Της Φωτεινής Σίμιντη,
Στη Σκανδιναβική Μυθολογία, το σύμπαν ήταν γεμάτο με θεούς, θεές και διάφορα άλλα μαγικά όντα. Οι Βίκινγκς πίστευαν σε πολλούς και διαφορετικούς τύπους μυθικών όντων. Υπήρχαν Γίγαντες και Νάνοι, Ξωτικά του Φωτός και του Σκότους, αλλά και πανίσχυροι θεοί με δυνάμεις και ιδιότητες πέρα από την ανθρώπινη φύση.
Παρατηρώντας τις περισσότερες παγανιστικές θρησκείες, μπορούμε να αντιληφθούμε ότι αποτελούνται από ένα ενιαίο πάνθεον. Στη Σκανδιναβική Μυθολογία, όμως, τα πράγματα είναι πιο πολύπλοκα. Το σκανδιναβικό πάνθεον αποτελείται στην πραγματικότητα από δύο διαφορετικές «φυλές» θεών. Οι κύριες λατρευτικές θεότητές τους είναι οι Aesir και οι Vanir. Αυτές οι δύο «φατρίες» θεοτήτων, αν και έμοιαζαν με ανθρώπινα όντα στην εμφάνιση, ήταν δύσκολο να διακριθούν μεταξύ τους. Οι Aesir κατοικούσαν στο Asgard και οι Vanir στο Vanaheim, δύο από τους εννέα κόσμους. Αυτές οι δυο «οικογένειες» θεών τελικά ενσωματώθηκαν σε μια ενιαία ομάδα και αποκαλούνταν συλλογικά ως Aesir. Όμως, τι είναι αυτά τα όντα, τι τα διαφοροποιεί μεταξύ τους, τι τα οδήγησε στο να ενωθούν;
Στη Σκανδιναβική Μυθολογία, οι Aesir ήταν μια φυλή θεών υπό την ηγεσία του Όντιν («Πατέρα Όλων», όπως τον αποκαλούσαν) και κατοικούσαν στο Asgard, έναν από τους Εννέα Κόσμους. Σχετίζονταν κυρίως με τον πόλεμο και οι σημαντικότεροι απ’ αυτούς ήταν οι Thor, Tyr, Baldur, Loki και Vili. Η λέξη “aesir” προέρχεται από την ινδοευρωπαϊκή ρίζα “áss”, που σημαίνει «ανάσα, ζωή». Αυτό υποδηλώνει ότι αυτοί οι θεοί συσχετίζονται με τη ζωή, τις ζωογόνες δυνάμεις και ήταν συνδεδεμένοι με την κυριαρχία. Η λέξη “áss” αποτελεί, επίσης, τον ενικό αριθμό της λέξης “aesir”, ενώ μια παράγωγή της, η “ásynja”, σημαίνει «θεά» (πληθ. ásynjur). Οι όροι αυτοί, αν και υπάρχουν, δε χρησιμοποιούνταν, καθώς στα μεσαιωνικά ισλανδικά ο όρος “aesir” είναι αυτός που συναντάται συχνότερα, όταν οι θεοί περιγράφονται ως ομάδα στην πεζογραφία και την ποίηση, χωρίς να λαμβάνεται υπόψη καμία διάκριση.
Όπως είδαμε, αν και ο πληθυντικός αναφέρεται σε όλους τους θεούς, ο ενικός αριθμός φαίνεται να έχει μια ιδιαίτερη σχέση με τον Thor. Ο Thor ονομάζεται Ása-Thor (Thor of the Aesir). Κανένας άλλος θεός δεν περιγράφεται με αυτόν τον τρόπο και έχει προταθεί ότι αυτή η επέκταση του ονόματος σημαίνει ότι θεωρούνταν ως ο καλύτερος ανάμεσα στους Aesir. Άλλη μια ερμηνεία, η οποία, όμως, δεν κερδίζει έδαφος, συσχετίζει την Ασία με τους Aesir. Ειδικότερα, ο Ισλανδός ιστορικός Snorri Sturluson χρησιμοποίησε την ηχητική ομοιότητα της λέξης Ásía, παλαιάς νορβηγικής λέξης για την Ασία, για να προτείνει ότι η αρχική σημασία του “æsir” ήταν «άντρες της Ασίας». Αυτό πάντως που γίνεται σαφές είναι ότι, λόγω της συσχέτισης των Aesir με τη ζωτικότητα, θεωρούνταν ως δυνάμεις που συγκρατούσαν τον κόσμο ενωμένο.
