Της Αλεξάνδρας Γκασδρόγκα,
Η κινέζικη όπερα αποτελεί το αρχαιότερο είδος όπερας, με την αφετηρία της να τοποθετείται στα προ Χριστού χρόνια, στην κοιλάδα του Κίτρινου Ποταμού, κατά τη δυναστεία του Qin. Η ιστορία της μακραίωνη, παζλ διαφόρων περιόδων που οριοθετούνται από τη βασιλεία κινεζικών δυναστειών.
Επίσημα, το πρώτο εθνικό συγκρότημα όπερας ονομάζεται “Pear Garden” και δημιουργείται από τον αυτοκράτορα της δυναστείας Tang Xuanzong από το 712-755. Χαρακτηριστικά που προσδιορίζουν την κινεζική όπερα αναπτύσσονται στη βόρεια Κίνα και κυρίως στις επαρχίες Shanxi και Gansu, όπως η χρήση καθορισμένων χαρακτήρων (Sheng για τον άντρα, Dan για τη γυναίκα, Hua για το ζωγραφισμένο πρόσωπο, Chou για τον παλιάτσος κ.λπ.). Κατά τη δυναστεία του Yuan (1279-1368), οι ερμηνευτές ξεκινούν να χρησιμοποιούν την καθομιλουμένη κινεζική γλώσσα.
Κατά τις δυναστείες Ming (1368-1644) και King (1644-1911), παρουσιάζονται προσμίξεις του δραματικού στυλ και του βόρειου παραδοσιακού τραγουδιού της επαρχίας Shanxi με μελωδίες από μία νότια μορφή κινεζικής όπερας, που ονομάζεται “Kunqu”. Η φόρμα αυτή δημιουργήθηκε στην περιοχή Wu κατά μήκος του ποταμού Yangtze. Πολλές από τις πιο διάσημες όπερες που ακόμη εκτελούνται ανήκουν στο ρεπερτόριο Kunqu (π.χ. “The Peach Blossan Fan”, “The Peony Pavilion” κ.λπ.). Οι ιστορίες έχουν μεταφερθεί σε τοπικές διαλέκτους για το κοινό του Πεκίνου και άλλων βόρειων πόλεων, ενώ οι υποκριτικές και τραγουδιστικές τεχνικές, τα κουστούμια και το μακιγιάζ οφείλουν πολλά και αυτά στην παράδοση του Shanxi ή του βόρειου Qinqiang.
Κατά τα μέσα του 20ού αιώνα, η Κίνα βιώνει τον δικό της πολιτιστικό μεσαίωνα. Αν και κατά τη διάρκεια της «Εκστρατείας Εκατό Λουλουδιών» (1956-57) η κινεζική όπερα άνθισε εκ νέου με τις αρχές του Μάο να ενθαρρύνουν τον πνευματισμό και τις τέχνες, αυτό το φαινομενικά πρόσφορο καλλιτεχνικό έδαφος αποδείχθηκε ιδιαίτερα τοξικό. Από τον Ιούλιο του 1957 και μετά, καλλιτέχνες και διανοούμενοι υπέστησαν έντονη κριτική, διώχθηκαν, ακόμα και εκτελέστηκαν.
Κινήσεις και συμπεριφορές που προοικονομούσαν τη σκληρότητα της πολιτιστικής επανάστασης που ακολούθησε: το καθεστώς προσπάθησε να καταστρέψει στοιχεία της παράδοσης, όπως η κινεζική ενδυμασία, η περιουσία, η μελέτη της κλασικής λογοτεχνίας και των τεχνών, απειλώντας με εξαφάνιση και το μουσικοδραματικό είδος της όπερας. Από το 1960 περίπου έως το 1971-72, πολλά έργα υπέστησαν λογοκρισία και πολλοί συνθέτες και σεναριογράφοι εκτελέστηκαν.
Μετά το 1976, αναβιώνουν μορφές όπερας, όπως αυτή του Πεκίνου και τοποθετούνται στο εθνικό ρεπερτόριο. Αποσύρεται η λογοκρισία, και όσοι συνθέτες επέζησαν των γεγονότων της πολιτιστικής επανάστασης επέστρεψαν στην καλλιτεχνική δημιουργία.
Το μακιγιάζ στην κινεζική όπερα, όπως τη ξέρουμε σήμερα, είναι έντονο, ιδιαίτερο και νοηματοδοτείται ποικιλοτρόπως: το μακιγιάζ, στο οποίο κυριαρχεί το κόκκινο ή ακόμη η κόκκινη μάσκα, συμπληρώνει το πρόσωπο ενός χαρακτήρα γενναίου και πιστού. Το μαύρο συμβολίζει τόλμη και αμεροληψία, το κίτρινο τη φιλοδοξία, ενώ το ροζ την κομψότητα. Τα κυρίως μπλε πρόσωπα είναι ευδιάκριτα και άγρια, ενώ τα πράσινα μαρτυρούν άγριες και παρορμητικές συμπεριφορές. Τα λευκά πρόσωπα αναπαριστούν χαρακτήρες προδοτικούς και πονηρούς, τους κακούς, δηλαδή, της παράστασης. Το «μικρό βαμμένο πρόσωπο» (“Xiaohualian”) αποτελεί τον κλόουν, το πρόσωπο του οποίου καλύπτεται από ένα μόνο μικρό τμήμα μακιγιάζ στο κέντρο του προσώπου που συνδέει μάτια και μύτη.
Υπάρχουν 368 μορφές κινεζικής όπερας, αλλά μόνο οι 30 εκτελούνται τακτικά σε όλη τη χώρα. Σημαντικότερες από αυτές είναι η όπερα του Πεκίνου, η όπερα της Σαγκάης (Huju), η όπερα Shanxi (Qinqiang) κ.λπ.
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον ως προς τη μουσική και τη δραματουργία παρουσιάζει η όπερα του Πεκίνου. Παραδοσιακά όργανα που συνοδεύουν με τη μουσική τους την πλοκή της υπόθεσης, υπογραμμίζοντας κινήσεις, όπως χειρονομίες, footwork, αλλά και εκφράσεις του προσώπου που νοηματοδοτούνται διαφορετικά: δράσεις όπως η ιππασία, η κωπηλασία ή το κλείσιμο μιας πόρτας έχουν συγκεκριμένο τρόπο δραματουργικής απόδοσης. Η κινεζική «καθαρεύουσα» χρησιμοποιείται από τους σοβαρούς χαρακτήρες, ενώ η καθομιλουμένη από τα παιδιά, τις κοπέλες και τους κλόουν.
Η κινεζική όπερα αποτελεί πολύ σημαντικό κομμάτι της παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς, παραμένοντας στην ουσία της αναλλοίωτη στον χρόνο. Με συναρπαστικούς τρόπους οι Κινέζοι ερμηνευτές της όπερας αναφέρονται ακόμα ως “Students of the Pear Garden” και συνεχίζουν να αποδίδουν τα διάφορα είδη της όπερας ως μέρος της καλλιτεχνικής τους παράδοσης.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Η Κινέζικη Όπερα, el.shisu.edu.cn, διαθέσιμο εδώ.
- Κινεζική Όπερα, ένα πολύτιμο πετράδι του κινεζικού πολιτισμού, greek.cri.cn, διαθέσιμο εδώ.
- Η Όπερα του Πεκίνου, tar.gr, διαθέσιμο εδώ.
