Του Σπύρου Νότη,
Πέμπτη 24 του Φλεβάρη, με τις πρώτες πρωινές ώρες να μοιάζουν μουδιασμένες.. Από τότε ηχούν διάφανα οι σειρήνες πολέμου στη καρδιά της Ευρώπης με όλη την ανθρωπότητα να κρατάει την ανάσα της, περιμένοντας την όποια έκβαση αυτής της εισβολής. Πρόκειται για μια αδίστακτη επιχείρηση κατάληψης της εθνικής κυριαρχίας ενός αυτόνομου κράτους. Η εισβολή αυτή φαίνεται να επαγρύπνησε δυνάμεις και οργανισμούς που βρίσκονταν σε χειμερία νάρκη μέχρι τώρα, που ίσως και να συντέλεσαν στο να φτάσει η κατάσταση ως εδώ.
Από την πλευρά των Ρώσων υποστηρίζεται πως αναγκάστηκαν να επέμβουν στην προσπάθεια ένταξης της γείτονας στο ΝΑΤΟ και την εγκατάσταση νατοϊκων πυραύλων λίγα χιλιόμετρα μακριά από την Μόσχα. Πολλοί επιρρίπτουν ευθύνες στις ΗΠΑ και στην αμέτοχη Ευρώπη που προσπάθησε να κλιμακώσει την ένταση μεταξύ των δύο αντιμαχόμενων άνευ λόγου και ουσίας, τάζοντας στους Ουκρανούς υποστήριξη και αυτονομία που δεν προτίθενται να παράσχουν. Οι ΗΠΑ δεν θέλουν την Ουκρανία στο ΝΑΤΟ, όπως δεν θα ήθελαν το Μεξικό να έχει σχέσεις με την Ρωσία. Αναμφισβήτητα, ο πόλεμος είναι καταδικαστέος, ιδιαίτερα όταν προέρχεται από έναν αποδεδειγμένα δικτατορίσκο, που για να γίνει πρόεδρος εξόντωσε εκατοντάδες χιλιάδες ανθρώπους για την ίδρυση φιλικής κυβέρνησης στο Γκροζνυ. Καταδικαστέα δε, οφείλει να είναι και η υποκρισία των δήθεν φιλειρηνιστών ΗΠΑ, που έχουν βομβαρδίσει όλο τον κόσμο για να αποκαταστήσει δήθεν την δημοκρατία.
Οφείλει να μας απασχολεί, όμως, και η προπαγάνδα, αν και δεν είναι σημερινό ιδίωμα. Από καταβολής κάλυψης πολεμικών γεγονότων από τηλεοπτικά κανάλια υπήρχαν τέτοια φαινόμενα. Ουκ ολίγες περιπτώσεις έχουν καταγραφεί με προπαγανδιστικές εικόνες και ψεύτικες δηλώσεις κατά τη διάρκεια πολέμου. Θα έλεγε κανείς πως πόλεμος και προπαγάνδα συσχετίζονται. Ωστόσο, είναι πρωτοφανής η μεσαιωνική στάση των δυτικών που καταργούν την ενημέρωση από το Russia Today και το Sputnik. Πιθανότατα, η πρόοδος του 21ου αιώνα θα προτρέπει τους ύψιστους «προστάτες του καλού» να μετατρέπουν την δημοσιογραφία σε ιερά εξέταση και την λογοκρισία στο επίκεντρο. Ωστόσο, ποιος θα ελέγξει τους ίδιους τους κριτές; Και με ποιο κριτήριο κρίνεται κάτι προπαγανδιστικό; Από τον διαφωτισμό και έπειτα, οι προοδευτικοί άνθρωποι παλεύουν αδιαλείπτως για την ελευθερία έκφρασης και λόγου. Εδώ και αρκετό καιρό όμως, φαίνεται να υπάρχουν κάποιοι νοσταλγοί του παρελθόντος όπου αρέσκονται να χειραγωγούν απόψεις και συνειδήσεις της κοινής γνώμης. Πόσο προβληματική φαντάζει μία κοινωνία άβουλη, δίχως κριτική σκέψη, με τροφή μασημένη και νου βομβαρδισμένο από φιλτραρισμένες ειδήσεις.
