Της Αριστονίκης Ντάλντα,
Οι αρχαίοι Έλληνες, από την πρώτη αρχή των πραγμάτων, είχαν διαμορφώσει τη δική τους θεωρία για την κοσμογονία. Πολύ νωρίτερα από τη Θεογονία, υπήρχε μόνο η σύγχυση για το χάος, που το σκεπάζει το βαθύ χάσμα της γνώσης, δίχως να ορίζεται η αρχή και το τέλος του. Σύμφωνα με τον John Milton: «Πρώτα υπήρχε το χάος, η απέραντη αμέτρητη άβυσσος, εξωφρενικό σαν θάλασσα, σκοτεινό, σπάταλο, άγριο».
Σε αυτό το απόλυτο κενό, ένα άδειο και μαύρο σκοτεινό σύμπαν, γεννήθηκαν τα παιδιά του Χάους, ο Έρεβος, το ανεξιχνίαστο βάθος, όπου κατοικεί ο θάνατος και η Νύχτα. Με τη γέννησή τους συνέβη το απόλυτο θαύμα. Στους σκοτεινούς και βαθείς κόλπους του Έρεβους και όσο οι εποχές κυλούσαν, γεννήθηκε μέσα από τον αέρα, το σκοτάδι και τον θάνατο, η πολυπόθητη, λαμπερή και με χρυσά φτερά Αγάπη. Η Αγάπη, με τη συντροφιά της Λαμπερής Μέρας, δημιούργησαν το φως. Αν και ο ερχομός της αγάπης και του φωτός δημιούργησε τη γη, το στέρεο έδαφος, η ιστορική βιβλιογραφία δεν έχει μεγάλο πλούτο που να εξηγεί αναλυτικά την αλληλουχία της δημιουργίας. Σύμφωνα με τον Ησίοδο, πάντως, η γη είναι η βάση όλων των πραγμάτων. Η γη ήταν η αιτία να δημιουργηθεί ο έναστρος παράδεισος, ένα θησαυροφυλάκιο ψηλά, που θα τη σκεπάζει από όλες τις πλευρές και θα είναι το σπίτι των θεών.
Οι άνθρωποι που διηγήθηκαν όλες αυτές τις ιστορίες, πίστευαν ότι το σύμπαν ήταν ζωντανό και λειτουργούσε με τον ίδιο τρόπο που γνώριζαν για τους ίδιους. Με βάση την ανθρώπινη συμπεριφορά, προσωποποιούνται όλα όσα είχαν εμφανή σημάδια ζωής, όπως ο χειμώνας, το καλοκαίρι, ο ουρανός, τα αστέρια και η ανήσυχη θάλασσα. Ωστόσο, τα πρώτα πλάσματα που είχαν τα χαρακτηριστικά της ζωής ήταν τα παιδιά της Γαίας, της Μητέρας Γης και του Πατέρα Ουρανού, που παρομοιάζονται με τέρατα. Οι αρχαίοι Έλληνες πίστευαν ότι τα πρώτα έμβια όντα ήταν γιγάντια πλάσματα με απάνθρωπα χαρακτηριστικά και τη συντριπτική δύναμη του σεισμού, του τυφώνα και του ηφαιστείου. Πολλοί υποστηρίζουν ότι οι ιστορίες αυτές αφορούν έναν κόσμο, όπου δεν υπήρχε ακόμα ζωή, καθώς όλα αυτά τα όντα δεν έχουν καμία ομοιότητα με οποιαδήποτε μορφή ζωής, που ήταν έως τότε γνωστή.
Οι τερατόμορφες αυτές περιγραφές όντων ορίζουν κάποια από αυτά ως τεράστια με πολύ μεγάλη δύναμη, που είχαν εκατό χέρια και πενήντα κεφάλια. Στους τρεις δόθηκε το όνομα Κύκλωπας, γιατί ο κάθε ένας είχε μόνο ένα στρογγυλό και τεράστιο μάτι, όμοιο με τροχό στη μέση του μετώπου. Ήταν γιγάντια πλάσματα που υψώνονταν σαν πανίσχυροι βράχοι βουνών και είχαν καταστροφική δύναμη. Μετά ήρθαν οι Τιτάνες, όντα σε καμία περίπτωση κατώτερα από τα άλλα σε όγκο και σθένος και όχι καθαρά καταστροφικά. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί ο Τιτάνας που έσωσε την ανθρωπότητα από την καταστροφή.
