Της Δήμητρας Χασάπη,
Η πρόσφατη πανδημία επιδείνωσε τη θέση των γυναικών παγκοσμίως, αφού έγινε εμφανής μία έξαρση της βίας εναντίον τους, ιδιαίτερα σε ενδοοικογενειακό επίπεδο. Η διεθνής κοινότητα αναγνώρισε, με μεγάλη ανησυχία, ότι οι γυναίκες και τα νεαρά κορίτσια, συχνά, εκτίθενται σε σοβαρές μορφές βίας, όπως η ενδοοικογενειακή βία, η σεξουαλική παρενόχληση, ο βιασμός, ο εξαναγκασμός σε σύναψη γάμου, τα εγκλήματα που διαπράττονται στο όνομα της αποκαλουμένης «τιμής» και πολλά άλλα, που συνιστούν σοβαρές παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων των γυναικών και των νεαρών κοριτσιών, καθώς και το βασικότερο εμπόδιο στην επίτευξη ισότητας μεταξύ γυναικών και ανδρών. Φυσικά, δεν απορρίπτει το γεγονός ότι και οι άντρες μπορεί να πέσουν θύματα ενδοοικογενειακής βίας, αλλά αναγνωρίζει ότι η ενδοοικογενειακή βία επηρεάζει τις γυναίκες σε δυσανάλογο βαθμό. Μάλιστα, σε χώρες που η γυναίκα κατείχε, ήδη, «κατώτερη» θέση στην κοινωνία, η ανάγκη προστασίας της, μέσω διεθνούς συνθήκης, έγινε πέρα για πέρα επιτακτική.
Η σύμβαση της Κωνσταντινούπολης, ως ένα εκτεταμένο διεθνές κείμενο, με τη μορφή της συνθήκης, στοχεύει ακριβώς στην αντιμετώπιση της έμφυλης βίας, με όποια μορφή κι αν αυτή εκδηλώνεται. Θεμελιώδης για την συνθήκη, μάλιστα, είναι η σκέψη ότι ο μόνος τρόπος να εξαλειφθεί η βία κατά των γυναικών είναι η υιοθέτηση από τα κράτη πολιτικών, που να στοχεύουν όχι στην εξομοίωση, αλλά στην ισότητα των δύο φύλων, σε βαθμό που να μην διαιωνίζεται πολιτικά και κοινωνικά η ιδεολογία της ισχύος των ανδρών εναντίον των γυναικών και να αποτραπεί, έτσι, από τη βάση της κάθε παραβίαση ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
Τα σημαντικότερα άρθρα της σύμβασης της Κωνσταντινούπολης, που εισήγαγαν μια νέα τακτική στην αντιμετώπιση φαινομένων βίας είναι εκείνα που αφορούν την έννοια του φύλου, την απαγόρευση των διακρίσεων, την εξάλειψη των προκαταλήψεων και την εποπτεία της ένωσης στην τήρηση των παραπάνω.
Πράγματι, με το άρθρο 3γ της Σύμβασης, ο όρος «φύλο» αποδίδει το κοινωνικό και όχι το βιολογικό σχηματισμό του ατόμου, γεγονός που έρχεται να καλύψει το ευρύ φάσμα της συνθετότητας των γυναικείων ταυτοτήτων, χωρίς να παραβλέπει πως η έμφυλη βία μπορεί να στραφεί το ίδιο και κατά ανδρών και αγοριών. Στην συνέχεια, στο άρθρο 4 περίπτωση 3 γίνεται αναφορά σε μία σαφή απαγόρευση των εκάστοτε διακρίσεων με βάση το φύλο, το χρώμα, τη θρησκεία, τις πολιτικές ή άλλες πεποιθήσεις, την κοινωνική προέλευση, την περιουσία ή το σεξουαλικό προσανατολισμό. Ακολούθως, στο άρθρο 12, προστίθεται εμφατικά η σημασία της εξάλειψης των εθίμων των προκαταλήψεων και των παραδόσεων, που είναι άμεσα συνυφασμένες με την κατωτερότητα της γυναίκας, και εδράζονται βαθιά σε αυτή την αντίληψη. Εξίσου, όμως, σημαντική είναι και η απαγόρευση των βασανιστηρίων και της απάνθρωπης εξευτελιστικής μεταχείρισης, που εισάγει το άρθρο 14 του ίδιου νομοθετήματος, σε συνδυασμό με το άρθρο 3 της ΕΣΔΑ (Ευρωπαϊκή Συνθήκη για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου). Τέλος, αξιόλογη ρύθμιση αποτελεί το άρθρο 44 της Σύμβασης, που προβλέπει την επέκταση της διεθνούς ποινικής δικαιοδοσίας των κρατών-μελών, αλλά και την ίδρυση ενός μηχανισμού παρακολούθησης της δράσης τους. Με αυτό τον τρόπο θα μπορεί να αξιολογεί τις ενέργειες των κρατών, αναφορικά με την επίτευξη των σκοπών της σύμβασης, ενώ τα κράτη μέλη ενθαρρύνονται να εφαρμόσουν τα σχετικά μέτρα και σε κάθε προκύπτουσα περίπτωση.