Απ’ την άλλη πλευρά, οι Vanir θεωρούνταν αρχαίες θεότητες της γονιμότητας και συνδέονταν με τη γη και τα νερά. Στο γενικό πάνθεον φαίνεται πως αντιπροσώπευσαν ίσως μια παλιότερη θρησκεία, που σχετιζόταν με τη γη. Η λέξη “vanir” στις σκανδιναβικές γλώσσες συνδέεται ετυμολογικά με τη λέξη «φίλος», ενώ σε άλλες γλώσσες ταυτίζεται με λέξεις που σημαίνουν «ευχαρίστηση» ή «επιθυμία». Η βασική διαφορά τους με τους Aesir εμπίπτει στο γεγονός ότι οι Vanir μπορούσαν να ασκήσουν seid, μια αρχαία μορφή μαντικής/μαγείας (αργότερα τη δίδαξαν και στους Aesir). Οι Vanir κατοικούσαν στο Vanaheim και οι σημαντικότεροι μεταξύ αυτών ήταν οι Njörd (ο αρχηγός τους), Freyr, Freyja (τα παιδιά του) και Skadi. Όταν αυτές οι δυο ομάδες θεών ενώθηκαν, κάποιοι από τους Vanir πήγαν να μείνουν στο Asgard με τους Aesir. Μετά τη σύζευξή τους έγιναν ένα ολοκληρωμένο πάνθεον και υπάγονταν στους Aesir, με αποτέλεσμα η λέξη “aesir” να αναφέρεται γενικά και στις δυο ομάδες.
Οι Σκανδιναβοί πίστευαν ότι η ένωση των Aesir και Vanir ήρθε ως αποτέλεσμα ενός πολέμου, που διεξήχθη στην αυγή της ιστορίας και ολοκληρώθηκε με μια εκεχειρία, που ένωσε τις δύο αντιμαχόμενες οντότητες σε μια ενιαία ομάδα θεών. Η αιτία του πολέμου αφορούσε το ποιος είχε το δικαίωμα να λαμβάνει φόρο τιμής (λατρεία και θυσίες) από τους ανθρώπους. Οι αφηγήσεις του πολέμου δίνουν μεγαλύτερη έμφαση στην τελική διευθέτησή του παρά στις λεπτομέρειες της μάχης, γι’ αυτό και δε γνωρίζουμε ακριβώς το πώς ξεκίνησε, αλλά κάποιες λεπτομέρειες που τον επιτάχυναν. Ειδικότερα, αφορμή στάθηκε η άφιξη μιας μυστηριώδους φιγούρας ονόματι Gullveig (άλλοτε αναφέρεται ως Heid ή Freyja) στην αίθουσα του Όντιν. Εκεί, δέχτηκε επίθεση. Τρεις φορές οι Aesir προσπάθησαν να την κάψουν, αλλά κάθε φορά επανερχόταν στη ζωή, γιατί ασκούσε τη μορφή μαγείας seid, και αυτό τη χαρακτήρισε ως μια από τις θεές Vanir.
