Του Στέργιου Κούλη,
Τα τελευταία χρόνια, η Τουρκία οικονομικά έχει πάρει την κάτω βόλτα: η τουρκική λίρα έχει υποτιμηθεί πάρα πολύ, ο πληθωρισμός καλπάζει, και οι κάτοικοί της ζουν κάτω από τα όρια της φτώχειας.
Ο πληθωρισμός έχει εκτοξευθεί, με αποτέλεσμα οι τιμές σε βασικά αγαθά όπως το ψωμί να γίνονται δυσπρόσιτα για μεγάλη μερίδα καταναλωτών. Αυτό οφείλεται στην παράδοξη νομισματική πολιτική της Κεντρικής Τράπεζας της Τουρκίας, η οποία αντιφάσκει με κάθε οικονομικό κανόνα. Όταν υπάρχει υψηλός πληθωρισμός, αυτό που πρέπει να κάνει η Κεντρική Τράπεζα μιας χώρας είναι να αυξήσει τα επιτόκια, προκειμένου να μειωθεί η προσφορά χρήματος σε κυκλοφορία και να μειωθεί ο πληθωρισμός· διότι ο πληθωρισμός δημιουργείται από πολύ μεγάλη κυκλοφορείσα ποσότητα χρήματος στην οικονομία. Αντίθετα, ο Ερντογάν μειώνει συνεχώς τα επιτόκια για να δημιουργήσει ευνοϊκότερους όρους δανεισμού στον λαό του και να αυξήσει την ποσότητα χρήματος, φέρνοντας οικονομική ανάπτυξη. Η αλήθεια είναι πως το χαμηλό επίπεδο επιτοκίου εξυπηρετεί την προσέλκυση επενδύσεων και δημιουργεί θέσεις εργασίας. Αυτό εφαρμόζει και ο Ερντογάν, θεωρώντας πως η οικονομική ανάπτυξη έρχεται με μείωση επιτοκίων. Όμως, όταν υπάρχει πολύ υψηλός πληθωρισμός, αυτή η πολιτική μπορεί να αποδειχθεί καταστροφική για τους καταναλωτές. Αυτή η νομισματική πολιτική έχει άμεσες επιπτώσεις στους πολίτες, μολονότι οι τιμές βασικών αγαθών όπως το ψωμί συνεχώς αυξάνονται και αμβλύνεται το χάσμα μεταξύ πλουσίων και φτωχών στη συγκεκριμένη χώρα. Το χρονικό διάστημα 2020-2021, ο πληθωρισμός έφτασε στο υψηλότερο επίπεδο που θα μπορούσε να φτάσει, με το 2021 να έχει φτάσει στο 17,5% και με τις τιμές πρώτων υλών να ακουμπούν το 42,9% βάσει πληροφοριών από το Τουρκικό Ινστιτούτο Στατιστικής. Είναι αδύνατο μία οικονομία να αναπτυχθεί μόνο με χρήμα το οποίο δεν μπορεί να κινήσει την αγορά, επειδή είναι σε τόσο μεγάλη κυκλοφορία που καθιστά τα αγαθά απρόσιτα. Αυτό μειώνει δραματικά την κατανάλωση, φέρνοντας μεγάλο πρόβλημα στην οικονομία· και έτσι και έγινε. Με τη λήξη των περιορισμών λόγω πανδημίας στις 01/07/2021 και όλους τους εργαζόμενους να έχουν επιστρέψει στις δουλειές τους, θα περίμενε κανείς να κινηθεί η αγορά και να αυξηθεί η κατανάλωση, κάτι το οποίο δεν συνέβη. Αρκεί να σκεφτεί κανείς την αύξηση που κατέγραψαν τα κόστη μεταφοράς κατά 26,69%, τα κόστη σε εγχώριες μετακινήσεις κατά 51,6%, τα είδη σπιτιού κατά 25,69% και τα τρόφιμα κατά 19,99%. Οι περισσότεροι οικονομολόγοι προβλέπουν την αύξηση του πληθωρισμού κοντά στο 20%, με αποτέλεσμα την εξαφάνιση της μεσαίας τάξης. Πολλές προειδοποιήσεις της Goldman Sachs λένε ότι ο πληθωρισμός θα ξεπεράσει το 60%. Να σημειωθεί μόνο ότι ο πληθωρισμός τον περασμένο Ιανουάριο έφτασε στο 48,69%
Το άλλο οικονομικό πρόβλημα της Τουρκίας, πλην του πληθωρισμού, είναι η υποτίμηση του νομίσματός της, της τουρκικής λίρας. Η τουρκική λίρα έχει πέσει πολύ έναντι του αμερικανικού δολαρίου, με αποτέλεσμα να αυξηθούν οι τιμές σε ρεύμα και φυσικό αέριο. Μεγάλες απώλειες καταγράφονται και στον τομέα της ενέργειας. Η εισαγωγή ενέργειας στην Τουρκία γίνεται από τις Η.Π.