Στην προσπάθεια εφαρμογής της, φυσικά, ήρθε αντιμέτωπη με ορισμένες κατηγορίες και αμφισβητήσεις. Πράγματι, υποστηρίχτηκε ότι η σύμβαση ισχύει μόνο για τις γυναίκες, με αποτέλεσμα οι άνδρες να μην προστατεύονται, αλλά και να θυματοποιούνται. Επιπλέον, ειπώθηκε πως η σύμβαση υποστηρίζει, με το περιεχόμενο της, μια καταστροφική ιδεολογία των φύλων, αναγκάζοντας νομικά τις χώρες να εισάγουν ένα τρίτο φύλο, ενώ ταυτόχρονα αντιτίθεται και ριψοκινδυνεύει τις παραδοσιακές οικογενειακές αξίες. Ωστόσο, τίποτα από τα παραπάνω δεν ευσταθεί πραγματικά.
Είναι πολύ σημαντικό, λοιπόν, για την κατανόηση των άρθρων της συνθήκης να αντιληφθούμε, αρχικά, ότι η διευρυμένη αντίληψη της νομικής έννοιας του φύλου αποτελεί σημείο τομής και διαφοροποίησης ανάμεσα στους δυτικούς και σε άλλους παραδοσιακούς νομικούς πολιτισμούς, που βασίζονται σε άλλου τύπου δίκαια, όπως το θρησκευτικό, και επουδενί δεν ευνοεί τις γυναίκες εις βάρος των ανδρών, αφού, απλώς, εστιάζει σε προβλήματα, που μόνο οι γυναίκες μπορούν να βιώσουν απλώς και μόνο επειδή είναι γυναίκες, που πηγάζουν δηλαδή από την ιδιότητα τους ως γυναίκες. Δεν στοχεύει στην εξομοίωση των δύο φύλων, αλλά στην ισότητα τους. Για αυτό και συστηματικά ενθαρρύνει τα συμβαλλόμενα κράτη να εφαρμόζουν τις διατάξεις της συνθήκης και προς τα θύματα ενδοοικογενειακής βίας, που είναι άνδρες, παιδιά και ηλικιωμένοι.
Και η εισαγωγή, όμως, του όρου της «καταστροφής της ιδεολογίας των φύλων» θα πρέπει να κριθεί ως λανθασμένη. Πράγματι, στο άρθρο 4 περίπτωση 3 της σύμβασης, η απαγόρευση των διακρίσεων αποσκοπεί στην εφαρμογή του άρθρου αυτού σε όλους, αδιακρίτως φύλου. Δεν πρόκειται, όμως, για κατάργηση του ουσιαστικού περιεχομένου των λέξεων άνδρας και γυναίκα, αλλά πολύ περισσότερο στο να τονιστεί ότι οι ανισότητες, τα στερεότυπα και η βία δεν προέρχονται μόνο από βιολογικές διαφορές αλλά και από ένα κοινωνικό κατασκεύασμα για το πώς πρέπει να είναι οι γυναίκες και οι άνδρες στην κοινωνία.
Τέλος, όσον αφορά τις παραδοσιακές οικογενειακές αξίες, αυτές, αναληθώς, θεωρείται ότι κινδυνεύουν, αφού ποτέ στόχος της συνθήκης δεν ήταν η οργάνωση της οικογενειακής ζωής, αλλά πολύ περισσότερο ο κίνδυνος στον οποίο εκτίθεται η οικογένεια, όταν παρεισφρέουν σε αυτή φαινόμενα βίας. Είναι εμφανές ότι στοχεύει στην καταπολέμηση της ενδοοικογενειακής βίας, όπου κι αν αυτή εκδηλώνεται, αποσκοπεί στη διαφύλαξη της οικιακής ασφάλειας και απευθύνεται σε όλους όσοι ζουν σε βίαιη σχέση.
Γίνεται, λοιπόν, φανερό πως πρόκειται για ένα νομοθέτημα με μεγάλη κοινωνική αναγκαιότητα και ουσιαστικούς λόγους ύπαρξης. Η συμμετοχή των κρατών σε μία τέτοια συνθήκη έχει πολύ μεγαλύτερη αξία από μια απλώς διπλωματική κίνηση καλής θέλησης από ένα κράτος, ενώ η αποχώρηση, αντίστοιχα, από αυτή δίνει ένα ηχηρό μήνυμα της πολιτικής αντιμετώπισης των γυναικών, και εν γένει των ανθρώπων γενικότερα, από την κρατική δύναμη, που αποχώρησε. Ας μην ξεχνάμε, εξάλλου, πως στην διεθνή κοινότητα, η ρύθμιση των σχέσεων αποκτά συχνά συμβολικό χαρακτήρα και πως η διασφάλιση της τήρησης τέτοιου είδους συνθηκών, για το παρόν και το μέλλον, μπορούν μελλοντικά να αποτρέψουν πολλές και ποικίλες κοινωνικά εγκληματικές συμπεριφορές.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- «Η Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης», διαθέσιμο εδώ
- «Η Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης στα Ελληνικά», διαθέσιμο εδώ
- «ΔΤ | Το Κέντρο Διοτίμα χαιρετίζει την κύρωση της Σύμβασης της Κωνσταντινούπολης», διαθέσιμο εδώ
- «Η αλήθεια για τη Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης», διαθέσιμο εδώ