Αφού οι Vanir παραπονέθηκαν για τη μεταχείριση της Gullveig, οι δύο πλευρές συναντήθηκαν στο Urdarbrunn («Πηγάδι της Μοίρας») για να διευθετήσουν τις διαφορές τους. Στο Urdarbrunn, ο Όντιν πέταξε ένα δόρυ στους Vanir και ξέσπασε ο πόλεμος. Οι Vanir εισέβαλαν στο Asgard και σε αντίποινα οι Aesir κατέστρεψαν το σπίτι των Vanir, το Vanaheim. Καμία πλευρά δε μπόρεσε να κερδίσει, έτσι, οι θεοί συμφώνησαν να ανταλλάξουν ομήρους και να ζήσουν ειρηνικά, επισφραγίζοντας τη συνθήκη με το πτύσιμο όλων σε ένα μπολ. Από τον πτυσμό τους οι θεοί δημιούργησαν τον Kvasir, ένα ον με εξαιρετική σοφία, το οποίο έγινε σύμβολο εκεχειρίας. Μετά τον πόλεμο, ο θεός της θάλασσας Njord, αρχηγός των Vanir, ο γιος του Freyr και η κόρη του Freyja πήγαν να ζήσουν με τους Aesir, όπως και ο Kvasir. Σε αντάλλαγμα, ο Honir και ο σοφός θεός Mímir, από τους Aesir, πήγαν να ζήσουν στο Vanaheim. Ωστόσο, οι Vanir ήταν δυσαρεστημένοι με τους ομήρους τους. Ο Hοnir αποδείχθηκε ότι δεν ήταν σε θέση να ηγηθεί, χωρίς να συμβουλεύεται τον Mímir, καθώς, όταν ο Mímir απουσίαζε, μπορούσε μόνο να απαντήσει «Αφήστε τους άλλους να αποφασίσουν». Νιώθοντας ότι τους εξαπάτησαν, οι Vanir αποκεφάλισαν τον Mímir και έστειλαν τον Honir με το κεφάλι του στο Asgard. Ο Όντιν διατήρησε το κεφάλι του Mímir και του έδωσε τη δύναμη του λόγου για να μπορέσει να επωφεληθεί από τη σοφία του. Η διάκριση μεταξύ των θεών τελικά έσβησε, όταν οι Vanir έγιναν Aesir και μοιράστηκαν τον φόρο τιμής από τους ανθρώπους.
Ορισμένοι μελετητές έχουν υποστηρίξει ότι οι δύο ομάδες θεών προέρχονταν στην πραγματικότητα από δύο διαφορετικούς πολιτισμούς και ότι ο πόλεμος αντανακλά τη σύγκρουση μεταξύ αυτών. Οι Aesir συσχετίζονται με εισβολείς από ινδοευρωπαϊκές φυλές, ενώ, σύμφωνα με τον Snorri, οι Vanir με λαό που κατοικεί δίπλα στον ποταμό Tanakvísl ή αλλιώς Vanakvísl. Η Gullveig συμβολίζει την ανατρεπτική είσοδο προσώπων σε έναν λαό και την απόκτηση εργαλείων και σοφίας, ενώ η συνθήκη ειρήνης θα μπορούσε να αντιπροσωπεύει τον τρόπο με τον οποίο δύο ανθρώπινοι πολιτισμοί έμαθαν να συνυπάρχουν ως ίσοι. Βέβαια, αυτή η εκδοχή φαίνεται πως έχει καταρριφθεί, καθώς ο πόλεμος σε έναν μύθο δε χρειάζεται να έχει ιστορική προέλευση.
Τέλος, ως μόνη πιθανή ερμηνεία μπορούμε να δεχτούμε ότι είναι απλώς μια μυθική αναπαράσταση μιας σύγκρουσης μεταξύ δύο θρησκευτικών λατρειών. Είναι πιθανό ότι οι Vanir ήταν οι θεοί των Σκανδιναβών αγροτών της Εποχής του Λίθου, ενώ οι Aesir ήταν οι θεοί των Ινδοευρωπαίων που μετανάστευσαν στην περιοχή την Εποχή του Χαλκού. Δεδομένου ότι οι Vanir είναι θεότητες της γονιμότητας, ο πόλεμος συχνά θεωρείται ως αντανάκλαση της υπέρβασης των τοπικών λατρειών σε μια πιο πολεμική λατρεία, ίσως αυτή των εισβολέων Ινδοευρωπαίων.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Abigail, M. et. al. (ed.) (2018), The Mythology Book: Big Ideas Simply Explained, London: Dorling Kindersley (DK) Limited
- Leeming, D. (2005), The Oxford Companion to World Mythology, New York: Oxford University Press
- Lindow, J. (2002), Norse Mythology: A Guide to the Gods, Heroes, Rituals, and Beliefs, New York: Oxford University Press
- Mercatante, A. S., Dow, J. R. (2009), The Facts on File Encyclopedia of World Mythology and Legend, 3rd edition, New York: Facts On File Inc.
