ή διαφορετικά, σύνδρομο της Φλωρεντίας.
Το σύνδρομο Stendhal (Stendhal Syndrome, SS) ορίζεται ως μία ψυχοσωματική διαταραχή που χαρακτηρίζεται από καταστάσεις ζάλης, πανικού, παράνοιας ή και τρέλας και προκαλείται μετά από την έκθεση σε καλλιτεχνικά και ιστορικά αριστουργήματα ή από την ταυτόχρονη ύπαρξη πάρα πολλών έργων τέχνης. Η διαταραχή δεν εμφανίζεται μέχρι στιγμής στο DSM-5 (Διαγνωστικό και Στατιστικό Εγχειρίδιο Ψυχικών Διαταραχών), ωστόσο έχουν έρθει στο φως στοιχεία σχετικά με την ενεργοποίηση εγκεφαλικών περιοχών, άρρηκτα συνυφασμένων, με συναισθηματικές αντιδράσεις, μετά από την έκθεση σε έργα τέχνης.
Ιστορικά, ο όρος προήλθε από τον Γάλλο συγγραφέα και ταξιδιώτη του 19ου αιώνα Σταντάλ (ψευδώνυμο του Henri-Marie Beyle), ο οποίος στο βιβλίο του με τίτλο: Νάπολη και Φλωρεντία, ένα ταξίδι από το Μιλάνο στο Reggio (Naples and Florence, a journey from Milan to Reggio) μοιράστηκε με τους αναγνώστες του την εμπειρία του με το ομώνυμο σύνδρομο. Συγκλονισμένος από την επίσκεψη του στην Φλωρεντία και συγκεκριμένα στον καθεδρικό ναό Santa Croce κατέρρευσε, θαυμάζοντας την περίφημη Βασιλική του Τιμίου Σταυρού. Στα αναγνώσματα του μιλάει για το πώς η πλούσια κουλτούρα της Ιταλίας προκάλεσε αυτά τα έντονα συναισθήματα στην καρδιά του, καθιστώντας τον σωματικά και ψυχικά αδύναμο. Την εξουθενωτική του αυτή κατάσταση περιέγραψε με μία σειρά συμπτωμάτων όπως αίσθημα ταχυπαλμίας, ζάλης και ανικανότητα κίνησης. Το σύνδρομο Stendhal ονομάζεται αλλιώς και σύνδρομο της Φλωρεντίας, καθώς εκεί πρωτοεμφανίστηκε.
Η επίσημη κλινική διάγνωση έλαβε χώρα για πρώτη φορά το 1977 από την Φλωρεντινή ψυχίατρο Graziella Magherini, προϊσταμένη της Ψυχιατρικής στο νοσοκομείο Santa Maria Nuova, στη Φλωρεντία της Ιταλίας. Η γιατρός εξέτασε 106 τουρίστες, που προέρχονταν κυρίως από μουσεία και χώρους τέχνης και αναγνώρισε μεταξύ αυτών την ίδια συμπτωματολογία, με την ψυχική αστάθεια και τις κρίσεις πανικού να πρωτοστατούν.
Η Graziella Magherini, παρατήρησε τις αντιδράσεις αυτών των ατόμων και εντόπισε τρεις βασικούς τύπους συμπτωμάτων. Ο πρώτος τύπος απαρτιζόταν από ασθενείς με αλλοιωμένες τις αισθήσεις της ακοής και της όρασης. Στον δεύτερο τύπο, τα θύματα του συνδρόμου βίωναν έντονα το άγχος, σε συνδυασμό με το αίσθημα της ανεπάρκειας. Βέβαια, η κατηγορία αυτή παρουσίαζε και μια αντίφαση καθώς δεν ήταν λίγες οι φορές που εκδηλώνονταν συμπτώματα υπερβολικής ευφορίας και έκστασης, παράλληλα με το άγχος. Στην τρίτη και τελευταία περίπτωση, οι ασθενείς είχαν καθαρά ψυχοσωματικά συμπτώματα όπως πόνο στο στήθος. Φυσικά, το τελευταίο προκαλούνταν λόγω του αυξημένου άγχους τους. Τα έντονα ψυχοσωματικά συμπτώματα που επίσης βίωσε ο Σταντάλ, ως αποτέλεσμα της έκθεσης στην ιταλική τέχνη, οδήγησαν την Magherini να συσχετίσει τις κλινικές αυτές ενδείξεις με το σύνδρομο Stendhal.