Α. Έτσι, οι συναλλαγές αυτές εξαρτώνται άμεσα από τη συναλλαγματική ισοτιμία τουρκικής λίρας και δολαρίου, με αποτέλεσμα πολλές εταιρείες να χρησιμοποιούν την αύξηση των τιμών προκειμένου να καλύψουν τα ελλείματά τους, λόγω της υποτίμησης του νομίσματος, εντείνοντας σε τελικό στάδιο το πρόβλημα του πληθωρισμού. Σαν να μην έφτανε αυτό, μία νέα επιθετική αύξηση τιμών συνέβη το καλοκαίρι του 2021, η οποία ήρθε εκ νέου να ταράξει την οικονομία της χώρας λόγω της ξηρασίας, φτάνοντας τις τιμές φρούτων, λαχανικών και τροφίμων στα ύψη βάσει του Εντέρ Γκιουτζαβντί από το Εμπορικό Πολυτεχνείο Κωνσταντινούπολης. Προς τα τέλη του 2021, ο πληθωρισμός ήταν τόσο υψηλός, που η Κεντρική Τράπεζα της Τουρκίας αναγκάστηκε να μειώσει πολύ επιθετικά τα επιτόκια κατά 500 μονάδες εκεί που τα είχε υψηλά, με αποτέλεσμα η λίρα να ακολουθήσει ελεύθερη πτώση και να χάσει το 35% της αξίας έναντι του δολαρίου ήδη από τον Σεπτέμβριο του 2021. Η κυβέρνηση, ωστόσο, με κάποια έκτακτα μέτρα που εφάρμοσε την κράτησε σε ένα σταθερό επίπεδο, αλλά πολύ υποτιμημένη. Η Goldman Sachs, ωστόσο, προειδοποίησε για δυσοίωνο μέλλον και για τη λίρα. Προκειμένου να ανακάμψει η λίρα, η Τουρκία έκανε μία συμφωνία με τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα ύψους 5 δις δολαρίων για τη στήριξη του νομίσματος και τη βελτίωση των διπλωματικών τους σχέσεων που είχε υπονομευθεί από το 2011 με τα γεγονότα της Αραβικής Άνοιξης. Η συμφωνία αυτή είναι τριετής και ισοβαθμεί σε 64 δις λίρες έναντι 18 δις ντιρχάμ (νόμισμα Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων).
Ένα άλλο μεγάλο πρόβλημα της Τουρκίας είναι το μεγάλο έλλειμα στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών. Από το 2019, όμως, υπήρχε ελπίδα βελτίωσης αυτού του ελλείματος, με την προσέλκυση άμεσων μακροπρόθεσμων επενδύσεων, που τα κέρδη τους θα μπορούσαν να καλύψουν αυτό το έλλειμα. Δυστυχώς, όμως, η αυταρχική νοοτροπία του Ερντογάν τον έκανε να διώξει όλες αυτές τις επενδύσεις. Σημαντικό παράγοντα στο συνάλλαγμα παίζει και ο τουρισμός της Τουρκίας, του οποίου η πτώση λόγω πανδημίας έχει κάνει την τουρκική λίρα να υποτιμηθεί κι άλλο.
Μία επίσης κακή επίπτωση της παράδοξης οικονομικής πολιτικής του Ερντογάν είναι η πολύ μεγάλη μείωση των συναλλαγματικών αποθεμάτων της Τουρκίας. Προκειμένου να στηριχθεί η λίρα, η Κεντρική Τράπεζα αναγκάστηκε να πουλήσει συνάλλαγμα σε αγορά του εξωτερικού. Ωστόσο, δεν σταματά να επιμένει στη μείωση των επιτοκίων, με αποτέλεσμα η λίρα να χάνει συνεχώς και ο πληθωρισμός να ανεβαίνει συνεχώς με μεγάλες επιπτώσεις στα προϊόντα (π.χ.. ένα πακέτο βούτυρο στη Τουρκία που κόστιζε 35 λίρες, τώρα κοστίζει 95 λίρες). Και αυτό διότι οι προμηθευτές απαιτούν μετρητά ή συμφωνίες σε ξένο νόμισμα και μία χώρα με τόσο υποτιμημένο νόμισμα αδυνατεί να ανταπεξέλθει σε κάτι τέτοιο. Επίσης, ο κατώτατος μισθός ανέρχεται σε 2.600 λίρες, που αντιστοιχούν σε 200 ευρώ. Μόνο από αυτό μπορεί να αντιληφθεί κανείς το μέγεθος της φτωχοποίησης μιας τέτοιας πολιτικής. Παρόλα αυτά, ο Ερντογάν θεωρεί μεγάλη επιτυχία την έξοδο της χώρας του από το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, συγκρουόμενος με την αντιπολίτευση και τον λαό του να δεινοπαθεί από τις αυξήσεις των τιμών.
Συμπερασματικά, η Τουρκία οδεύει προς πτώχευση. Κάτι τέτοιο ενδέχεται να φέρει περαιτέρω αναταράξεις στην ευρύτερη περιοχή, και αυτό δείχνει και τη ζημία που προξενούν αυταρχικοί ηγέτες όπως ο Ερντογάν κόντρα σε κανόνες και θεωρίες, πηγαίνοντας τις χώρες τους συνεχώς πίσω.