Οι Κύκλωπες και οι Τιτάνες ήταν τα αγαπημένα παιδιά του Ουρανού, κάτι που εξόργισε τη Μητέρα Γη, καθώς τα άλλα παιδιά τους παγιδεύτηκαν από τον πατέρα τους σε ένα κρυφό σημείο στο έδαφος. Η Μητέρα Γη έκανε έκκληση στα υπόλοιπα παιδιά της να τη βοηθήσουν να σταματήσει τον πατέρα τους από το να κακομεταχειρίζεται τα αδέλφια τους, λόγω των ιδιαίτερων και τερατόμορφων τρομακτικών χαρακτηριστικών τους. Ωστόσο, μόνο ο Τιτάνας Κρόνος ήταν αρκετά τολμηρός, ώστε να σταθεί ενάντια του πατέρα του και να τον τραυματίσει. Η Τέταρτη φυλή τεράτων, οι Γίγαντες, ήταν αυτή που γεννήθηκε από το αίμα του Ουρανού, όπως και, στη συνέχεια, οι Ερινύες, όπου καταδίωξαν και τιμωρούσαν όλους όσοι διέπρατταν οποιαδήποτε αδικία και σκότωναν κάποιον συγγενή εξ αίματος. Περπατούσαν στο σκοτάδι και είχαν μια φρικτή όψη. Είχαν φίδια για μαλλιά που στριφογυρνούσαν και τα μάτια τους, όταν έκλαιγαν, έριχναν δάκρυα αίματος. Ήταν ανθρωπόμορφα τέρατα που όσο υπήρχε αμαρτία στον κόσμο, δε μπορούσαν να εξοριστούν.
Η μετάβαση από τον «κόσμο των τεράτων» στον κόσμο των ανθρώπων συνέβη με τη γέννηση του Δία, το πέμπτο παιδί του Κρόνου και της Ρέας και αυτός που στο μέλλον θα γινόταν ο άρχοντας του ουρανού και της γης. Μετά από επικίνδυνους πολέμους που απείλησαν μέχρι και το ίδιο το σύμπαν, αναταραχές στην απέραντη θάλασσα, κατακτήσεις των ανθρωπόμορφων όντων, τιμωρίες και αιχμαλωσίες των εχθρών κάτω από τη γη, ο Δίας είχε πια στην κατοχή του ακατανίκητες δυνάμεις και ακαταμάχητα όπλα, όπως βροντές, κεραυνούς και σεισμούς.
Ο κόσμος ήταν πλέον καθαρός από τερατόμορφα όντα και έτοιμος για την απαρχή της ανθρωπότητας. Οι άνθρωποι μπορούσαν να ζήσουν με κάποια άνεση και ασφάλεια χωρίς τον οποιοδήποτε φόβο. Η γη ήταν μια στρογγυλή επιφάνεια, χωρισμένη σε δύο ίσα μέρη, στη σημερινή Μαύρη Θάλασσα και στη Μεσόγειο Θάλασσα. Γύρω από τη γη κυλούσε ο μεγάλος ποταμός, ο Ωκεανός, που δεν ταράχτηκε ποτέ από άνεμο ή καταιγίδα. Στις πιο μακρινές όχθες του Ωκεανού ζούσαν μυστηριώδεις άνθρωποι. Ήταν ένα μέρος συνάντησης των «Υπερβόρειων» που λίγοι κατάφεραν ποτέ να επισκεφθούν. Επίσης, οι Μούσες δε ζούσαν πολύ μακριά από εκεί. Ήταν κοπέλες που ο χορός τους συνοδεύονταν πάντοτε από ήχους λύρας και φλογέρας και έδεναν τα μαλλιά τους με χρυσή δάφνη. Για εκείνες δεν υπήρχαν αρρώστιες, γηρατειά και θάνατοι. Μακριά προς τα νότια ήταν η χώρα των Αιθιόπων, για τους οποίους είναι γνωστό ότι οι θεοί κάθονταν σε χαρούμενα συμπόσια μαζί τους. Στην όχθη του Ωκεανού ήταν και η κατοικία των νεκρών, όπου δεν παρατηρούνταν χιονοπτώσεις, χειμώνες ή καταιγίδες βροχής.