Στη σύγχρονη εποχή, η διαταραχή εξακολουθεί να εμφανίζεται με την ίδια τυπική συμπτωματολογία. Η εφίδρωση, το σφίξιμο στο στήθος, οι παραισθήσεις, ο αποπροσανατολισμός και η βαθιά εξάντληση των τουριστών, κυρίως της Ιταλίας, απασχολούν τους επιστήμονες. Παράλληλα, μεταξύ των αναφερόμενων ενδείξεων σπάνια είναι η επιθυμία τους να καταστρέψουν τα έργα τέχνης. Η συχνότητα της διαταραχής δεν διαφοροποιείται με βάση το φύλο. Σύμφωνα με μελέτες, οι παθόντες απαρτίζονται κατά κύρια βάση από άγαμους ανθρώπους, ηλικίας 25-40 ετών, που ταξιδεύουν μόνοι τους ή σε μικρά γκρουπ. Η ψυχολογική κατάσταση αυτών των ατόμων δεν είναι πλήρως φυσιολογική, καθώς οι περισσότεροι από αυτούς έδειξαν ιστορικό ψυχιατρικών διαταραχών ή μία αυξημένη προδιάθεση αγχωτικών επεισοδίων και κρίσεων πανικού. Ωστόσο, αυτή η παρατήρηση δεν είναι καθολική καθώς υπάρχουν άτομα πλήρως υγιή, πριν από την εμφάνιση SS. Τα συμπτώματα διαρκούν κατά μέσο όρο 2 με 8 ημέρες. Για τα άτομα με ψυχολογικές δυσκολίες, η εμπειρία ενός ταξιδιού μπορεί να οδηγήσει σε λαχτάρα για τον τόπο τους και σε έντονες εκφράσεις αγάπης και θυμού. Οι ειδικοί τονίζουν ότι οι ψυχολογικά εύθραυστες προσωπικότητες είναι επιρρεπείς σε τέτοιες συμπεριφορές, ιδιαίτερα όταν έρχονται σε επαφή με αριστουργήματα που συναντώνται σε μουσεία, ναούς και γενικότερα ιστορικούς τόπους.
Σε αυτό το σημείο ίσως αναρωτηθεί κανείς αν το συγκεκριμένο σύνδρομο είναι το μοναδικό της κατηγορίας του. Η απάντηση είναι όχι. Στην πραγματικότητα, υπάγεται σε μια ευρύτερη κατηγορία συνδρόμων όπου άτομα εμφανίζουν παρόμοιες αντιδράσεις, όχι μόνο όταν επισκέπτονται την Φλωρεντία, αλλά και άλλες τουριστικές πόλεις όπως το Παρίσι και την Ιερουσαλήμ: σύνδρομο του Παρισίου και της Ιερουσαλήμ αντίστοιχα. Οι ταξιδιώτες κατακλύζονται από έντονα συναισθήματα ενώ επισκέπτονται σημαντικά πολιτιστικά και θρησκευτικά θεάματα. Για ορισμένους, η κατάσταση είναι δυσκολότερη, καθώς νοσηλεύονται και υποβάλλονται σε αντικαταθλιπτικές θεραπείες.
Το SS είναι ένα πολυμορφικό φαινόμενο και οφείλεται σε ποικίλους παράγοντες. Η εξάντληση από το ταξίδι, η οικογενειακή κατάσταση, το μορφωτικό επίπεδο καθώς και η ηλικία των τουριστών αποτελούν σημαντικούς παράγοντες εκδήλωσης του συνδρόμου. Από την άλλη πλευρά, το να ταξιδεύει κανείς μόνος του ή να φθάνει στο τέλος ενός ταξιδιού είναι ιδιαίτερα επικίνδυνο για την εμφάνιση συμπτωμάτων, ιδιαίτερα όταν πρόκειται για πόλη μεγάλης πολιτιστικής αξίας. Οι επιστήμονες εξετάζουν αναλυτικά την ψυχολογική κατάσταση των ασθενών και παρατηρούν μία προδιάθεση για ψυχολογικές διαταραχές. Ιδιαίτερη μνεία αξίζει να γίνει στην ενσυναίσθηση καθώς αυτή προκαλεί και ορίζει την απόκριση στις οπτικές αλληλεπιδράσεις με την τέχνη.