Σε ευρωπαικό επίπεδο, οι άμεσα εμπλεκόμενοι ευρωπαικοί θεσμοί ήταν απόντες μπροστά στην πρωτοφανή κρίση πολέμου που φαινόταν να ξεσπάει, παρά μόνο μεμονωμένες προσπάθειες αποκλιμάκωσης της έντασης που πυροδοτούσαν ακόμη περισσότερο το κίνητρο του Πούτιν να εισβάλλει. Η Αμερική λαβωμένη από την κακήν κακώς φυγή των αμερικανικών στρατευμάτων στο Αφγανιστάν, η Ευρώπη δε, μετά την οικονομική κρίση δεν έχει υπάρξει ούτε στιγμή ενωμένη, έδωσαν λαβή στον Ρώσο ηγεμόνα για βλέψεις στο ανατολικό μπλοκ της Ουκρανίας. Ένα μπλοκ, που κατοικείται κατά μεγάλο ποσοστό από ρωσόφωνους, οι οποίοι έχουν υποστεί πολλές βιαιοπραγίες από ουκρανικές ναζιστικές οργανώσεις. Εκμεταλλευόμενος μια σχετική παράγραφο του διεθνούς δικαίου, ως προς το δικαίωμα της αυτοδιάθεσης των πολιτών, αποφάσισε να παρακάμψει αυτόν της εδαφικής ακεραιότητας ενός κυρίαρχου και αυτόνομου κράτους. Για αυτόν ήταν ένα παίγνιο το οποίο του εξασφάλισε την πιο συμφέρουσα πρόταση εκείνη τη χρονική στιγμή.
Χωρίς να είναι κάποιος οικονομολόγος, μπορεί να αντιληφθεί το κόστος που επιφυλάσσει τέτοιου είδους κίνηση. Για να προχωρήσει όμως στην οπτική του πολέμου, ο Πούτιν είναι πασιφανές ότι είχε ζυγίσει τις συνέπειες που θα επέφερε αυτό. Όλος ο δυτικός κόσμος θα αντιδρούσε σε αυτό το σενάριο. Όπως και συνέβη. Το πιο μεγάλο και σοβαρό πλήγμα στην ρωσική οικονομία θα ήταν η αποκοπή των μεγάλων ρωσικών τραπεζών από το περιβόητο τις τελευταίες μέρες SWIFT, ένα παγκόσμιο σύστημα που επιτρέπει τις διατραπεζικές συναλλαγές σε ένα αξιόπιστο και ασφαλές περιβάλλον. Με αυτόν τον τρόπο απομονώνεται από τις χρηματοπιστωτικές αγορές και δεν μπορεί να συναλλάσσεται με δολάρια στις εμπορικές της υποχρεώσεις και όχι μόνο.
Βέβαια, σε αυτήν την απαγόρευση δεν περιλαμβάνεται η ενέργεια, με την αγοραπωλησία της να γίνεται κανονικά, μιας και ο αγωγός Nord Stream 1, προσφέρει το 55% της ενέργειας στην βιομηχανική και καταναλωτική παραγωγή της Γερμανίας. Αυτός ήταν άλλωστε και ο λόγος της σκεπτικιστικής στάσης της Γερμανίας ως προς το SWIFT, καθώς θα έπληττε βάναυσα την παραπαίουσα γερμανική οικονομία. Έτσι Sberbank και Gazprombank, κύριοι τραπεζικοί διαμεσολαβητές μεταξύ ΕΕ και ρωσικών επιχειρήσεων παροχής ενέργειας, εξαιρούνται από το SWIFT. Για πολλούς η κύρωση αυτή δεν μπορεί να σταθεί εμπόδιο για την Ρωσία, εξαιτίας του ότι έχει δημιουργηθεί ήδη ένα πολύ τεχνολογικά προηγμένο μοντέλο ψηφιακών πληρωμών από την Κεντρική Τράπεζα της Κίνας (CIPS) όπου επιτρέπει συναλλαγές εκτός SWIFT. Συνεπώς, η Κίνα θα αποτελέσει τον μοχλό αποσυμπίεσης της οικονομικής κρίσης στην Ρωσία, κάνοντας «μπίζνες» μαζί της το αέριο που τόσο έχει ανάγκη για τις βιομηχανίες της.
Ωστόσο, η Κεντρική Τράπεζα της Ρωσίας καλείτο να αντιμετωπίσει και την τεράστια κατείσδυση στο ρούβλι (νόμισμα Ρωσίας). Αποτέλεσμα αυτού είναι η δυσκολία χρηματοδότησης του κόστους πολέμου και η ανάφλεξη του πληθωρισμού στις εισαγωγές λόγω της χαμηλής αγοραστικής αξίας που θα έχει το ρούβλι. Παρότι σε καθοριστικούς τομείς της οικονομίας, όπως η ενέργεια, έχει απόλυτη επάρκεια, εισάγει αρκετά στους υπόλοιπους τομείς. Το SWIFT και η πτώση του νομίσματος συνδυαστικά αποτελούν χτύπημα κάτω από τη ζώνη για το ρωσικό τραπεζικό σύστημα, το οποίο χρειάζεται χρόνο προκειμένου να αναπροσαρμόσει τις στρατηγικές του.