Το σύμπαν δε θα μπορούσε να υποδεχθεί την ανθρωπότητα χωρίς τον καθορισμό του θανάτου. Σύμφωνα με περιγραφές, ο καθορισμός αυτός ανατέθηκε από τους Θεούς στον Προμηθέα και τον Επιμηθέα. Ο Προμηθέας, του οποίου το όνομα σημαίνει προνοητικότητα και σοφία, ήταν πολύ σοφότερος στις αποφάσεις του ακόμα και από τους θεούς, σε αντίθεση με τον Επιμηθέα, του οποίου το όνομα σημαίνει η σκέψη εκ των υστέρων, ο οποίος ακολούθησε πρώτα τις παρορμήσεις του και μετά άλλαζε γνώμη για τις αποφάσεις του. Έδωσε, αρχικά, όλες τις αρετές και τα απαραίτητα εφόδια στους ανθρώπους. Οι αποφάσεις του ήταν βιαστικές και ήταν η αιτία που ο Προμηθέας έκλεψε την φωτιά για να τη δώσει στους ανθρώπους.
Σε μια διαφορετική εκδοχή της ιστορίας, οι ίδιοι οι Τιτάνες δημιούργησαν τους ανθρώπους. Δημιούργησαν πέντε φυλές, τη χρυσή φυλή, την αργυρά φυλή, τη φυλή του ορείχαλκου, τη φυλή των θεόμορφων ηρώων και, τέλος, τη φυλή που ζει μέχρι και σήμερα στη γη, τη σιδερένια φυλή. Ιεραρχικά από το καλύτερο μέταλλο, τον χρυσό, η ανθρωπότητα κατέληξε στο σίδερο, όπου είναι το κατώτερο. Πάντως, η ιστορία των πέντε εποχών καταλήγει στη διαπίστωση ότι δεν υπήρχε το γυναικείο φύλο. Οι γυναίκες ήταν αργότερα δημιούργημα του Δία, ως αντίδραση στον Προμηθέα, που φρόντισε μόνο για τους άντρες, όσο και για τον τρόπο που τον ξεγέλασε για το καλύτερο μέρος από το κάθε ζώο που θυσιάζεται. Έτσι, λοιπόν, ο Δίας έκανε το μεγαλύτερο κακό για τους άντρες. Δημιούργησε μια γλυκιά και όμορφη κοπέλα, ντροπαλή, όπου της δόθηκαν δώρα από τους θεούς, όπως ασημένια ρούχα, κεντημένο πέπλο, μαγεία, στεφάνι με λουλούδια και χρυσό στεφάνι. Η κοπέλα ονομάστηκε Πανδώρα, που σημαίνει το «δώρο όλων». Είναι η πρώτη γυναίκα από την οποία όλες οι υπόλοιπες γυναίκες προέρχονται και, σύμφωνα με τις αντιλήψεις τους, είχαν οριστεί από τη φύση τους για να κάνουν κακό. Το κουτί της Πανδώρας συμβολίζει τις έγνοιες, τον σκληρό πόνο και τις αρρώστιες στους θνητούς.
Οι εξελίξεις και τα γεγονότα που μέσα από καταγραφές της εποχής διατηρήθηκαν, πλούτισαν την ελληνική μυθολογία, όσον αφορά την αρχή του κόσμου και συνεπώς της ανθρωπότητας. Διαφορετικές εκδοχές μύθων αποκαλύπτουν τις διαφορετικές οπτικές των τότε ανθρώπων για την εξέλιξη τόσο της κοσμογονίας όσο και της θεογονίας.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Hamilton, E. (2017). Mythology: Timeless tales of gods and heroes, 75th anniversary illustrated edition. Black Dog & Leventhal.
- Συλλογικό έργο (1975). Ιστορία του Ελληνικού Έθνους. τόμος Β΄, Αρχαϊκός Ελληνισμός. Εκδοτική Αθηνών.
- Ησίοδος (2006). Θεογονία. Η Γένεσις των Θεών και του Κόσμου. Εκδοτική Θεσσαλονίκης.