Η θεραπεία για το σύνδρομο Stendhal είναι περιορισμένη και εξατομικευμένη, ανάλογη με τη συμπτωματολογία του ασθενούς. Η ειδική θεραπεία δεν υπερβαίνει την πρόληψη σοβαρών τραυματισμών, που μπορεί να προκληθούν από συγκοπή, και την απόκλιση επιπλοκών. Επιπροσθέτως, ανάλογα την περίπτωση ακολουθείται η κατάλληλη θεραπευτική αγωγή. Μία επιστημονική εργασία έδειξε ότι η εγκεφαλική δραστηριότητα σε διάφορες περιοχές του εγκεφάλου, που εμπλέκονται στη συνείδηση, την επεξεργασία συναισθημάτων, την κοινωνική αλληλεπίδραση και τη μνήμη στο σύνδρομο Stendhal, δεν φαίνεται να είναι ιδιαίτερα νοσηρή. Σε κάθε περίπτωση, οι γιατροί συμβουλεύουν τους ταξιδιώτες να ξεκουράζονται καλά, να ενυδατώνονται και να τρέφονται επαρκώς. Τελευταίο αλλά εξίσου σημαντικό, η ψυχοθεραπεία προλαμβάνει την εκδήλωση της διαταραχής, αλλά και συνεισφέρει στην γρήγορη ανάρρωση των ασθενών σε περιπτώσεις που αυτοί καταρρεύσουν μπροστά σε κάποιον σπουδαίο αναγεννησιακό πίνακα.
Καταληκτικά, το Stendhal Syndrome θεωρείται ιατρικό μυστήριο, καθώς δεν υπάρχουν επιστημονικά στοιχεία για τον ορισμό του ως ψυχιατρική πάθηση. Αντιθέτως, έχει αποδειχθεί ότι οι εγκεφαλικές περιοχές που εμπλέκονται με συναισθηματικές αντιδράσεις ενεργοποιούνται κατά την έκθεση σε σπουδαία έργα τέχνης. Την απάντηση στην ερώτηση: μπορεί η τέχνη να σε αρρωστήσει; έδωσε και ο κινηματογράφος με την ιταλική ταινία: The Stendhal Syndrome (Ital. La Sindrome di Stendhal), δημιουργία και σκηνοθεσία του Dario Argento, ο οποίος παρουσίασε διεξοδικά το φαινόμενο με πρωταγωνίστρια την κόρη του, Asia Argento.
Ίσως μένει να διερευνηθεί περαιτέρω το εάν η τέχνη αφήνει κάποιου είδους αποτύπωμα σε ευαίσθητους ανθρώπους, το οποίο μπορεί να τους επηρεάσει αρνητικά. Το μόνο σίγουρο όμως είναι πως η τέχνη χαρίζει ομορφιά στον κόσμο μας.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- G. Marinho, J. Petra, J. Pereira, M. Marguilho (2021), Stendhal Syndrome: Can art make you ill? Cambridge University Press, European Psychiatry volume 64 special issues s1. Διαθέσιμο εδώ
- C. Innocenti, G. Fioravanti, R. Spiti, C. Faravelli (2014), The Stendhal syndrome between psychoanalysis and neuroscience, PubMed, National Centre for Biotechnology Information, National Library of Medicine. Διαθέσιμο εδώ
- I. Bamforth (2010), Stendhal’s Syndrome, British Journal of General Practice, National Centre for Biotechnology Information, National Library of Medicine, National Institutes of Health. Διαθέσιμο εδώ
- A. Yayak (2019), Stendhal (Florence) Syndrome as an Unclassified Disorder, Bursa Technical University, Bursa, 16330, Turkey, Ethno Med. Διαθέσιμο εδώ
- Ekta M. Patel, A. Thomas (2020), Stendhal Syndrome, Juni Khyat (UGC Care Group I Listed Journal) vol-10-issue-7 No. Διαθέσιμο εδώ