Ένα από τα όπλα αποτροπής της οικονομικής ασφυξίας στη φαρέτρα του Πούτιν είναι τα υψηλά ταμειακά διαθέσιμα σε ξένο συνάλλαγμα, που είχε συλλέξει από τα υπερκέρδη πώλησης φυσικού αερίου, και που υπολογίζονται σε $600δις. Με αυτά, θα μπορούσε να πουλήσει ξένα ομόλογα εκφρασμένα σε ευρώ δεδομένης της ενεργειακής εξάρτησης της Ευρώπης και να προβεί σε μαζική αγορά στο ρούβλι προκειμένου να σταθεροποιηθεί η τιμή του. Αυτή η στρατηγική θα επιτύγχανε ανοσία μόνο στην περίπτωση που η Ευρώπη απέφευγε τις κυρώσεις. Πλέον, έχει, πρακτικά, μια κεντρική τράπεζα όπου δεν μπορεί να έχει πρόσβαση στις αγορές και τράπεζες που απειλούνται με φυγή καταθέσεων και με ολοένα και περισσότερους Ρώσους να ρευστοποιούν τις καταθέσεις τους βλέποντας να έρχεται ο ισχυρός πληθωρισμός. Σε μία απέλπιδα προσπάθεια της να αποτρέψει το bank run, αυξήθηκε το κεντρικό επιτόκιο από την Κεντρική Τράπεζα από 9,5% σε 20%, ενώ έχει ήδη εξελιχθεί η γνώριμη διαδικασία των capital controls. Δεν πρέπει να αγνοείται η δυνατότητα της Ρωσίας, ως αντίποινα, να διακόψει την κάνουλα ροής αερίου προς την Ευρώπη κάτι που θα φέρει σε δεινή θέση την ήδη μαστιζόμενη από τον πληθωρισμό Ευρώπη. Ακόμη, πολλές τράπεζες θα μπορούσαν να εκμεταλλευτούν τη δυνατότητα να διεκπεραιώνονται πολλών ειδών συναλλαγές με πρόφαση ενεργειακούς σκοπούς όπου εμπίπτουν στο SWIFT.
Τέλος, ως το τρίτο μέρος του παζλ σύνθεσης των κυρώσεων, παίρνει θέση η δέσμευση περιουσιών Ρώσων ολιγαρχών φιλικά προσκείμενων προς την κυβέρνηση Πούτιν. Ως επί το πλείστον, ο μεγαλύτερος πλούτος της Ρωσίας βρίσκεται σε off-shore επιχειρήσεις στην Κύπρο ή την Ελβετία. Η ιδέα ήταν να δημιουργηθούν συνθήκες πίεσης προς το περιβάλλον του προέδρου, αλλά συνήθως τέτοιου είδους κυρώσεις δεν μπορούν να αποτρέψουν εισβολές. Το γενικότερο όμως ζήτημα που τίθεται εδώ είναι ποιος εν τέλει θα ζημιωθεί περισσότερο από αυτές τις κυρώσεις. Πολλές φωνές αναφέρουν ότι οι δυτικές κυρώσεις είναι «σαν να πυροβολείς τα ίδια σου τα πόδια». Εδώ όμως έχουμε μια συνθήκη πολέμου στον ευρωπαικό χώρο, την πρώτη μετά από 80 περίπου χρόνια. Συνεπώς, θα άξιζε να φέρουμε κάποιο κόστος στις πλάτες μας ελεώ ενεργειακής κρίσης προκειμένου να τερματιστεί ο πόλεμος. Από ότι φαίνεται όμως, η κατάσταση αυτή θα συνεχίσει να υπάρχει για κάποιο διάστημα και αυτοί που θα σηκώσουν το βάρος είναι οι ευρωπαίοι πολίτες.
Αναμφισβήτητα, η ρωσική οικονομία θα δεχθεί ισχυρά χτυπήματα, που όμως είχε προετοιμαστεί για αυτά. Η ΕΕ, ούσα απροετοίμαστη, πόσο θα είναι το κόστος που πρέπει να επωμιστεί στις πλάτες της; Ύστερα από την απολιγνητοποίηση συνολικά της ΕΕ, πολλές χώρες αρχίζουν να αναθεωρούν. Άλλες στρέφονται στο αμερικάνικο υγροποιημένο αέριο που ξεπερνά κατά πολύ τις τιμές του αερίου. Πληθαίνουν οι φωνές που μιλούν για επισιτιστική ακόμα κρίση, αφού Ουκρανία και Ρωσία αποτελούν κορυφαίους παγκόσμιους παραγωγούς σιτηρών. Μιλάμε για μια άνευ προηγουμένου κρίση ακρίβειας που αν δεν δράσουμε νηφάλια και με σύνεση διακρατικά, θα έχει πληθώρα κοινωνικές συνέπειες.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- EU bars 7 Russian banks from SWIFT, but spares those in energy, Reuters. Διαθέσιμο εδώ.
- The Economic Consequences of the Ukraine War, Project Syndicate. Διαθέσιμο εδώ.
- The economic consequences of the war in Ukraine, The Economist. Διαθέσιμο εδώ.
- China’s Fledgling Cross-Border Payments System Grows Its Reach, Bloomberg. Διαθέσιμο εδώ.
